به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، آب انبارها یکی از شاهکارهای معماری سنتی و بومی ایران محسوب می‌شود، که به‌عنوان یکی از بناهای عام‌المنفعه از منزلت و جایگاه فراوانی در فرهنگ و تمدن ایران زمین برخوردار بوده است و تقریبا در سراسر ایران (حتی در برخی شهرهای شمالی مانند ساری و گرگان) هم پراکنده است.
آب انبار رختشویخانه در محله عباسقلی خان و فضایی موسوم به بابا جمال چو قوری «گودال بابا جمال» قرار دارد، این بنای عظیم عملکردی دوگانه دارد، قسمت اصلی آن رختشویخانه به عنوان محل شستشوی لباس و قسمت دوم، آب انبار شهر بوده است .
آب انبار این رختشویخانه در سال 1307 توسط مرحوم علی اکبر توفیقی ( رئیس بلدیه شهر ) ساخته شده است، معمار این مجموعه، برادران اکبر بنا و استاد اسماعیل بوده که مدت 15 ماه ساخت بنا طول کشیده است، آب مجموعه رختشویخانه توسط قنات حاجی میر بهاءالدین تأمین می شده است.
اجرای مخزن به روش قرقی بوده و آب‌بندی با ملات ساروج تا ارتفاع دو متر در دیواره‌ها و کف انجام شده است،در منتهی‌الیه طاق‌ها و دیوار سمت جنوبی، پنجره‌ای به منظور تبادل هوا بوده که در نوع خود قابل توجه است .
مخزن آب انبار در باز سازی‌های اخیر این مجموعه به عنوان نمایشگاه، تغییر کاربری داده است.
*آب انبار عباسقلی‌خان در بافت قدیمی شهر زنجان
آب انبار عباسقلی‌خان در بافت قدیمی شهر زنجان، محلّه قدیمی عباسقلی خان و در کنار مسجدی به همین نام قرار گرفته است، در کتیبه موجود در مدخل آب انبار این مضمون، بانی این آب انبار فی سبیل‌الله جناب آقا میرزا حسن‌خان و جناب ابراهیم‌خان سالار در احسان والد مرحوم حاجی میرزا یحیی و برادرشان حاجی حسین‌خان مرحوم فی غره رمضان ه . ق نوشته شده است.
آب این آب انبار، با جوی‌های سطح‌الارضی از آب قنات حاجی میر بهاءالدین تامین می‌شده است، ورودی آب به مخزن از سمت غربی و برداشت آب از سمت شرقی است، سر در پاشیر به علت سر گیر شدن آن اندکی از کوچه عقب‌تر نشسته و قوس خوزی زینت‌بخش آن است و در وضعیت فعلی پله‌های آن برداشته شده و کف‌سازی‌های متوالی معبر باعث شده تا در این آب انبار ، سر گیر باشد.
*آب انبار حاجی لطف‌الله دارای کتیبه‌ای به خط نستعلیق
آب انبار حاجی لطف‌الله در منتهی‌الیه غربی محله بازار و در جنب مسجدی موسوم به شیخ علی قرار دارد،به استناد کتیبه موجود در این محل، احداث بنا به همت مرحوم حاجی لطف‌الله نامی اتفاق افتاده و تاریخ آن متعلق به سال 1315 هجری قمری است، کتیبه آب انبار به خط نستعلیق به این مضمون (( مرحوم حاجی لطف الله ، به تاریخ 1315 ه . ق )) بر روی سنگ حک شده است.
آب این عنصر از طریق قنات حاجی یوسف تامین شده که پس از طی مسیر طولانی از جبهه شمالی آن به محل سرازیر می‌شده است، مخزن این آب انبار هم به روش ریخته‌ای اجرا شده و آب‌بندی آن با ملات ساروج بوده است.
*آب انبار حاجی میر بهاءالدین یادگار دوره قاجار
آب انبار حاجی میر بهاءالدین، در محدوده ضلع شمالی محله بازار و در زیر مسجد حاجی میر بهاءالدین قرار دارد، نام این بنا از نام بانی آن گرفته شده است، وی یکی از تجار دوره ناصرالدین شاه قاجار بوده و بناها و آثار متعددی همانند پل میر بهاءالدین در رودخانه قزل‌اوزن، قنات میر بهاءالدین و حمام از وی به یادگار مانده است.
مجموعه آب انبار و مسجد در جریان احداث خیابان امام در طرح واقع گشته و تخریب شده است، این آب انبار از قناتی که سازنده آن ایجاد کرده از سمت شمال تامین می‌شده است.
روش اجرای آن به روش ریخته‌ای بوده که حجم جزها قبل از خاکبرداری عمومی برداشته و شفته آهک ریخته شده است و سقف این فضا با استفاده از طاق و تویزه‌ها مسقف شده است، کف و دیوارها از نظر آب‌بندی تا ارتفاع دو متری با ملات ساروج اندود شده است، ورودی آب از سمت شمال و خروجی آن از سمت جنوب شرقی است.
*آب انبار مسجد یری‌بالا با همکاری مردم احداث شده است
آب انبار مسجد یری‌بالا در جنب مسجد و محله‌ای موسوم به همین نام قرار گرفته و آب انبار و حجرات مسجد به صورت مجموعه‌ای احداث شده است، با توجه به معماری آب انبار و همزمانی احداث آن با مسجد چنین استنباط می‌شود که این آب انبار حدود سال 1285 ه . ش ساخته شده و بانی آن شخصی به نام شیخ حسین جوقینی بوده که با همکاری و همیاری اهل محل احداث شده است.
آب این آب انبار از قنات موسوم به قیز قید تامین شده و از طریق جوی‌های سطح‌الارضی پس از محل داوود قلی و عباسقلی‌خان، این آب انبار را پر می‌کرده است،با توجه به ارتفاع ساروج که حدود دو متر است، گنجایش مخزن را می‌توان 186 متر مکعب تصور کرد.
قابل ذکر است که علاوه بر آب انبارهای مزبور در شهر زنجان محل‌هایی برای برداشت آب بسیار جالب و در عین حال بهداشتی ساخته شده که فاقد مخزن آب بودند و آب آنها به اصطلاح ( آب دزدک) از قناتها تامین می‌شد، به عبارت دیگر سازندگان آنها با مورد شناسایی قرار دادن مسیر قناتها، تاسیسات مربوطه به برداشت آب را که همان پا شیر یا چهل‌پله ( قرخ‌ایاق) است، در آن محل قرار می‌دادند، در نتیجه آب مورد نیاز به طور دائم در محل برداشت آب موجود می‌شد.
*آب انبار یری‌پایین تخریب شده در اثر زمان
آب انبار یری‌پایین در فضای مجاور مسجد مزبور و در منتهی‌الیه سمت جنوب شرقی شهر قدیم ( داخل قلعه ) قرار گرفته است، این آب انبار به شکل مستطیل و در فضای محدودی به مساحت 24 – 23 متر مربع ساخته شده است.
تاریخ احداث این آب انبار هویتی مجهول دارد و به همین خاطر اطلاع دقیقی در دست نیست، اما همجواری آن با مسجد و قابل مقایسه بودن سبک و سیاق معماری این دو عنصر، همزمانی آنها را می‌تواند بازگو نماید.
احداث مسجد یری‌پایین به استناد کتیبه مزبور در سال 1300 ه . ش اتفاق افتاده، بنا بر این تاریخ این آب انبار را می‌توان به آن منسوب کرد، آب این عنصر به وسیله جوی‌های سطح‌الارضی و با استفاده از آب قنات موسوم به قیز قید تامین می‌شده است، اکنون بدلیل تخریب دیواره‌های قبلی و مرمت نادرست، اتاقکی با دیوارهای آجری ساده و سقف تخت ایجاد شده است، اما طبق تحقیقی که در سال‌های گذشته توسط گنجینه آب صورت گرفته، وضعیت معماری این آب انبار،(( محوطه‌ای به وسعت 24 متر مربع با پلان مستطیل که طول آن شش متر و عرض آن چهار متر قابل اندازه‌گیری است و با استفاده از آجر و ملات ماسه آهک ساخته شده است، سقف آن با قوس خوزی ( رومی ) مسقف ده و در سال‌های اخیر به عنوان موتورخانه در اختیار مسجد قرار داده شده است.))
گزارش از ملک ناز نجفی
انتهای پیام/73003/خ30
