گل‌فشان زیباترین پدیده‌ طبیعی و بهترین روش درمان بیماری‌ها

به گزارش خبرگزاری فارس از زاهدان، گل‌فشان از جمله پدیده‌های جالب توجه در مناطق ساحلی خزر و دریای عمان هستند.

هر چند در نقاط دیگر دنیا نیز وجود دارد، اما همبستگی این عارضه زمین شناسی با منابع نفت و گاز آن را به پدیده‌ای جذاب در این دو حوزه تبدیل کرده است.

در کل تعداد گل‌فشان‌های زمین بیش از 800 عدد نیست که تعدادی از آن‌ها در اطراف این دو دریا قرار گرفته، به‌ویژه تعدادی از آن نیز در حوزه خزر در منطقه جمهوری آذربایجان واقع شده است.

کارشناسان زمین‌شناسی و گردشگری بر این باورند که در مورد گل‌فشان‌های شمال و جنوب کشور تاکنون مطالعات سیستماتیک و ارزنده‌ای انجام نشده و از آنجایی که این پدیده از ارزش اقتصادی و گردشگری بسیار خوبی برخوردار است، پیشنهاد می‌کنند تا این طرح به‌عنوان یکی از جدی‌ترین طرح‌ها و برنامه‌های مطالعات زمین‌شناسی دریایی همگام با گشایش انستیتوی زمین‌شناسی دریایی در ایران مورد توجه قرار گیرد.

هفت گل‌فشان در منطقه چابهار وجود دارد که بزرگترین آن‌ها در جاده کهیر به تنگ واقع است، سازمان میراث فرهنگی و فرمانداری این شهر برای شناساندن هرچه بهتر این پدیده زیبا به مردم کشورمان و جذب دوستداران طبیعت و گردشگرانی که به این منطقه سفر می‌کنند، به احداث جاده آسفالته، توقفگاه دارای سایه‌بان با سرویس‌های بهداشتی، همچنین مخازن آب آشامیدنی و فروشگاه برای ارائه مواد غذایی اقدام کردند.

منطقه آزاد چابهار نیز با برگزاری تورهای مختلف، شناساندن گل‌فشان‌های نادر این منطقه را در دستور کار خود قرار داده است.

نکته حائز اهمیت در مورد گل‌فشان‌های منطقه بلوچستان این است که با وجود ویژگی‌های منحصر به‌فرد و بکری که این پدیده خدادادی دارد و نسبت به بسیاری از نمونه‌‌های مشابه خود در کشورهای آمریکای مرکزی و شرق آسیا دارای ویژگی‌های بهتری است، اما متأسفانه بهره‌برداری لازم و بهینه از آن نشده است و انتظار می‌رود با توجه بیشتر مسئولان محلی و کشوری و اتخاذ تدابیر و ایجاد تسهیلات لازم در این زمینه، بتوان به نحوی شایسته این پدیده‌های جذاب را بیش از پیش به عنوان جاذبه‌های بکر گردشگری منطقه بلوچستان به هموطنان و جهانیان معرفی کرد.

پدیده طبیعی و زیبای گلفشان که با پرتاب گل همراه با گاز متصاعد از آن از اعماق زمین بیرون می‌آید، بر اثر عوامل درونی زمین بوده و در کل پدیده بی خطری است که فقط باید با احتیاط، به آن‌ها نزدیک شد.

گل‌فشان‌ها علل متعددی دارند و یکی از عوارض مهم ژئومورفولوژیکی زمین به حساب می‌آید و اغلب به شکل مخروطی از جنس گل رس و سیلت هستند. در ظاهر با آتشفشان‌های ماگمایی مشابه‌اند، اما از نظر منشأ تفاوت زیادی با هم دارند، به طوری که گل‌فشان از پوشش رسوبی پوسته زمین منشأ گرفته و بعضاً این پدیده با ذخایر هیدروکربنی، مناطق تکتونیکی در حال فرورانش و نیز کمربندهای کوهزایی هم در ارتباط می‌باشند.

دانشیار جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان در زمینه گل‌فشان‌ها اظهار داشت: کمربند گل‌فشان در دنیا عمدتاً در حوزه‌ کوه‌های هیمالایا تا آلپ قرار گرفته و ارتفاع متوسط آن‌ها حدود 50 متر از سطح زمین بوده و بعضاً از 2 متر تا 500 متر هم دیده شده است.

عیسی ابراهیم‌زاده افزود: در دنیا کمربند گل‌فشان به طور گسترده‌ای وجود دارد؛ به‌طوری که این پدیده را می‌توان در کشورهای آذربایجان، ترکمنستان، گرجستان، ایتالیا، رومانی، ایران، چین، مکزیک و دیگر کشورهای سراسر کمربند‌های متحرک دنیا مشاهده کرد اگر چه گل‌فشان‌ها در سراسر جهان وجود دارند اما مطالعات نشان داده که عموما با حوضه‌های رسوبی نفت و گازخیز (از جمله هیمالیا 50 درصد) همراه هستند.

وی بیان کرد: در ایران از مجموعه 21 گل‌فشان شناخته شده در کشور، 12 مورد آ‌ن‌ها در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد و بقیه در استان گلستان و هرمزگان دیده می‌شود به‌طور کلی پدیده‌‌ای است که در فواصل نزدیک به دریا دیده می‌شود در سیستان و بلوچستان تنها یک مورد از گل‌فشان‌ها (پیرگل) با فاصله بیشتری از دریا قرار گرفته و بقیه در فاصله حداکثر 2 کیلومتری دریا قرار دارند.

اهمیت و کاربرد گل‌فشان در سیستان و بلوچستان

دانشیار جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان ادامه داد: در زمینه گل‌فشان‌ها امروزه از گل‌ آماده‌ای که از گل‌فشان بیرون می‌آید و محتوی تورب (گِل‌های مواد نفتی)، گوگرد و غیره است، استفاده درمانی فراوانی می‌کنند زیرا این گل‌ها دارای ترکیبات ارگانیک و غیر ارگانیک بوده و با توجه به مطالعات تجربی که بر روی حیوانات مختلف صورت گرفته هیچ‌گونه ماده سمی در گل، گل‌فشان‌ها مشاهده نشده است.

ابراهیم‌زاده افزود: اثبات شده است که در درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله در درمان مفاصل و ستون فقرات، بیماری‌های عصبی، مراحل اولیه تنگی عروق و انقباضات عضلانی، بیماری‌های زنانه و غیره بسیار سودمند است.

وی گفت: روش درمانی آن بیشتر به صورت اماله، تزریق، استحمام، شست و شو و کمپرس گرم و غیره است.

دانشیار جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: گل‌فشان‌ها با ایجاد مناظر زیبا و بدیع خود می‌توانند دیدنی‌های متنوع و تماشایی را برای گردشگران به نمایش بگذارند، به‌‌طوری که خروج گل و آب به همراه گاز، این پدیده بکر را دیدنی‌تر کرده و با ایجاد حوضچه‌های مملو از آب و گل با خواص درمانی می‌تواند بسیار جالب، زیبا و حتی شگفت‌انگیز باشد.

وجود 12 گل‌فشان جذاب کشور در سیستان و بلوچستان

ابراهیم‌زاده عنوان کرد: این 12 مورد به جز گل‌فشان «پیرگل» که در محدوده قله بزمان از توابع شهرستان ایرانشهر و با فاصله حدود 300 کیلومتر از دریای عمان قرار گرفته، بقیه آن‌ها در فاصله یک تا دو کیلومتر از دریا در حوزه دریای عمان در محدوده‌ شهرستان‌های چابهار و کنارک پراکنده شده است و عبارتند از؛ گل‌فشان‌های درابول شرقی، با ارتفاع 10 متر از سطح زمین و با مخروط دایره‌ای با قطر 90 متر، درابول غربی که این گل‌فشان نیز در همین محدوده از جلگه ساحلی قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح زمین 25 متر با دامنه تند و شیب و روانه‌های گلی در 8 کیلومتری روستای ریمدان با قطر تقریبی 100 متر خودنمایی می‌کند.

این استاد جغرافیا افزود: گل‌فشان سگاری، در شمال شرق روستای کلانی و ریمدان در وسط جلگه ساحلی واقع شده، ارتفاع آن حدود 20 متر و روانه‌های گلی آن دایره‌ای به قطر 80 متر را تشکیل داده است.

وی بیان داشت: گل‌فشان سیصد، در جنوب روستای متروکه‌ای به همین نام و در سواحل شرقی رودخانه باهوکلات در جلگه ساحلی قرار گرفته و ارتفاع آن حدود 10 متر و قطر مخروط آن 50 متر و روانه گلی آن تیره رنگ و خاکستری بوده و در دامنه شمالی دارای شیب ملایمی است.

ابراهیم‌زاده گفت: گل‌فشان سندمیرسوبان، در شرق روستایی به همین نام قرار گرفته و در جلگه‌ صاف و هموار ساحل، با مخروطی به قطر 3.5 متر بوده که گل و آب پس از جمع شدن در یک حوضچه به صورت روانه‌های گلی، کاملاً شل و رقیق از سمت دامنه شرق آن به پایین سرازیر می‌شود و ارتفاع آن 8 متر با قطر 70 متر است.

این استاد جغرافیا ادامه داد: گل‌فشان وشنام، دارای ارتفاع حدود 10 متر و مخروط اصلی آن 1.5 متر در شعاع حدود 100 متر از دهانه اصلی آن روانه‌های گلی سرازیر می‌شود.

وی اضافه کرد: گل‌فشان تلاب در محدوده‌ای بین پزم و کنارک و در پشت سواحل بالا آمدن این منطقه قرار گرفته است و ارتفاع آن از سطح دریا 100 متر و محیط آن حدود 30 متر با قطر دهانه 20 سانتی‌متر است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: مهم‌ترین این گل‌فشان‌ها در 95 کیلومتری غرب بندر کنارک و در دشت کهیر نرسیده به روستای تنگ در زمینی مسطح واقع شده و دارای سه تپه کوچک گل‌فشان است که یکی از آن‌ها شبیه آتشفشان و در حال حاضر فعال است و بقیه آن‌ها نیز از چند سال قبل به صورت غیرفعال درآمدند.

ابراهیم‌زاده گفت: در بلندای این تپه‌ها، دهانه‌هایی به قطر چند سانتی‌ متر وجود دارد و از دهانه گل‌فشان که در حال حاضر فعال است، به طور متناوب گل خاکستری رنگ خارج شده و به سوی دامنه‌ها سرازیر می‌شود.

وی بیان کرد: گل‌فشان پیرگل، دارای ابعاد تقریبی 200 متر شمالی- جنوبی و عرض 150 متر شرقی- غربی بوده و ارتفاع آن از کف دره حدود 40 متر و در قسمت بالای تپه آن حدود 20 مخروط قدیمی و خاموش وجود دارد که در شرق آتشفشان بزمان در فاصله 300 کیلومتری دریای عمان قرار گرفته و دارای 8 دهانه فعال با قطر حدود 1.5 متر بوده که در آن چندین شکاف وجود دارد که گاز و گل با فشار زیاد از آن‌ها بالا آمده و حدود 30 متر دورتر از شکاف پخش می‌شود.

دانشیار جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان اضافه کرد: این گل‌فشان یکی از زیباترین فوران‌های گل بوده که در روستای گونیچ کارواندر قد برافراشته و در محدوده 3 هکتاری آن هیچ‌گونه پوشش گیاهی و جانوری وجود ندارد این گل‌فشان زیبا با دهانه‌های فورانی بسیار به عنوان اثری طبیعی و ملی به ثبت رسیده و این جاذبه طبیعی در دنیا کم نظیر بوده و در جذب گردشگر بسیار مؤثر است هر چند در نقاط دیگر دنیا نیز چنین پدیده‌هایی چشم هر بیننده‌ای را مجذوب می‌کند اما همبستگی این عارضه زمین‌شناسی با منابع نفت و گاز بر اهمیت آن می‌افزاید.

وی گفت: گل‌فشان بربرک نیز یکی دیگر از این گل‌فشان‌ها در سیستان و بلوچستان است که در 3 کیلومتری جاده کهیر به زرآباد در جلگه ساحلی چابهار قرار گرفته و مخروط فعلی آن 25 متر ارتفاع دارد و دارای 14 دهانه خاموش و یک دهانه فعال در دامنه شرقی است. در حال حاضر مخروطی با قطر حدود 400 متر در پیرامون آن تشکیل شده و آب و گل رقیق از دهانه آن خارج و به‌صورت گل‌های شل و آبکی به پایین سرازیر و تا فاصله 300 متری از دهانه اصلی گسترش می‌یابد.

ابراهیم‌زاده همچنین افزود: گل‌فشان عین (چشم) نیز یکی دیگر از این گل‌فشان‌ها است که در فاصله 7 کیلومتری شمال غربی روستای تران و 10 کیلومتری جاده کهیر به زرآباد قرار گرفته و از سطح دریا حدود 80 متر ارتفاع دارد، مخروطی در حدود 1.5 متر دارد، قطر دهانه حدود 40 متر و فوران گل در داخل حوضچه به صورت دائم و پشت سرهم صورت می‌گیرد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: گل‌فشان ناپگ هم به عنوان یکی دیگر از این پدیده‌های جذاب، به‌صورت مخروطی مستقل در جلگه ساحلی کنارک و سمت راست جاده کهیر به سمت تنگ قرار دارد و بزرگ‌‌ترین و مشهورترین گل‌فشان منطقه و ایران است که از سطح زمین حدود 30 متر ارتفاع دارد، خروجی گل از آب به فواصل هر 50 دقیقه یک بار با حباب‌های نسبتاً بزرگی از گل خاکستری از دهانه آن خارج می‌شود و هیچ‌گونه بخار آبی به همراه نداشته و صدای انفجار خفیفی شبیه شلیک تفنگ از آن شنیده می‌شود و قطر دهانه آن حدود 10 متر بوده و عمق دهانه آن حدود 4 متر بوده و بخشی از دهانه قدیمی آن به‌صورت پرتگاهی در اطراف دهانه فعلی قابل مشاهده است.

وی ادامه داد: گل‌فشان آب بادکنی دارای مواد خروجی گل به همراه آب بوده و دارای ارتفاع بالغ بر 80 متر که در 12 کیلومتری روستای کاشی قرار گرفته، دهانه اصلی آن به وسیله‌ نی پوشیده شده و مخروط آن قطری حدود 60 متر دارد.

در جنوب شرق ایران 20 گل‌فشان وجود دارد که 5 مورد آن‌ها بین بندر جاسک و میناب، 9 مورد بین چابهار و بندر جاسک و 6 مورد دیگر هم بین چابهار و مرز ایران و پاکستان به‌ویژه شمال خلیج گواتر قرار گرفته است. مهم‌ترین این گل‌فشان‌ها در 95 کیلومتری غرب بندر کنارک و در دشت کهیر نرسیده به روستای تنگ در زمینی مسطح واقع شده و دارای سه تپه کوچک گل‌فشان است که یکی از آن‌ها شبیه آتشفشان و در حال حاضر فعال است و بقیه آن‌ها نیز از چند سال قبل به صورت غیرفعال در آمدند.

در بلندای این تپه‌ها، دهانه‌هایی به قطر چند سانتی متر وجود دارد و از دهانه گل‌فشان که در حال حاضر فعال است، به طور متناوب گل خاکستری رنگ خارج شده و به سوی دامنه‌ها سرازیر می‌شود. دوره تناوب این پدیده نادر و زیبا 10 تا 15 دقیقه است که این عمل با لرزش خاک همراه است و گاهی به هنگام خروج گل، صدایی همانند شلیک تفنگ از آن به گوش می‌رسد.

گل‌فشان‌های ایران بیشتر در جلگه‌ ساحلی دریای عمان به‌ویژه بلوچستان جنوبی تمرکز دارند و بیشتر آن‌ها در حال حاضر فعال‌اند، اما فعالیت آن‌ها در فصول مختلف از سالی به سال دیگر تغییر پیدا می‌کند. این پدیده به‌طور عمده در فصول پر باران از جاذبه‌های نادر و دیدنی استان به‌شمار می‌رود.

گل‌فشان‌ها در میان بومیان ساکن استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان به صورت‌های مختلفی تلفظ می‌شود. مردم منطقه گواتر، جلگه دشتیاری و شرق بلوچستان گل‌فشان را به لهجه محلی «بوتن» و اهالی چابهار، کهیر و زرآباد آن را «گل‌پاشان و ناپک» به معنای ناف زمین یا ناف دریا می‌نامند و در بین ساکنان شرق استان هرمزگان نیز به «آب باد» معروف است.

ایجاد زمینه‌های رفاهی و امکانات اقامتی از مهم‌ترین مسائل در شناساندن این پدیده است. هنوز بر روی جنبه‌ گردشگری منطقه از دیدگاه زمین‌شناسی کار چندانی صورت نگرفته است و بدیهی است که استفاده کاربردی از منابع گل‌فشان به عنوان سرمایه ملی به نفع ملت و کشور خواهد بود.

گزارش از: زهرا بزی- سعیده مرادقلی

انتهای پیام/75002/ر40/گ1003