به گزارش خبرگزاری فارس از قم به نقل از روابط عمومی مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی، حجت‌الاسلام احمد مبلغی در نشست علمی «ظرفیت‌شناسی فقه اسلامی برای علوم اسلامی» در مجمع عالی حکمت اظهار داشت: فقه دارای دو شاخه استنباطی و استکشافی است که نتیجه به میدان آمدن اولی بدون مرافقت و همراهی دومی آن است که گاه آنچه اولویت ندارد، در اولویت و گاه آنچه اولویت دارد در حاشیه قرار می‌گیرد.
تقسیم علوم مبتنی بر وحی به دو سنخ استنباطی و استکشافی
وی در ابتدای این نشست با تقسیم علوم اسلامی به دو سنخ علم استنباطی و استکشافی، بخش اصلی علم فقه را مصداق بارزی از علوم استنباطی دانست و گفت: فقه به دنبال دستیابی به واقع اعتباری یعنی اعتباری که واقعاً از سوی شارع رخ داده و به جعل حکمی انجامیده، برای حوزه رفتاری است و چون این واقع اعتباری از نصوص حاکی از آن به دست می‌آید به حکم عقل، فقه در چارچوب گفتمان طاعت مبتنی بر حجت قرار گرفته است.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی خاطر نشان کرد: بر همین اساس، روش فقه عمدتاً بر قواعد عقلایی فهم نص تکیه دارد و اصولاً مگر در موارد امکان رجوع به عقل یا وجود نص صریح نمی‌تواند از غیر این روش بهره‌گیری کند.
وی ادامه داد: این در حالی است که علم استکشافی همچون فلسفه و بخش‌هایی از کلام دنبال کشف حقیقت است و کشف حقیقت، حصول علم به آن است به همین دلیل روش علم استشکافی، عقلی است.
مبلغی گفت: به کارگیری عنوان استکشافی به آن دلیل است که در این علم به دنبال حصول علم به حقیقتی از هستی هستیم در نتیجه تلاش ما ماهیتی اکتشافی پیدا می‌کند و اکتشاف یک حقیقت هستی به روشی علم‌آور نیازمند است.
وی ادامه داد: این در حالی است که ما در علم استنباطی به دنبال دستیابی به حجت هستیم هر چند این حجت در موارد بسیار، متضمن علم به واقع ( یعنی حکم تشریع شده) نباشد.
استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم اظهار داشت: منشأ تفاوت علم استنباطی و استکشافی در آموزه‌ای که به دریافت آن نائل می‌شویم، نیست چرا که در هر دو علم، دنبال دستیابی به یک واقعیت هستیم با این تفاوت که در یک سنخ، ما دنبال کشف حقیقتی در هستی و در دیگری به دنبال اعتباری صادر از شارع هستیم که نفس این صدور یک واقعیت است.
وی ادامه داد: این دو سنخ در روش متفاوت هستند به این معنا که در علم استنباطی چاره‌ای جز به‌کارگیری روشی که کارکرد آن تحصیل حجت است، نداریم در حالی که در علم استکشافی، روشی با رویکرد به تحصیل علم نسبت به یک حقیقت دنبال می‌شود.
مبلغی عنوان کرد: اگر بخواهیم جامعه‌شناسی به معنای شناخت حقیقت جامعه و سنن حاکم بر آن را بنا کنیم باید آن را در زمره علوم استکشافی قرار دهیم زیرا که می‌خواهیم به گزاره‌هایی از قبیل اینکه اسلام هستی مستقل برای جامعه قائل است یا نه؟ یا فی‌المثل برای جایگاه‌های اجتماعی چه نقش واقعی قائل است؟ و ... بپردازیم.
وی ادامه داد: این به معنای آن است که به دنبال یک تلاش علمی هستی شناسانه و در مواردی واقع‌شناسانه هستیم؛ واقع‌شناسی به معنای کشف قواعدی که واقعیت کنش و واکنش‌های جامعه را در محاق خود قرار داده است.
نظریه فقهی یک علم استکشافی است
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این که فقه دو شاخه استنباطی و استکشافی دارد گفت: نظریه فقهی یک علم استکشافی است نه استنباطی زیرا فقیه در این شاخه به دنبال کشف اعتبارات مبنایی شارع است نه اعتبارات بنایی شارع.
وی در توضیح این دو نوع اعتبار گفت: مقصود از اعتبارات بنایی همان احکام شرعی است که برای عمل کردن است و مقصود از اعتبارات مبنایی اعتباراتی هستند که مقدم بر تشریع احکام هستند و تشریع به لحاظ آنها و در چارچوب آنها انجام گرفته است مثل اعتبار یک روح تشریعی از سوی شارع برای مجموعه‌ای از احکام.
مبلغی خاطر نشان کرد: فقه استنباطی همان فقه رایج است که در پی ارائه احکام است و فقه استکشافی، فقه تنظیری است که در پی کشف پشت صحنه‌های تشریع شارع است که چه اعتباراتی و یا لحاظ واقعیت‌هایی را شارع در ورای تشریع خود داشته است؛ اعتباراتی که مبنا، بستر و چارچوب برای اقدام شارع به تشریع احکام قرار گرفته است.
وی ادامه داد: فقه استنباطی در صورتی که تنها به میدان آید و فقه نظریه‌ای استکشافی با آن مرافقت و همراهی نداشته باشد، گاه آنچه را که اولویت ندارد در اولویت قرار می‌دهد و گاه نیز مسائل اصلی را به حاشیه می‌برد.
استاد حوزه با اشاره به همانندی فقه و قانون‌گذاری اضافه کرد: قانون‌گذار وقتی قانونی را با هدف مبنا شدن برای عمل و اجرا وضع می‌کند در ورای این عمل قانون‌گذارانه خود، اعتبارات و ذهنیت‌هایی دارد که نوع قانون‌گذاری او و رویکردهای او را در تقنین شکل داده است.
گشودن فقهی به نام فقه جامعه‌شناسی از ضروریات است
وی اظهار داشت: گشودن فقهی به نام فقه جامعه‌شناسی به عنوان فقهی استنباطی از ضروریات است که نبودن آن سبب شده که شاخه‌های دیگر فقه قوام و انسجام لازم را نداشته باشند.
مبلغی ادامه داد: برای کشف دیدگاه‌های دین در زمینه جامعه‌شناسی باید یک جامعه‌شناسی متمرکز بر کشف دیدگاه‌های دین در خصوص جامعه را بنا کنیم.
وی در بخش دیگری اظهار داشت: خطایی که از آن باید بر حذر بود این است که فقه را منبع انحصاری علوم استکشافی قرار دهیم بنابراین نه حوزه‌های علوم استکشافی را در دامنه‌های فقه و نه آن را منبع انحصاری این علوم قرار ندهیم.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی به خطای دیگری که ممکن است رخ دهد، اشاره کرد و گفت: این خطا این است که فقه را یکسره از نقش‌آفرینی در تغذیه علوم استکشافی به کناری بنهیم.
وی گفت: قرار دادن فقه به عنوان منبعی از منابع پاره‌ای از علوم استکشافی، چنین نیست که جاده یک طرفه باشد بلکه به اندازه‌ای که علوم به فقه نیازمند هستند، فقه نیز به علوم در زمینه موضوع‌شناسی و گشودن حوزه‌های جدید فراروی خود، نیازمند است.
انتهای پیام/ل30/د1000
