پاسخ آیت الله بهشتی به ادعاهای مهندس بازرگان

رخدادهای 21 شهریور 1358

امروز رهبر انقلاب در حکمی آیت الله منتظری را به سمت امامت جمعه تهران منصوب کردند ، پیش از این آیت الله طالقانی خطیب جمعه تهران بود .

امام خمینی همچنین امروز در جمع اقشار مختلف مردم بر ضرورت  مقاومت مردانه دربرابر مشکلات تاکید کرده و فرمودند ملتی که شهادت را آرزو دارد پیروز است .

جلسه امروز مجلس خبرگان قانون اساسی اهمیت زاید الوصفی داشت ، تصویب اصل ولایت فقیه و نیز پاسخ های مستدل آیت الله دکتر بهشتی به مخالفین این اصل از یک سو و پاسخ های آیت الله بهشتی به سخنان دیروز مهندس بازرگان که در مراسم گرامیداشت آیت الله طالقانی از اصل برزمین مانده شوراها سخن گفته و انگشت اتهام را به سمت دلخواه نشانه رفته بود اهمیت جلسه امروز را به خوبی نشان می دهد .

بعد از استعفای دکتر شکوهی وزیر آموزش و پرورش دولت موقت امروز حجت الاسلام باهنر عضو شورای انقلاب ، مجلس خبرگان قانون اساسی و نیز عضو حزب جمهوری اسلامی دلایل استعفای شکوهی را تشریح کرده و گفت : مهمترین گزینه کفالت وزارت آموزش و پرورش در شرایط فعلی محمد علی رجایی است .

آیت الله منتظری امام جمعه تهران شد

با ارتحال آیت الله طالقانی و با حکم امام خمینی آیت الله منتظری امام جمعه تهران شد .امام خمینی در پیامی خطاب به آیت الله منتظری با بیان اینکه وی را « مجاهدی بزرگوار و فقیهی عالیقدر می‌دانند»تاکید کردند : شما را برای دژ محکمی که آن فقید سعید[آیت الله طالقانی] پاسدار آن بود انتخاب و منصوب نمودم.

در بخش دیگری از پیام امام آمده است :« نماز جمعه - که نمایشی از قدرت سیاسی و اجتماعی اسلام است - باید هر چه شکوهمندتر و پر محتواتر اقامه شود. ملت ما گمان نکنند که نماز جمعه یک نماز عادی است، امروز نماز جمعه با شکوهمندی که دارد، برای نهضت کوتاه عمر ما یک پشتوانه محکم و در پیشبرد انقلاب اسلامی ما عامل مؤثر و بزرگی است.»(1)رهبر انقلاب امروز همچنین در جمع اقشار مختلف مردم از جمله اعضای جهاد سازندگی ، کارکنان صندوق ولی عصر (عج) و اعضای حزب جمهوری اسلامی قزوین سخنانی را ایراد کردند .

ضرورت مقاومت مردانه در مقابل مشکلات

اهم بیانات امام خمینی عبارت است از :

1- اگر بنا باشد که ما در مشکلات عقب‎نشینی و سستی کنیم، نهضت ما نمی‎تواند پیش برود لکن در مقابل مشکلات باید مردانه قیام و مردانه مقاومت [کرد].توجه به خدا داشته باشید؛ ایمان به خدا. ... در ایران هم همان ـ نظیر صدر اسلام قضیه واقع شد که شماها با سازوبرگ کم در مقابل یک قدرت بسیار بزرگ که مجهز به همه جهازات جنگی بودند قیام کردید، و خداوند با شما همراهی کرد و این قدرت بزرگ را شکست. (2)

پاسخ آیت الله بهشتی به ادعاهای مهندس بازرگان

امروز مجلس خبرگان قانون اساسی در پانزدهمین جلسه خود اصل پنجم قانون اساسی [ولایت فقیه] را به تصویب رساند.در این جلسه که به ریاست نائب رئیس مجلس خبرگان آیت الله دکتر بهشتی تشکیل شد وی ابتدا ضمن  تسلیت ارتحال آیت الله طالقانی نامه دانشجویان، کارکنان و اعضای هیأت علمی دانشکده فنی دانشگاه تهران را قرائت کرد که خواستار تشکیل شوراها به عنوان آخرین خواسته آیت الله طالقانی شده بودند .

آیت الله بهشتی در پاسخ به این نامه گفت : در یادداشتتان همچون در سخنان بعضی از سخنرانان دیروز دانشگاه تهران و در برخی از پلاکاردها این نگرانی بچشم میخورد که مسأله نقش شوراها چه میشود؟ برای من و برای دوستانمان جای تعجب است که این نگرانی از چیست و از کجا مایه میگیرد؟ شورای انقلاب اسلامی ایران در تاریخ سوم تیرماه یک هزار و سی صد و پنجاه و هشت یعنی بیش از دوماه و نیم قبل، لایحه تشکیل شوراها را به دنبال توجه به ضرورت آن در این مرحله انقلاب و بدنبال دستور امام و خواست مردم تهیه و تصویب و به دولت ابلاغ کرده است.

وی ادامه داد : از دولت بپرسید که چرا با گذشت بیش از دوماه و نیم این لایحه را اجرا نکرده است؟ این لایحه الان در دست من است، با مهر و امضای شورای انقلاب، لایحه تمام عیار است.

آیت الله بهشتی گفت : ملت ما و تحصیل کرده های ما نگران چه هستند؟ برای من و برای دوستانمان خیلی بیشتر اظهار نگرانی آقای مهندس بازرگان نخست وزیر مورد علاقه مان در سخنرانی دیروزشان مورد توجه بود زیرا از سخنان ایشان هم نگرانی از کار مجلس خبرگان استشمام می شد.

وی ادامه داد : ایشان از چه چیز نگران هستند؟ از اینکه نمایندگان براستی میلیونها مسلمان انقلابی ایران اینجاگرد هم آمده اند تا قانون اساسی را بر پایة اصالتهای اسلام بررسی و تصویب کنند، نگرانند؟ از اینکه مسأله مهم شوراها از آن غفلت شده، نگرانند؟

آیت الله بهشتی تاکید کرد : ما با تمام وجود برای حفظ اصالت و هویت اسلامی انقلاب و جامعة مان خواهیم کوشید و در این راه و صراط مستقیم الهی، مطمئن هستیم همة دلها و اندیشه ها و احساس های پاک و مغزهای متفکر و بازوان توانای نسل ها و قشرهای مختلف جامعه اسلامی ایران و مسلمانان و مستضعفان جهان با ما خواهد بود، و مطمئنیم که در این راه هیچ گوهر ارزنده و انسانی را از دست نخواهیم داد، بعکس تنها بر این پایه و در این راه است که ما میتوانیم به یاری و همکاری و تعاون بر نیکی و تقوای این صاحبان بر و تقوا، از پیر و جوان و کارگر و کشاورز، از پیشه ور و دانشجو و دانش آموز و فرهنگی و از تحصیل کرده و تحصیل ناکرده و بازاری و بالاخره از روحانی و غیر روحانی برخوردار باشیم، و روزی که در راه این انقلاب گام نهادیم، با چنین توکلی تا زنده هستیم راهمان را ادامه خواهیم داد.

دکتر بهشتی افزود : ما در راه انقلاب اسلامی، سازش ناپذیر با هر آهنگ انحرافی و التقاطی، گام نهاده ایم و همچنان پابرجا خواهیم بود.نائب رئیس مجلس خبرگان و رئیس جلسه سپس از نمایندگان ملت پرسید آیا این سخنان را قبول دارند یا نه ؟! که نمایندگان همگی سخنان وی را تائید کردند .

تصویب اصل ولایت فقیه در مجلس خبرگان قانون اساسی

در ادامه جلسه امروز مجلس خبرگان قانون اساسی رئیس جلسه اصل مربوط به ولایت فقیه را به رای گذاشت . در این اصل آمده است :« در زمان غیبت حضرت ولی عصر عجل اللّه تعالی فرجه، در جمهوری اسلامی ایران ولایت امرو امامت امت برعهدة فقیه عادل و با تقوا، آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر است که اکثریت مردم او را به رهبری شناخته و پذیرفته باشند، و در صورتی که یک فرد چنین اکثریتی نداشته باشد شورائی مرکب از فقهای واجد شرایط بالا، عهده دار آن میگردند.»

در ادامه آیت الله بهشتی از یک مخالف و یک موافق خواستند تا در باره این اصل نظرات خود را بیان کنند که در این هنگام مقدم مراغه ای به عنوان مخالف اصل ولایت فقیه پشت تریبون قرار گرفته و سخنانی ایراد کرد .وی گفت :« امام خمینی برای احراز رهبری، استناد به قانون اساسی نکرده است و هنوز هم نفوذ و قدرتی که امام دارد منبعث از قانون اساسی مدون نیست، بلکه سرچشمه نیروی رهبری امام، اسلام است که به ذات دارای نیرو است.»

مقدم مراغه ای ادامه داد :« اسلام با قدرتی که دارد و آیات آنرا در انقلاب اخیر دیده ایم نیازی به قانون اساسی ندارد.»وی گفت : «ما اگر اصول دین اسلام را در قانون اساسی بیاوریم، خدمتی نکرده ایم چون اصول اسلام پشتوانه های مستحکمتری از قانون اساسی دارند و نباید کاری کنیم که نیروی اسلام را که اکنون در اوج است و امید در دلها بوجود آمده است بصورت قوانینی که ممکن است هر روز تغییر کند درآوریم.»

وی گفت : «در جلسات عمومی بحث کنیم و ببینیم آیا ولایت فقیه که از نظر اصل مورد قبول است، چطور باید تنظیم شود؟ وقتی میگویم در اصل منظور این است که اسلام باید حاکم باشد ولی نباید اسلام را یک طبقه خاص در انحصار خود بگیرد، آنوقت ممکن است اسلام ابزاری شود در دست قدرت طلبان و این تصور حاصل شود که مبارزه ای را همه ملت شروع کرده است اما پس از پیروزی عده ای میخواهند همرزمان خود را کنار بگذارند.»

مقدم مراغه ای ادامه داد :«بنده امروز با دوستان صحبت میکردم که اصلی تهیه شود که امام خمینی برای مدت معینی و یا مادام العمر بعنوان رهبر قانونی مملکت حکومت نمایند، ولی در این هزاروچهارصدسال، امام خمینی استثناء است.»وی افزود :« از کجا میتوانیم امیدوار شویم که در آینده نیز رهبری اینچنین داشته باشیم؟ بعضی از آقایان میگویند رهبر انتخابی باشد، اگر انتخابی باشد میشود رئیس جمهور، با شرایطی که برای رئیس جمهور تصویب میکنیم ریاست جمهور در انحصار طبقه خاصی نیست.»

در ادامه آیت الله بهشتی به عنوان فردی که مسئولیت گروهها را برعهده دارند به عنوان موافق سخن گفتند.وی گفت :« آقای مراغه ای، صحیح میگوئید که اسلام هیچگونه نیازی به قانون اساسی ندارد، بله نظر شما قابل قبول است، ولی آنچه ما کردیم این نبود و آنچه ما میکنیم این نیست، آنچه ما میکنیم اینست که قانون اساسی یک ملت و جامعه مسلمان، قانون اساسی یک انقلاب اسلامی، قانون اساسی یک چنین جامعه و چنین انقلابی بدان چیزی نیاز دارد که متکی به معارف اسلامی باشد، این را که دیگر نمیشود درباره اش تردید کرد، میشود؟»

آیت الله بهشتی ادامه داد :« مطلب اصلی اینست که آیا اصل پنجم هیچ کلمه یا جمله اش با آن عوارضی که آقای مراغه ای و بسیاری از افراد دیگر برای آن می شمارند، ارتباط دارد؟ آیا اصل پنجم میخواهد بیاید نقش آراء عمومی را انکار کند؟ آیا اصل پنجم میخواهد بیاید آزادیها را از بین ببرد؟ آیا اصل پنجم میخواهد بیاید حکومت را در اختیار قشر معینی و طبقه معینی قرار بدهد؟ مثلا میخواهد بگوید از این پس نخست وزیر و رئیس جمهور و وزراء همه باید روحانی و معمم باشند؟ هرگز، من میخواهم این اصل را ببینید، کجای این اصل این معنی را میدهد؟»

آیت الله بهشتی در ادامه به تعریف ولایت فقیه پرداخته و گفت :« اصل پنجم را میخوانم، آنچه که پیشنهاد شده است اینست «در زمان غیبت حضرت ولی عصر عجل اللّه تعالی فرجه، در جمهوری اسلامی ایران ولایت امر و امامت امت... » یعنی مرکز ثقل حکومت و رهبری «...برعهده فقیه...» فقیه یعنی چه؟ یعنی اسلام شناس، مطلع، ورزیده، متخصص.

فقیه یک واژه عربی است یعنی دانا و شناساننده و در این معنای خاصی که ماها بکار میبریم، یعنی دانای اسلام، اسلام دان، البته در اصطلاح اخص بکار میرود و به کسی که در دانستن علم احکام دین و استخراج آن از مبانی و ادله اش در حد تخصص و اجتهاد و صاحب نظری باشد، گفته میشود.یعنی کسی که بتواند احکام و قوانین و تعالیم اسلام را از کتاب و سنت به صورت یک صاحب نظر بفهمد.این میشود فقیه «...برعهده فقیه عادل...» یعنی فقیهی که اعمالش، اخلاقش، رفتارش در همه شئون باعدل اسلامی که عبارت است از عمل به تمام فرائض و واجبات و پرهیز و اجتناب و دوری از همه محرمات، هماهنگ باشد و نشان یک چنین اعتدال در رفتار او باشد.

«باتقوا» خداترس کسی است که یاد خدا همیشه در دلش زنده باشد و او را کمترین تخلفی از راه خدا نگران کند، همیشه بیدار، «آگاه به زمان» بفهمد در چه زمانی زندگی میکند و بداند نیازهای خودش و جامعه اسلامی اش و امت اسلامی اش در این زمان چیست.«شجاع» که این در همان باتقوا و با ایمان مستتر است، ولی ما این را تصریح کردیم که کاملتر بیان شده باشد، شجاع و نترس باشد. «مدیر» یعنی دورنگری و آینده نگری داشته باشد.

آیت الله بهشتی گفت :« ما گفتیم که مرکز ثقل حکومت جامعه و رهبری جامعه یک چنین فردی است و گفتیم که این فرد چگونه این مرکز ثقل بودن را بدست میآورد و گفتیم «که اکثریت مردم او را به رهبری شناخته و پذیرفته باشند» یعنی کسی نمیتواند تحت عنوان فقیه عادل، با تقوا، آگاه به زمان، شجاع، مدیر، مدبر خودش را بر مردم تحمیل کند این مردم هستند که باید او را با این صفات به رهبری شناخته باشند و پذیرفته باشند»

دکتر بهشتی در ادامه به این سوال پاسخ گفت که چرا این اصل در قانون اساسی آمده است ، وی در این زمینه گفت :« برای اینکه ما میخواهیم نظامی اجتماعی اسلامی در آینده داشته باشیم برادر، خواهر، تو که انقلاب کرده ای، تو که فداکاری کردی، تو که فرزند و شوهر و برادر و خواهر و همسرت را قربانی کردی، تو که زندان رفتی و زجر کشیدی، تو که تبعید شدی، تو که در تنگنا بسر بردی، تو که از شر پلیس مزدور استبداد و استعمار حتی یک شب در خانه ات امنیت نداشتی و هر شب آماده بودی که فردا یا همان شب در خانه نباشی، از تو میپرسم، مجلس خبرگان از تو میپرسد، همه این رنجها و شکنجه ها را تحمل کردی که چه بدست بیاوری؟

تو خود گفتی، با فریاد گفتی استقلال، آزادی، حکومت اسلامی بعد که شکل حکومت از طرف رهبری و جامعه و کسانی که تو به آنها اعتقاد داشتی مشخص شد، جمهوری اسلامی و شرایط هم معین شد، تو قانع نبودی که فقط شکلش مشخص شود، باز فریاد برکشیدی استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی یعنی تو به استقلال و آزادی بسنده نکردی، اگر آرمان این انقلاب فقط استقلال و آزادی بود، جای این بحث بود که آیا این اصل اینجا ضرورت دارد یا نه.»

آیت الله بهشتی در ادامه به تفاوت های یک جامعه مکتبی با سایر جوامع اشاره کرده و گفت :« جمهوری اسلامی یک نظام مکتبی است، فرق دارد با جمهوری دموکراتیک ، آن چیزی که آقای مقدم مراغه ای و افراد دیگر در این زمینه پیشنهاد میکنند، برای جمهوری دموکراتیک بدون قید اسلام بسیار بجاست [جمهوری دموکراتیک به این معنی که ما تمام اختیار را بدون هیچ قیدی به آراء عامه بدهیم و نگذاریم هر قیدی در خارج قانون بوجود بیاید.]

وی ادامه داد : این متناسب با قانون اساسی و نظام مکتبی نیست و چون ملت ما در طول انقلاب و در رفراندوم اول انتخاب خودش را کرد، گفت جمهوری اسلامی، با این انتخاب چهارچوب نظام حکومتی بعدی را خودش معین کرده و در این اصل و اصول دیگر این قانون اساسی که میگوئیم بر طبق ضوابط و احکام اسلام، در چهارچوب قواعد اسلام برعهده یک رهبر اسلام و یک رهبر آگاه و اسلام شناس و فقیه، همه بخاطر آن انتخاب اول ملت ماست.

آیت الله بهشتی در ادامه به این شبهه پاسخ گفتند که آیا حکومت به یک لباس و آن هم لباس روحانیت تحویل داده خواهد شد ؟!وی در این زمینه گفت : اجازه بدهید قبل از رأی گیری این سؤال را از مجلس که اکثریت آنها در لباس روحانیت و چهره های برجسته هستند بکنم که آیا در این اصل نظر شما به لباس است؟ [نمایندگان – نه] چه کس گفته به لباس، این تهمت است.

آیت الله بهشتی در پایان گفت : مسأله، مسألة مکتب است، مسأله، مسأله اسلام است، مسأله، مسألة تقید فکری و عملی به اسلام است در ادامه جلسه تعدادی از نمایندگان از جمله مهندس سحابی با این عنوان که «این اصل، یک اصل بسیار اصولی و اساسی است و انقلابی در جامعه ایران ایجاد خواهد کرد، بنابراین نگذارید که این اصل سرسری بگذرد.» با اصل ولایت فقیه مخالفت کرده و به آن اعتراض کردند ولی آیت الله بهشتی به عنوان رئیس جلسه اصل 5قانون اساسی را به رای گذاشت و در نهایت اصل ولایت فقیه با 53رای موافق ، 8رای مخالف و 4رای ممتنع به تصویب خبرگان منتخب ملت رسید . (3)

4تن از سران عشایر کرد به قتل رسیدند

در حالیکه چهار تن از سران عشایر کرد سلماس که چندی پیش با جمهوری اسلامی اعلام همبستگی کرده بودند کشته شدند پاکسازی و خلع سلاح و نبرد با بقایای دموکراتها در پیرانشهر و اطراف سردشت و سلماس با شدت ادامه دارد .

فرماندار سلماس با اعلام این خبر ادامه داد : سران عشایر به دست برادرزاده سنارمامدی از اشرار کردستان به قتل رسیده اند . گفتنی است با پیشروی ارتش به طرف مرز تعداد دیگری از روسای عشایر اعلام همبستگی کرده اند . همچنین سرهنگ روحانی شمس فرمانده تیپ دو شهرستان سلماس گفت : یگانهای مستقر در تیپ دو سلماس که با همکاری ژاندارمری و مجاهدین برای پاکسازی منطقه سلماس اعزام شده بودند بدون هیچگونه مقاومت و درگیری با اشرار و پس از پاکسازی منطقه با موفقیت به شهرستان سلماس بازگشتند .در این عملیات چندین قبضه اسلحه ، چند دستگاه بی سیم و خودرو که بوسیله اشرار از پادگان مهاباد و پاسگاه های مرزی و منطقه قطور به غارت رفته بود بدست افراد دولتی افتاد و منطقه دریک نیز که مقر عملیاتی سنار مامدی بود از اشرار پاکسازی شد . (4)

تقویت و تجهیز 650 پاسگاه مرزی با عراق برای مقابله با ضد انقلاب

ابوشریف فرمانده عملیات سپاه به تشریح نقش پاسداران انقلاب در پاسگاههای مرزی پرداخت و گفت: طبق قوانین مملکتی مسوولیت حفظ مرزها با نیروی ژاندارمری است ولی از آنجا که فعلاً ژندارمری کاملاً در پاسگاه ها مستقر نشده موقتا این مسوولیت به عهده سپاه پاسداران انقلاب محول شده تا  در کنار برداران ژاندارم، پاسگاه های مرزی را تقویت کنند.

وی گفت : فکر می‌کنیم نزدیک به 650 پاسگاه مرزی با عراق داریم که این پاسگاه ها یکی پس از دیگری در حال تقویت و تجهیز نظامی است، ما تلاش خود را انجام می دهیم تا راه ورود و خروج عناصر ضد انقلاب و حمل و نقل اجناس قاچاق و اسلحه و مهمات را به داخل خاک کشورمان بگیریم.

ابوشریف همچنین به علل گرایش بعضی از کردها به حزب دموکرات اشاره کرد و گفت همه میدانیم که در زمان طاغوت هیچگونه رسیدگی به مردم این مناطق نمی‌شد و رژیم غاصب برای اینکه جلو ایجاد بلوا در این منطقه را بگیرد فقط به دادن باج به عده معدودی اکتفا می‌کرد و در نتیجه اکثریت مردم زحمت کش این منطقه همواره از همه مواهب زندگی بشری محروم و در اختیار آن عده معدود بودند.

ابوشریف ادامه داد:در جریان انقلاب هم عوامل ضد انقلاب و سرسپردگان صهیونیزم و امپریالیسم نهایت بهره‌برداری را از این اکثریت محروم کردند و با وعده‌های پوچ و دروغین حتی با تهدید، آنان را به همکاری به خود وادار کردند و عده‌ای از این گونه فریب خورده‌ها را به کشتن دادند. (5)

رجایی سرپرست وزارت آموزش و پرورش شد

حجت الاسلام و المسلمین باهنر معاون پارلمانی وزارت آموزش و پرورش و نماینده مجلس خبرگان طی مصاحبه مطبوعاتی در مورد استعفای وزیر آموزش و پرورش گفت دکتر شکوهی به دلیل نامناسب بودن وضع مزاجی اش و با توجه به مسئولیت سنگینی که این وزارتخانه به عهده داشت و توقعات فراوان جامعه از این وزارتخامه از وزارت آموزش و پرورش کناره گیری کرد .

وی در مورد جانشین دکتر شکوهی گفت : تا تعیین وزیر جدید برای این وزارتخانه یکی از افرادی که در شورای آموزش و پرورش به صورت فعال شرکت دارد کفالت وزارتخانه را می پذیرد و این وزارتخانه به صورت شورای معاونان و مشاوران اداره می شود تا وزیر جدید تعیین شود .

باهنر درپاسخ به این سوال که آیا خود کفالت وزارت آموزش و پرورش را می پذیرد گفت : بنا به دلایل متعددی چون عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی، شورای انقلاب و نیز نقش اجرایی در حزب جمهوری اسلامی نمی توانم این وظیفه را بر عهده بگیرم .باهنر محمد علی رجایی مشاور فعلی وزیر آموزش و پرورش را بهترین گزینه این مسئولیت دانست . (6)گفتنی است روزنامه کیهان امروز گزارش داد محمد علی رجایی مشاور وزیر مستعفی آموزش و پرورش بعنوان سرپرست این وزارتخانه منصوب شد .(7)

دخالت پاسداران ، کمیته ها و دادگاه های انقلاب در کار دولت ممنوع شد

دادستان کل انقلاب اعلام کرد : بنا به فرمان امام خمینی پاسداران ، کمیته ها ، دادسراها و دادگاه های انقلاب حق عزل و نصب کارگران و کارمندان را ندارند .

آیت الله قدوسی دادستان کل انقلاب جمهوری اسلامی ایران در اطلاعیه ای اعلام کرد : افراد این مراکز حق دادن دستور مستقیم ، بازداشت ، تغییر مقررات و نیز عزل و نصب کارمندان و کارگران را بطور مستقیم ندارند و بطور کلی این مراکز و افراد آنها نباید در امور دولت دخالت نمایند . (8)

پی نوشت:

1- صحیفه امام ، جلد 9، صفحه 492 ، دومین امام جمعه تهران آیت‌الله منتظری بود. دو روز پس از ارتحال آیت‌الله طالقانی امام حکم رسمی امامت جمعه تهران را برای وی صادر نمود. پس از این حکم، با تدبیر شهید بهشتی به سرعت ستاد نمازجمعه تهران از حضور منافقین پاکسازی شد، هرچند اعضای نهضت آزادی تا قبل از اعلام جنگ مسلحانه منافقین در 30 خرداد 1360، همچنان اجازه حضور در صفوف اول نمازجمعه را داشتند.

آیت الله منتظری با اقامه 18 نمازجمعه از تاریخ 23 شهریور 1358 تا 21 دیماه 1358، دوران کوتاهی را به عنوان امام جمعه تهران بود و پس از آن به قم برگشت و امام جمعه قم شد. نمازجمعه‌های وی حاشیه‌سازتر از آیت الله طالقانی بود، اما به دلیل ملاحظات سیاسی کمتر به مطبوعات کشیده می‌شد. یکی از نکاتی که توسط وی در خطبه‌های نمازجمعه مطرح شد لوکس بودن مترو و عدم ضرورت دنبال نمودن آن پس از انقلاب بود که سالها اصلاح نظام سفرهای درون شهری تهران را با تاخیر مواجه ساخت. در این دوره مسئولیت ستاد نمازجمعه تهران عملا به دست نیروهای حامی شهید بهشتی افتاد و در کنار سخنرانی بازرگان و مجتهد شبستری، سخنران‌های دیگری نیز برای پیش از خطبه‌ها دعوت شدند؛ شهید دکتر بهشتی، شهید باهنر، شهید رجایی، عسگراولادی، جلال الدین فارسی، بنی‌صدر، معین‌فر، محمد علی هادی، ناطق نوری، هاشمی رفسنجانی و موسوی خوئینی‌ها از این جمله بودند. (رک ائمه جمعه تهران از طالقانی تا صدیقی ، هفته نامه نه دی ، محمد مهدی اسلامی)

2- صحیفه امام ، جلد 9، صفحه 494

3- (رک صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، نشر اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی ، چاپ اول ، آذر ماه 1364، جلد یک ، جلسه 15 )، سخنان صریح و شفاف شهید بهشتی در مجلس خبرگان قانون اساسی در دفاع از اصل ولایت فقیه و رای بالا به این اصل در حالی با نگاهی گذرا به مشروح مذاکرات روشن می شود که سالها بعد عزت الله سحابی که یکی از مخالفان این اصل مترقی قانون اساسی بود در بیان خاطراتی از شهید بهشتی مدعی شد که ایشان نیز مخالف اصل ولایت فقیه بودند !!! سحابی از در مراسم شب هفت آیت آلله طالقانی که در ترمینال جنوب تهران برگزار شد به شدت از اصل ولایت فقیه انتقاد کرده و به مجلس خبرگان قانون اساسی که بر خلاف وی و دوستانش به ولایت فقیه رای داده بودند اعتراض کرد . مهندس سحابی واکنش ها به سخنانش را اینگونه شرح می دهد : فردای آن روز که من به مجلس خبرگان رفتم، اکثر کسانی که طرفدار نظریه ولایت فقیه بودند، برخوردهای متفاوتی به اعتبار سوابق با من داشتند و برغم احترام نسبت به من، پس از آن سخنرانی در ترمینال جنوب رفتارشان با من تغییر کرد. از جمله کسانی که برخورد بدی با من داشتند و به اصطلاح چپ چپ به من نگاه می کردند، آقای شیخ علی تهرانی بود که در گذشته روابط خوبی با ما داشت. وی پس از مشاهده من در صحن مجلس، روی خود را از من برگرداند. همان روز در کریدور مجلس با مرحوم بهشتی در حالی که عده ای از جوانان گرد ایشان را گرفته بودند و با ایشان صحبت می کردند، برخورد کردم. مرحوم بهشتی پس از مشاهده من، صحبت خود را با جوانان مزبور قطع کرد و به سوی من آمد. بهشتی مرا در آغوش گرفت و صورت من را بوسید و آهسته به من گفت که بهتر است فعلاً این دردها را در سینه نگاه دارید." سحابی از این سخنان شهید بهشتی استنباط می کند که ایشان نیز با ولایت فقیه مخالف بوده اند ولی زمان را مستعد بیان مخالفت نمی دانستند ولی آن چه روشن است اینکه اگر کسی با یک امر مخالف باشد و در عین حال زمان را نیز برای ابراز مخالفت مناسب نبیند سکوت می کند ولی شهید بهشتی به شهادت تاریخ نه تنها در مورد اصل ولایت فقیه سکوت نکرد بلکه به صورت قاطع از اصل 5قانون اساسی دفاع و آن را در مقام رئیس وقت جلسه به رای نمایندگان گذاشت . سحابی بعد از مخالفت با ورود این اصل به قانون اساسی به دیدار امام خمینی نیز می رود تا مخالفت خود را با ایشان نیز در میان بگذارد ، صحبت های مطرح شده در این دیدار و پاسخ امام به سحابی آنچنان که وی در خاطراتش به آن اشاره کرده جالب است ، سحابی می گوید :« در آن جلسه من نظرات خود را چنین توضیح دادم، در شرایطی که از طریق نظارت شورای نگهبان قوانین کنترل و اسلامی بودن آنها تضمین می شود و از سوی دیگر صلاحیت رئیس جمهور هم پیش از انتخاب شدن توسط شخص فقیه اعلم تأیید می گردد و پس از انتخاب یکی از کاندیداها توسط مردم، فقیه اعلم او را نصب شرعی می کند. بدین ترتیب کل سیستم قدرت سیاسی تحت نظارت شرعی است و نیازی به دخالت در جزئیات نخواهد داشت. پس نگرانی در مورد اینکه نظام خلاف اسلام حرکت کند، وجود ندارد و بدین لحاظ نیازی به اینکه یک نهاد دیگر به نام ولی فقیه ایجاد شود و در امور اجرایی دخالت کند، وجود ندارد. وقتی من این بحث را مطرح کردم، مرحوم آقای [امام]خمینی انگشت خود را بلند کرد و گفت همین است ولایت فقیه. من از ایشان سؤال کردم که پس اشتباه ما چیست. ایشان گفتند اشتباه شما این بود که ولایت فقیه را در شورای نگهبان خلاصه کردید و درباره اینکه نحوه انتخاب رئیس جمهور بدین شکل موجب مشروعیت وی می شود. در هر صورت نظری که ایشان در آن جلسه اظهار داشتند این بود که سیستمی که بدین صورت در کشور بوجود می آید، سیستم ولایت فقیه است و در این سیستم همه مقامات آن از بالاترین مقام تا پایین ترین مقام و حتی کارگر شهرداری آن هم مشروعیت دارند و مردم باید در امور مربوطه از آنان اطاعت کنند ... من به ایشان گفتم که وقتی دو نظام در کشور وجود داشته باشد، تداخل در امور ایجاد می شود. ایشان معتقد بود که نه تداخلی ایجاد نخواهد شد و اگر تداخلی صورت بگیرد، خلاف شرع است و می گفتند که در حال حاضر شرایط انقلابی در کشور حاکم است و هر فردی یک اسلحه ژ ـ 3 در دست دارد و در هر کاری دخالت می کند و به همین دلیل اوضاع آرام و تثبیت شده نیست و همه در امور مختلف دخالت می کنند. هنگامی که مملکت آرام شود و قانون حکفرما شود، همه امور سروسامان خواهد گرفت.» به هر حال پاسخ امام خمینی بنا به ادعای سحابی و نیز تاریخ مکتوب و شفاهی انقلاب که در دسترس همگان وجود دارد به خوبی موید این نکته است که شهید بهشتی نه تنها به ولایت فقیه معتقد بوده بلکه برای ورود این اصل مترقی به قانون اساسی تلاش و مجاهدت کرده است .

4- کیهان ، 21شهریور 58، صفحه 9

5- کیهان ، 21شهریور 1358، صفحه 5

6- جمهوری اسلامی ، 21شهریور 1358، صفحه 8

7- کیهان ، 21شهریور 1358، صفحه 2

8- کیهان ، 21شهریور 1358، صفحه 2

انتهای متن/