به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس از خوی، انقلاب مشروطه یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است و از دوره‌های حساس دگرگونی‌های تاریخی در کشور ایران به شمار می‌آید. جرقه‌ی این جنبش مردمی در قیام تنباکو زده شد. مردم خسته از بیداد شاهان و تشنه عدالت با رهبری عالمانه مراجع و مجتهدان تراز اول تهران و تبریز به صحنه سیاست پا نهادند و پایان خودکامگی و استبداد را فریاد زدند. این انقلاب که رویکردی ملی ـ اسلامی داشت، بر آن بود تا جهش بزرگ در همه جنبه‌های زندگی مردم ایجاد کند تا در پناه اسلام به اصلاح و آبادانی کشور خویش همت گماشته و نظام پارلمانی و مردم سالار را پیاده کند.
از نگاه دیگر انقلاب مشروطه تجلی‌گاه فقه سیاسی اسلام بود. عالمان دینی بیش از هر زمان دیگر در صحنه‌های سیاسی حضور یافتند و اسلام را به عنوان مکتب توانمند برای اداره جامعه معرفی کردند، اما استعمار از اختلاف رهبران مشروطه بهره جست و جریان جنبش را به نفع خود تغییر داد.
در نتیجه فرجام این حرکت مبارک که باید نهال آزادی را در سرزمین ایران بارور می‌کرد، زمینه‌ساز استبداد نوین خاندان پهلوی شد که به مراتب زیان‌بارتر از گذشته بود. بی‌شک بررسی ماهیت این جنبش و بررسی پیش زمینه‌ها و نقطه اوج و فرود، جریان حذف اصلاح‌گران واقعی و ارزیابی بینش‌ها و افکار رهبران می‌تواند کمک شایانی به ما کند.
انقلاب مشروطه، جنبش مبارزه با استکبار و استعمار خارجی
شهریار حسن‌زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس در خوی اظهار کرد: تحلیل انقلاب مشروطیت ایران به غایت دشوار است؛ با این حال در طول سده اخیر مورخان و تحلیلگران از منظرگاه مختلف به بررسی این پدیده پرداخته و تأثیر عوامل خارجی و داخلی را در جرقه قیام مشروطیت بیان کرده‌اند، اما با این حال بنده استکبارستیزی در این جنبش را مهم‌ترین رکن آن می‌دانم.
وی، مبارزه با استعمار خارجی و استبداد داخلی را از مهم‌ترین اهداف جنبش مشروطیت دانست و اضافه کرد: استکبارستیزی و نه گفتن به هر بی‌عدالتی‌های استکبار از محوریت‌های انقلاب مشروطه بود.
نخستین جنبش مردمی و دموکراتیک تاریخ معاصر
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس گفت: انقلاب مشروطه نخستین انقلاب مردمی در تاریخ معاصر بود که ملت ایران با آگاهی کامل خود خواستار حکومت دموکراتیک و مردمی در ایران بودند.
مسعود امید بر لزوم انتقال دستاوردهای مشروطیت به نسل‌های بعدی تأکید کرد و اذعان داشت: انقلاب مشروطه در تاریخ ایران از اهمیت والایی برخوردار است و در این راستا به منظور زنده نگه داشتن دستاوردهای این انقلاب باید کتاب‌هایی برای تمامی ابعاد آن برای نسل‌های آینده نوشته شود تا قشر آینده نیز از اتفاقات آن دوران با خبر شوند.
نهادینه کردن آزادی و مردم‌سالاری
بهروز نصیری، محقق حوزه تاریخ در خوی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس گفت: نهضت مشروطیت نخستین تجربه ملت ایران در نهادینه کردن آزادی و مردم‌سالاری و یکی از تأثیربرانگیزترین وقایع بر تحولات تاریخ معاصر ایران، بلکه منطقه در یک صد سال پیش بود، تبدیل سلطنت مطلقه استبدادی به نظام مشروطه در زمان خود که بیشتر کشورهای جهان غیر از چند کشور اروپایی، حکومت استبدادی داشتند، تحولی عظیم است که ملت مسلمان ایران پرچمدار آن بود، اهمیت این رویداد به حدی است که مورخان دوران پس از آن را دوره‌ای جدید در تاریخ ایران می‌دانند.
مهار استبداد سنتی و ایجاد نهادهای مردم‌سالار
نگارنده در کتاب جستاری تحلیلی تاریخی در مشروطه آذربایجانی می‌نویسد: «مشروطیت اگرچه از غرب الگو گرفت، اما در حقیقت، نخستین تلاش ایرانیان برای تغییر مناسبات قدرت و مشارکت سیاسی در چارچوب نظام موجود(پادشاهی) بود که از نظر شکل و محتوا سابقه نداشت، چراکه با این انقلاب، ایران به دنیای جدید گام گذاشت و در میراث مدرنیته سهیم شد، استبداد سنتی به مدد قانون مهار شد و در بستر جامعه سنتی ایران نهادها و سازمان‌های دموکراتیک با هدف حاکمیت قانون و مردم‌سالاری پدیدار گشت».
پیشرو بودن علما در آغاز نهضت مشروطه
استاد تاریخ دانشگاه آزاد خوی نیز گفت: «در آغاز مشروطیت قیام علما و مردم مسلمان تنها برای محدود نمودن استیلا و استبداد بود. گرچه نهضت مشروطه از بیرون مرز اسلام به سرزمین مسلمانان رسید، اما علمای بزرگ دینی و مراجع و مسلمانان برای استقرار آن پیشقدم شدند. عده‌ای فتوی دادند و جمعی به جهاد برخاستند».
محبوب مهدویان، رجوع مردم به علما و دامن دین را در قرون اخیر مهم ارزیابی کرد و بیان داشت: « در انقلاب مشروطیت روحانیون پیشرو آزادیخواهان گشتند و قیام مردم و علما در برابر استبداد، پاک و بی‌آلایش بود؛ تا آنجا که می‌خواستند نطفه مشروطیت بسته شود و قوانین تحدیدکننده نوشته گردد. در این زمان اختلافات و کارشکنی آغاز شد. دربار می‌کوشید تا نظر مردم را برگرداند. انگلیس تلاش داشت تا میان علما اختلاف بیندازد و قدرت دینی را بشکند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه ادامه داد: اختلافات شدید و دست‌های درونی و برونی و هیجان عمومی فرصت نداد تا علمای بزرگ و سران نهضت بنشینند و نهایت و مقصد را روشن سازند تا هم وظیفه و تکلیف مردم از نظر دینی روشن شود و هم پایه و اساس نهضت محکم گردد و این کار باعث انحراف این انقلاب عظیم از جاده دین و شریعت شده و شهادت امثال فضل‌الله نوری شد.
مجلس و نظام پارلمانی محصول اصلی انقلاب مشروطه
موید حسینی‌صدر، نماینده مردم خوی در مجلس نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در خوی، مشروطه را پایه‌گذار نظام پارلمان در ایران عنوان کرد و اظهار داشت: بعد از قیام مردم ایران در انقلاب مشروطه، برای بار اول نظام پارلمانی و مجلس توسط جمعی از نمایندگان به عنوان وکلای مردم در مجلس شورای ملی به وجود آمد.
این نماینده مجلس افزود: در آن دوران مجلس نقش اساسی در کشور داشت و قانون اساسی بزرگترین دستاورد آن محسوب می‌شود؛ به طوری که می‌توان مجلس شورای اسلامی و قانون اساسی امروز ایران را در راستای اهداف بنیانگذاران آن روز نظام پارلمانی و نظام مشروطه عنوان کرد.
انقلاب مشروطه امیدها و آرزوهای بسیاری برانگیخت، آرمان‌های پیشرو و شعارهای مترقی فراوانی را مطرح ساخت و از سوی هوادارانش به عنوان تنها راه رهایی کشور از خطر زوال و عقب‌ماندگی حتمی دانسته شد.
امید می‌رفت با پیروزی نهضت مشروطه راه اصلاح و نوسازی حکومت و نظام هموار گردیده و آبادانی و رفاه مادی برای مردم ایران فراهم آید و کشور در مسیر ترقی و اعتلا قرار گیرد.
اما در عمل روند حرکت معکوس شد، چراکه موانع بی‌شمار استقرار مشروطه و مساعد نبودن بسترهای اجتماعی و اقتصادی و مداخله نیروهای خارجی مانع دستیابی به این دستاورد عظیم برای ملت ایران شد.
++++++++++++++++
گزارش از سعید فرجی خویی
++++++++++++++++
انتهای پیام/61009/ذ40/ظ1004
