علیرضا خسروی امروز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در زابل در باره صنایع دستی فراموش شده سیستان اظهار داشت: استعمار، نابسامانی اقتصادی به واسطه تغییرات در رودخانه هیرمند، نو شدن و تغییر ساختارها و نگرش‌ها از جمله عوامل حذف برخی از صنایع دستی در سیستان است.
وی افزود: خمک دوزی، ابریشم‌دوزی، سفالگری و ... زمانی از رونق فراوانی در منطقه سیستان برخوردار بوده است که امروزه به دلایل زیادی این هنرهای دستی تداوم نداشته و رو به فراموشی گذاشته‌اند و از آنجایی که سرزمین سیستان از نظر جغرافیایی دشت است، خیلی سریع دچار تحولات گوناگون شده است.
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زابل در زمینه موارد استفاده هنر خمک دوزی سیستان گفت: خمک‌ها بر روی لباس مردان در جلوی سینه و روی آستین با ابریشم خام دوخته می‌شد و دختران جوان و دم بخت نیز در جهیزیه خود از آن استفاده می‌کردند.
خسروی در مورد علت فراموش‌شدن این هنر زیبا بیان داشت: در سیستان، زنان در یک دوره از زمان به تجدد گرایی روی آوردند و علاقمند به تحصیل شدند لذا دیگر وقتی برای آنان باقی نمی‌ماند که این هنر اصیل و زیبای منطقه را به دختران خود بیاموزند و ضرورت را بر تحصیل آنان بنا نهادند.
وی ادامه داد: تخته‌بازی یکی از صنایع دستی منطقه سیستان بوده که برای نخستین بار، باستان‌شناسان آن را در شهر سوخته کشف کرده که در آن زمان در این شهر تاریخی تولید می‌شده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی زابل ادامه داد: تخته‌بازی کشف شده در کاوش‌های شهر سوخته به عنوان یکی از صنایع دستی بوده که برای اوقات فراغت از آن استفاده می‌کرده‌اند به عنوان یکی از نخستین تولیدات ابتکاری مردم این منطقه به شمار می‌رفته که 200 سال بعد از آن در بین‌النحرین ساخته شده است.
خسروی خاطرنشان کرد: پیدایش تفکر پرکردن اوقات فراغت، برای اولین بار در شهر سوخته سیستان بوده و سپس در مکان‌های دیگر دیده شده است، البته اولین انیمیشن دنیا نیز در این شهر تاریخی کشف شده است.
5 هزار سال قدمت پارچه‌بافی در سیستان
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری زابل گفت: نگاه بشری می‌گوید روزگاری در شهر سوخته انواع و اقسام پارچه‌ها تولید می‌شد اگر ما بخواهیم در سیستان ردیابی کنیم که در چه برهه‌ای، توالی و پیوند تاریخی این صنعت را از دست داده‌ایم، باید گفت که در سیستان 5 هزار سال پیش پارچه‌بافی بوده و هر چه به سمت جلو حرکت می‌کنیم یعنی در قرون سوم و چهارم از تولیدات پارچه‌های مهمی یاد شده است حتی یک روایت قدیمی محلی است که «یعقوب لیث از سیستان دستور ساخت و ارسال پارچه خانه کعبه را داده است».
خسروی تصریح کرد: آنچه مسلم است عمر زیاد پارچه‌بافی در سیستان بوده که حتی این صنعت در سده گذشته ادامه داشته و در روستاهای صوفی و پیران، کارگاه‌های بزرگی فعال بودند.
وی همچنین در مورد چرخه تولید پارچه گفت: چرخه بافت پارچه به نحوی بود که عده‌ای پنبه را کاشته، پنبه دانه آن را جدا و به نخ تبدیل کرده و سپس افرادی نخ‌ها را رنگریزی کرده و در مرحله بعد تحویل کارگاه‌های بافت پارچه داده می‌شد این گویای وجود یک چرخه در تولید پارچه بوده که در سده اخیر وجود داشته که بقایای این کارگاه‌ها در تعدادی از روستاها باقی مانده است.
رئیس میراث فرهنگی زابل افزود: در این مورد در سیستان طایفه‌هایی به نام‌های جلا و رنگریز داریم که نشان از فعالیت زیاد این نوع صنعت در منطقه سیستان است از انواع پارچه‌های تولیدی در این برهه می‌توان به جابند (چادر شب) خاسه، کشمیری و انواع و اقسام پارچه‌های متنوع با کاربری‌های مختلف یاد کرد.
عوامل حذف تعدادی از هنرهای دستی سیستان
خسروی در باره نقش استعمار در حذف پارچه‌بافی منطقه سیستان بیان کرد: یک عاملی به نام استعمار وارد منطقه شده و با دریافت و نمونه‌برداری از سنت‌های خوب، خارج‌کردن نمونه از منطقه و به روز کردن آنها، دوباره با ورود به این سامان تولیدات کارخانه را با ارزشی کمتر ارائه می‌کرد، پارچه‌های تولید کارخانه را ارزان‌تر در اختیار مردم قرار می‌داد به طور کلی با ورود کالاهای استعماری بخشی از صنایع دستی پس از مدتی زیر سوال رفت و در واقع پارچه‌بافی، همچنین سفالگری و جواهرسازی قادر به رقابت نبود.
وی در ادامه عوامل حذف برخی از صنایع دستی منطقه سیستان را به چند بخش استعمار، نابسامانی اقتصادی به واسطه تغییرات در رودخانه هیرمند، نو شدن و تغییر ساختارها و نگرش‌ها عنوان کرد و گفت: این عوامل مختلف با تنیدگی در خود باعث شد که حداقل ساخت خیلی از صنایع دستی در سیستان منقطع شود البته هر زمان نو می‌شود دنیا به سمت جدید شدن پیش می‌رود ولی صنایع دستی از بین نمی‌رود الان اگر پارچه‌بافی با رنگ‌های مختلف در منطقه وجود دارد تاریخ نشان می‌دهد که روزگاری در شهر سوخته انواع مختلف پارچه حتی رنگی تولید می‌شده است.
رئیس میراث فرهنگی زابل در مورد حذف صنایع دستی بخش کشاورزی نیز بیان داشت: کشاورزی صنایع دستی بسیار زیادی دارد در دوره کشاورزی صنایع سبد‌بافی، کهکشان بافی، دیوار کوب‌های زیبا، اسپند، وسایل شکار و... بوده که به مرور زمان از بین رفته است.
خسروی اضافه کرد: خشکسالی صدمه زیادی به سیستان زده چون حیات و امرار معاش در سیستان بستگی به هیرمند و هامون داشته و روزگاری که مردم آمدند و فرهنگ‌پروری کردند به دلیل آب بود، تعابیر هیرمند، فرمند و هامون فرجامند به این دلیل بوده است.
وی ادامه داد: در هامون، صیاد، کشاورز و دامدار فعالیت می‌کرده که از بهره‌برداری دریاچه، صنایع دستی فراوان تهیه می‌شد از نی انواع صنایع‌دستی با قابلیت صادرات به کشورهای خارجی و از پشم و موی احشام نیز انواع بهره‌برداری در قالب هنرهای دستی انجام می‌گرفت، که وقتی این دریاچه خشک شد تدریجاً این حلقه‌ها از بین رفت و خشک‌شدن هامون یکی از عوامل بسیار مهم در ایجاد استرس و افتراق در صنایع دستی شد.
چرخه مدیریتی در احیای صنایع دستی سیستان
رئیس میراث فرهنگی زابل در مورد عوامل احیای صنایع فراموش شده گفت: انجام فعالیت‌های فرهنگی و ادامه دادن سنت، حائز اهمیت بوده و از طرفی صنایع را باید به روز کنیم یعنی خمک دوزی را در لباس‌های جدید مردم، گردن آویز، دستمال‌های سنتی، وسایل تزئینی خودروها و... بکار ببریم در واقع باید برای سوزن‌دوزی یک تعریف جدید داشت چون در عصر حاضر شاید کسی این هنر را در جلوی سینه و لباس خود انجام ندهد.
خسروی با بیان اینکه به تدریج باید در یک فرایند مدیریتی، صنایع را بروز کنیم، افزود: خیلی از صنایع دستی مانند جواهرسازی سنتی، فلزگری، سبد بافی و سفالگری در سیستان از بین‌رفته است ما به خاطر داریم که در خیابان‌های زابل کارگاه‌های تولید سفال داشتیم و خیلی از عمر فعالیت‌شان نمی‌گذرد، اینها از بین رفتند چون هجوم انواع ظروف پلاستیکی و شیشه‌ای ارزان به تدریج رونق اقتصادی این کار را از بین برد و بومیان نتوانستند استقامت کنند، لذا احیای دوباره این صنایع نیازمند فرایندهایی است که ضمن نیازهای فرهنگی و به روزکردن تولیدات، ضرورت یک چرخه مدیریتی را به همراه دارد.
وی پارچه‌بافی را یکی از صنایعی که بخش کوچکی از آن حفظ شده عنوان کرد و توضیح داد: پارچه‌بافی از صنایعی است که کاملاً از بین نرفته اما الآن انواع و اقسام پارچه‌ها با تنوع جنسی و رنگی و بهای پایین در بازار موجود است پارچه‌بافی که این کار رو انجام می‌دهد انتظار کسب درآمد دارد که با وجود صنایع پیشرفته، این رقابت آسان نیست، تعدادی از پارچه‌بافی‌های ما هستند که از آنها حمایت می‌شود و در حال کار و فعالیت هستند که در نمایشگاه صنایع دستی قربان تا غدیر هم غرفه داشته و محصولات خود را به نمایش گذاشته‌اند.
================
گزارش از: محمد فرتوت عنایت
================
انتهای پیام/ب10/ض1002
