به گزارش خبرگزاری فارس از بیرجند، سرایان یکی از شهرستان‌های استان خراسان‌جنوبی است که حدود 7 هزار کیلومترمربع مساحت دارد.
این شهرستان از شمال به بخش کاخک گناباد و از شمال‌شرقی با بخش خضری دشت بیاض قاین و از شرق با شهرستان قاین، از جنوب با بخش خوسف شهرستان بیرجند و از غرب با شهرستان فردوس همسایه است.
*پیشینه تاریخی سرایان
آنچه از بررسی‌های باستان‌شناسی منطقه به دست آمده حاکی از آن است که سابقه استقرار جوامع پیش از تاریخ در حوالی آیسک به هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد می‌رسد.
هم‌چنین می‌توان گفت سابقه تاریخی سرایان به دوران قبل از اسلام برمی‌گردد، سد تاریخی(زو) از یادگارهای باقی مانده از این دوران است.
در دوره اسلامی این منطقه بخشی از ایالت قهستان بوده که در همان نخستین سال‌های حمله اعراب به تصرف سپاه اسلام درآمد، ابن اثیر در ذیل وقایع سال 31 هجری از احنف بن قیس یاد می‌کند که از راه طبس وارد خراسان شد.
در منابع جغرافیایی قرون اولیه اسلامی، اسمی از سرایان به میان نیامده اما بررسی‌های باستان‌شناسی منطقه وجود تپه‌ها و محوطه‌های مربوط به دوره سلجوقی را در این شهرستان تأیید می‌کند و با عنایت به بالا گرفتن نهضت‌های اسماعیلیان در این دوره و در اختیار گرفتن قلعه‌های قهستان و از جمله قلعه قلاع سرایان می‌توان گفت که این منطقه در دوره سلجوقی یعنی قرن پنجم و ششم هجری از رونق و آبادانی برخوردار بوده است.
وجود کاروانسرای شاه عباسی و آب‌انبارهای متعدد به دوره صفوی حاکی از اهمیت این منطقه در این دوره است.
*آب‌انبار کمال متعلق دوره صفوی
آب‌انبار کمال آیسک از جمله آب‌انبارهایی است که در حال حاضر نیز از آن استفاده می‌شود، سر در ورودی، پلکان، پاشی، مخزن، گنبد و استخر از عناصر معماری آن به شمار می‌رود.
ورودی بنا دارای سر دری است که با طاق جناغی و با استفاده از تویزه، فضای آن پوشش داده شده است، پوشش پلکان با قوس جناغی و به شیوه آهنگ است.
*آب‌انبار کاروانسرا متعلق به دوره صفوی
این آب‌انبار به همراه کاروانسرا، حمام و بازار، یک مجموعه فرهنگی را تشکیل می‌دهند، عناصر معماری بنا شامل سر در ورودی، پلکان ، پاشیر و مخزن است و سر در ورودی آن دارای طاق جناغی و تزئینات رسمی‌بندی است و پوشش پلکان آن به شیوه آهنگ اجرا شده و پس از آن فضای پاشی روی مخزن قرار دارد.
این بنا مربوط به دوره صفویه و عمده‌ترین مصالح مورد استفاده در آن آجر، ملات گچ و ساروج است.
*کاروانسرای سرایان متعلق به دوره صفوی
کاروانسرای سرایان مربوط به دوره صفوی به شیوه دو ایوانی ساخته شده و فضاهای معماری آن عبارت هستند از سر در ورودی که واقع در ضلع جنوبی است و دارای طاق جناغی با تزئینات کاربندی است.
هشتی این بنا از دو سو بـه اتـاق‌های فرعی و از رو به رو به صحـن منتهی می‌شود و حجره‌های متعدد که برای استراحت کاروانیان ساخته شده و دو ایوان در اضلاع شمالی و جنوبی و نیز اصطبل که در پشت ایوان و حجره‌های شمالی بنا جای گرفته است.
کاروانسرای سرایان از آثار دوره صفوی است و به رباط شاه عباسی معروف است.
*مقبره توران‌شاه متعلق به دوره تیموری
این بنا در حاشیه جنوبی شهر سرایان و در داخل قبرستان قدیمی واقع شده است، بنا دارای نقشه هشت ضلعی است که ورودی آن در ضلع شمال‌شرقی قرار گرفته است، ورودی دارای طاقی جناغی با عرض 4.3 و عمق 3.8 است، پس از سر در ورودی بلافاصله فضای داخلی آرمگاه یا گنبدخانه قرار دارد، این فضا نیز دارای نقشه هشت ضلعی بوده و هر ضلع آن دارای طاقی با قوس جناغی است، گنبد بنا به شیوه عرقچین و با کمک فیل‌پوش‌های کوچکی که فضای هشت ضلعی را به دایره نزدیک کرده، ساخته شده است.
*قلعه قلاع سرایان متعلق به قرن 7 و 8 هجری قمری
این اثر تاریخی از اماکن و پایگاه‌های فرقه اسماعیلیه در منطقه معروف به قهستان است، این قلـــعه در 4.5 کیلومتری شهرستان سرایان بر بلندی کوهی مخروطی شکل و مشرف به شهر سرایان واقع شده است.
این قلعه دارای بخش‌های گوناگونی از جمله بارو، برج‌ها و فضای داخلی است، نقشه و طراحی معماری بنا با تبعیت از وضعیت طبیعی و محل قرارگیری آن اجرا شده است.
*مسجد جامع سرایان و سه‌قلعه متعلق دوره صفوی
مسجد جامع سرایان دارای یک ایوان و دو شبستان است، حیاط مسجد توسط جداره‌ای با عمق کم محصور شده و محراب زیبای مسجد به وسیله گچ‌بری با سوره فاتحه تزئین شده است، در بالای محراب و در سقف ایوان مقرنس‌های بسیار زیبایی به چشم می‌خورد، در نمای بیرونی ایوان تزئینات آجری خفته راسته مشاهده می‌شود و در گوشه‌های شبستان غربی بنا، تزئینات رسمی‌بندی وجود دارد.
مسجد جامع سه‌قلعه نیز به عنوان شاخص‌ترین بنای تاریخی شهر سرایان است که در حال حاضر از پیکره اصلی این مسجد تنها ایوان و شبستان آن باقی مانده و سایر قسمت‌های آن دچار تغییرات زیادی شده‌اند.
مسجد جامع یکی از بناهای تاریخی شهر سه‌قلعه است، این بنا در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به شماره 16469 ثبت شده است.
ایوان بنا در ضلع جنوب‌غربی صحن واقع شده است، طاق آن جناغی و به وسیله تویزه و گنبد پوشش یافته است در انتهای ایوان محراب با تزیینات کاربندی گچی قرار دارد و شبستان در جنوب‌شرقی بنا و با کمک تویزه‌هایی که بر یک ستون مرکزی تکیه دارند و چهار گنبد چهارترک پوشش یافته است، به احتمال قریب به یقین مسجد جامع سه‌قلعه مربوط به دوره صفویه است و در دوره قاجاریه تغییرات زیادی پذیرفته است.
*منطقه نمونه گردشگری مصعبی و کریمو
روستای مصعبی و کریمو از توابع بخش مرکزی شهرستان سرایان در 30 کیلومتری شمال شهر سرایان واقع شده که این منطقه نمونه گردشگری دارای مناطق جذاب و پتانسیل زیادی در زمینه گردشگری است.
دهستان مصعبی که مشتمل بر دو نقطه سکونتگاهی مصعبی و کریمو است به علت آب و هوای مطلوب و چشم‌انداز طبیعی زیبا، یکی از مناطق نمونه گردشگری در شهرستان سرایان است.
این منطقه گردشگری در حد فاصل دو روستای مصعبی و کریمو قرار دارد و وسعت آن بالغ بر 526 هکتار است و آب و هوای این منطقه دارای قابلیت‌های گرم و نسبتاً معتدل است که در زمستان سرد و خشک می‌باشد.
منطقه مصعبی و کریمو در دره‌های واقع بین ارتفاعات و در زمین‌های هموار اطراف رودخانه‌ای که در آنجا وجود دارد سرسبز و خوش آب و هوا است.
آبشار سبزرود و دره پایین‌دست آن و سد شهید پارسا از دیگر جاذبه‌های طبیعی حوزه این منطقه نمونه گردشگری است.
چشمه سارهای فراوان، آب و هوای مساعد و اراضی مستعد، موجب رونق باغداری و دامداری در این منطقه شده است.
امام‌زاده ابوالقاسم، امام‌زاده سلطان مصیب، امام‌زاده سلطان کریمشاه، آب‌انبار محمدباقر، آب‌انبار و مسجد آهنگران، آسیاب کربلایی حسن، برج‌های حصار، و خانه‌های حسام‌الدیوان و عباس رمضانی از دیگر اماکن تاریخی و مذهبی شهرستان سرایان است.
-----------------------------
گزارش از علی حسنی
-----------------------------
انتهای پیام/ح10/ط4000
