به گزارش خبرگزاری فارس از همدان، در روز جهانی مساجد برآن شدیم تا گریزی به اهمیت مساجد تاریخی زده و از چرایی و چگونگی حفظ و حراست مساجد تاریخی به ویژه در همدان مطلع شویم.
مساجد به عنوان مهمترین مراکز تجمع قبل و بعد از اسلام، بناهای معماری اسلامی هستند که شاخص‌ترین بناهای هر دوره معماری ایران پس اسلام را می‌توان در مساجد پیدا کرد.
اهمیت مسجد در ایران به نوعی پذیرش و اقبال مردم نسبت به دین اسلام است چراکه در دورافتاده‌ترین نقاط ایران نیز مساجد مهمترین بناهای بافت اطراف خود بوده‌اند که با هزینه مردم بنا می‌شدند.
مساجد در معماری ایران دارای بخش‌هایی چون صحن، محراب، گنبد، گلدسته و شبستان است که همین امر جذابیت و قداست زیادی را به مساجد به ویژه در ایران بخشیده است.
اما آنچه در کشور ما به ویژه در مراکز شهرها خودنمایی می‌کند، وجود مساجد جامع است که در گذشته علاوه بر اقامه نماز جماعت محل تجمعات سیاسی و اجتماعی بود اما امروز این مساجد که به یادگار از دوران صفویه و قاجار به نسل‌های امروز به ارث رسیده، محل اقامه نماز است و در مواقعی فراموش میشود که این مساجد نیاز به نگهداری و حفاظت دارند.
از جمله مهمترین وظایف مسلمانان نسبت به مساجد، عمران و آبادی آنهاست یعنی همه افراد جامعه اسلامی موظف هستند مانع خرابی خانه‌های خدا شوند چرا که مساجد به عنوان پایگاه‌های اجتماعی همواره باید با همت و تلاش مردم و مسئولان سر پا بوده و این عنوان را همواره برای خود داشته باشند.
آنچه امروز در مساجد با معماری قدیم می‌بینیم معماری هنرمندانه مسلمانان در ساخت و طراحی مساجد است که نهایت ذوق و خلاقیت هنری خود را بدون توجه به اجر مادی آن به کار برده‌اند به طوری که این معماری متناسب با فصول و شرایط آب و هوایی هر شهر بوده و مساجد در فصل گرم خنک و در فصل سرد گرم هستند.
امروز همه ما ایرانی‌ها با شنیدن نام مسجد جامع خطور خاطره‌هایی را در ذهن مرور می‌کنیم که به نوعی حاکی از قدمت و قداست آن هم از دوران‌های گذشته دارد که به نوعی صلابت ایرانی را متذکر میشود.
مساجد ایرانی دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که چشم هر بیننده‌ای را با خود معطوف می‌کند
*همدان 24 مسجد با قدمت تاریخی دارد
به مناسبت روز جهانی مساجد بر آن شدیم تا مساجد تاریخی همدان را که اکثراً به دوره‌های قاجار، صفویه و پهلوی برمی‌گردند، معرفی کنیم.
در همین راستا در شهرستان اسدآباد دو مسجد تاریخی وجود دارد که یکی مسجد میرزا آقاجانی و دیگری مسجد چاروق است.
در شهرستان بهار مسجد جامع مهاجران و مسجد قدیمی مهاجران در فهرست مساجد تاریخی جای دارند.
در تویسرکان هفت مسجد سرابی، مسجد باغبار، مسجد شیخ علی خان زنگنه، مسجد شیخ رسولی‌ها، مسجد دستجرده، مسجد امیرالمؤمنین زرهان و مسجد جامع تویسرکان تداعی‌گر معماری فاخر و اصیل ایرانی هستند.
شهرستان رزن سه مسجد تاریخی دارد که مسجد درجزین، مسجد شوند و مسجد روستای بابانظر از این جمله هستند.
مسجد خوشاباد تنها مسجد تاریخی شهرستان فامنین به شمار می‌رود، ملایر نیز از مساجد با معماری تاریخی برخوردار است که می‌توان از مسجد سیف الدوله، مسجد عاشورا، مسجد حاج قاسم، مسجد باب الحوائج ننج و مسجد صاحب الزمان نام برد.
مسجد حاج خدارحم، مسجد جامع نهاوند، مسجد حاج آقا تراب، مسجد و مدرسه علی مرادیان نیز از جمله مساجد تاریخی شهرستان نهاوند به شمار می‌رود.
در همدان نیز تعداد 24 مسجد تاریخی داریم که به دوره‌های قاجار و صفوی و در مواقعی به دوره‌های قبل تاریخ برمی‌گردند به طوری که از سنگ محراب مسجد میرزاتقی به عنوان اثری از به دوران سلجوقی می‌توان نام برد.
این مساجد اکثراً سالم بوده و در برخی نقاط نیز که دارای مشکل بودند مرمت‌هایی انجام شده است.
*قدیمی‌تریم مساجد همدان به دوران زندیه و صفویه برمی‌گردد
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در همدان به تشریح مسائل مساجد تاریخی پرداخت و افزود: ما مساجد زیادی داریم و بیشتر مساجد بر پایه محلات شکل گرفته است.
بهرام توتونچی ادامه داد: پس از اتفاقاتی که بعد از اسلام در کشور ما ایجاد شد و تأثیر عمیقی که اسلام در پیکره‌های اجتماع ایجاد کرد مردم اعتقاد زیادی داشتند، تا این مقوله را ساماندهی کنند.
وی با بیان اینکه دو عنصر مسجد و حمام در همه محله‌های ما بوده است، افزود: این دو عنصر یکی برای تطهیر جسم و دیگری برای تطهیر روح بوده و در برخی از مراکز و محلات نیز سقاخانه‌هایی بوده که زمینه روحی، روانی و عاطفی در انسان ایجاد می‌کرد.
معاون میراث فرهنگی همدان بیان داشت: در برخی از محلات نیز امامزاده‌ای وجود داشت که این امامزاده نزدیک به عملکرد مسجد بود اما با وجود اینکه محوریت آن فرق می‌کرد اما استعدادی در مرکز محله بود.
وی در ادامه با اشاره به نحوه مرمت این بناهای تاریخی خاطرنشان کرد: مساجد تاریخی همواره به فراخور نیاز، ضرورت و تعاملاتی که با اوقاف و هیئت‌های امنا داشتیم، کارهایی را انجام دادیم به طوری که در مسجدی با فرسودگی بیشتر حضور پررنگی داشتیم و جایی که بنا مشکل خاصی نداشته کمتر وارد شدیم.
توتونچی به ویژگی خاص مساجد همدان اشاره کرد و افزود: برخی از مساجد محله‌ای ما مانند مسجد حاجی در محله حاجی، مسجد کبابیان در محله کبابیان، مسجد قلعه در محله قلعه، مسجد چمن چوپان‌ها در محله چمن چوپان‌ها و مسجد محمدیه در محله قاشق‌تراشان در پهنه دل محلات قرار دارد که اینها مساجدی چهارستونی ودوستونی هستند.
به گفته وی، مساجد همدان نه ایوان و نه گنبد دارند، بلکه فقط یک شبستان، یک حیاط و فضاهای جنبی مثل سرویس بهداشتی و وضوخانه دارند که اینها جزو ویژگی خاص مساجد همدان است.
معاون میراث فرهنگی همدان اظهار کرد: مسجد جامع همدان ایوان، گنبد، گلدسته و چند شبستانه است اما ویژگی خاص مساجد همدان برخورداری از شبستان است که همه مساجد دارند.
وی در ادامه عنوان کرد: برخی از هیئت‌های امنا به اصرار خواهان نصب گلدسته در مساجد خود هستند، در حالی که آن مسجد جزو الگوها و نمونه‌های شاخص مسجد در ایران بوده و شبستانی است و نباید گلدسته داشته باشند.
توتونچی با بیان اینکه فرم‌ها و هندسه مساجد در ایران تنها از نظر بصری فرق دارند، افزود: کارکرد همه مساجد در ایران مشکلی ندارند و همگی از فضای آرامش‌بخش برای نماز برخوردارند.
وی با اشاره به قدمت مساجد همدان یادآور شد: جدیدترین دوره مساجد تاریخی در همدان مربوط به قاجار و از قدیمی‌ها می‌توان به قاجار و دو دوره زندیه و صفویه اشاره کرد.
معاون میراث فرهنگی همدان در بخش دیگری از سخنانش یادآور شد: به علت اینکه همدان از مناطق پرباران و یخبندان است و فرسودگی مصالح زیاد وجود داشته، بنا به ضرورت ترمیم‌ها و مرمت‌ها در مقاطع زمانی مختلف انجام شده و ترکیب و معماری اصیل سبک معماری که ما بتوانیم ردیابی کنیم خدشه‌دار شده است.
وی به علت بازماندن بیشتر مساجد همدان از دوره قاجار اشاره کرد و گفت: با توجه به حملات بی‌امانی که از سوی مغول، افاغنه و عثمانی‌ها در همدان اتفاق افتاده، این خطه چندین سال طولانی در دست عثمانی‌ها بوده که در نهایت با حمله نادرشاه قاجار و عقب راندن عثمانی‌ها، همدان از دست اجانب بیرون آمد و حاصل این حملات این بود که قسمت اعظم کالبد بناها تخریب شد.
توتونچی بیان داشت: بناهای کنونی باقی مانده از مساجد نشان‌دهنده این است که مساجد از نظر پویایی آنقدر قوی بوده و اجتماع در آن ساکن بوده که این استعداد را داشتند که بعد از هر تخریب آن را سریع احیا کنند.
با این همه میراث به جای مانده از گذشتگان با تنوع و تجربه‌های سنتی در استفاده از فرم و فضا به ویژه در معماری مساجد، قرن‌هاست که به کمال رسیده و به بلوغ هنری و ماندگاری دست یافته است که تبلور این امر را می‌توان در مساجد جامع و سایر مساجد تاریخی که همچنان میعادگاه عاشقان باریتعالی است، دریافت که چگونه هنوز با صلابت معماری خود را به رخ جهانیان می‌کشند.
------------------------------
سیده فریده حسینی‌فرزام
-----------------------------
انتهای پیام/89003/خ40/ژ1001
