مروری بر مراسم تعزیه‌خوانی در دهلران

به گزارش خبرگزاری فارس از ایلام به نقل از روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی ایلام، تعزیه نمایشی حماسی و اسطوره‌ای واقعی است که سراسر آنرا غم و اندوهی فرا گرفته و انسان را به تاریخ گذشته این سامان پیوند می‌دهد.
اگر به ریشه تاریخی تعزیه در فرهنگ ایرانی بپردازیم به حوادث حماسی در فرهنگ اوستایی، پهلوی و تاریخی همچون سوگ سیاوش که اعتلای سوگ در فرهنگ گذشته ایران است، بر می‌خوریم.
در فرهنگ فارسی معین تعزیه را عزاداری کردن معنی کرده است و تعزیه خوان کسی که در تعزیه وظیفه‌ای را ایفا می‌کند و اشعار مخصوصی را بخواند، معنی شده است و تعزیه‌گردان هم به کارگردان تعزیه، مدیر تعزیه و گرداننده چرخی و دستگاهی معنی شده است.
اعتلای شبیه به نیمه دوم قرن سیزدهم هجری قمری مربوط می‌شود که ریشه اساسی آن به رخداد تاریخی و مذهبی کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش در جنگ با سپاهیان یزید بر می‌گردد.
پس از این زمان بود که در آثار نظم و نثر ما قطعاتی وارد شده است و محتشم کاشانی و کمال غیاث‌شیرازی در این زمینه آثاری دارند اما مهمترین کار را را ملا حسین کمال کاشفی سبزواری با اثر معروفش روضه‌الشهداء در تکوین هسته نمایشی تعزیه از لحاظ داستان‌پردازی داشته است.
تعزیه و شبیه‌خوانی که در شهرستان دهلران اجرا ‌می‌شود در سال 1315 (ه.ش) توسط مرحوم حاج جمعه اسکندری شروع و تا حال حاضر هم ادامه دارد.
در این شبیه‌خوانی مردم علاقه‌مند دهلران که شیفته امام حسین (ع) هستند و به‌عنوان عزاداری از نخستین ساعات روز دهم محرم برای دیدن تعزیه، عزاداری
می‌کنند و با حضور خود هم در تعزیه شرکت می‌کنند و با دیدن و شنیدن غم‌نامه امام حسین (ع) اخلاص در عزاداری سالار شهیدان را با تمام وجود از خود نشان
می‌دهند.

× ابزار و اشیاء وابسته:
برای اجرای این شبیه خوانی که سراسر با حزن و اندوه همراه است از وسایلی مانند شمشیر، سپر، نیزه و خنجرها استفاده می‌کنند. و به‌جز عوامل انسانی که با دقت خاصی برای نقش‌ها انتخاب می‌شوند از حیواناتی مانند اسب و شتر هم استفاده می‌شود.
برای درست کردن خیمه‌ها هم از نوعی پارچه‌های نازکتر مانند گونی‌هایی که در قیر و گونی کاربرد دارند،استفاده می‌شود.
با توجه به شلوغی و ازدحام بالای جمعیت، سر و صدا،  فریاد، آه و ناله در هنگام شهادت امام و یاران باوفایش و برای اینکه صدا به تمام حاضران برسد از بلندگوهای دستی و اکوها هم استفاده می‌کنند.
افراد هم از لباس مخصوص آن تاریخ و روزگار اسلام که یک ردای بلند و انواع سربندهای مختلف است، استفاده می‌کنند و سربازان یزید هم لباس‌هایی به رنگ قرمز بر تن دارند.

× مکان‌های وابسته:
در حال حاضر در شهرستان دهلران مکانی که فقط مخصوص اجرای تعزیه و شبیه‌خوانی باشد وجود ندارد اما همه ساله در میدان نینوا که یک جای هموار و مسطح است،برگزار می‌شود.
این میدان پذیرای جمعیتی است که از شهرستان و تمام استان برای مشاهده تعزیه آمده‌اند، روزهای قبل از اجرای تعزیه زمین کاملا آماده و مهیای اجرا می‌شود و اگر در فصل تابستان باشد به‌خاطر جلوگیری از گرد و خاک روز قبل از اجرا با پاشیدن آب بر روی زمین آنرا آماده جنگ و نبرد یاران با وفای امام با یزیدیان می‌شود.

× تاریخچه و قدمت:
اعتلای شبیه‌خوانی به نیمه دوم قرن سیزدهم هجری قمری مربوط می‌شود که ریشه اساسی آن به فاجعه تاریخی و مذهبی کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش در جنگ با سپاهیان یزید بر می‌گردد.
این تعزیه و شبیه‌خوانی از دیر باز در شهر دهلران اجرا می‌شده است و بنیانگذار این شیوه در این شهر حاج جمعه اسکندری بود که با اخلاص و صفای کامل در تهیه امکانات مورد نیاز تعزیه همت خویش را به‌کار
می‌برد و آنچنان این شیوه را در شهر دهلران رونق بخشید که نقش‌های شبیه را بزرگان 4 طوایف مختلف اجرا می‌کردند.
سابقه اجرای این شبیه‌خوانی به سال 1315 هجری شمسی باز می‌گردد که نخستین‌بار بنیانگذارش مرحوم حاج جمعه اسکندری است و تا حال هم ادامه دارد، 
در حال حاضر از تمام طوایف شهرستان دهلران در این شبیه‌خوانی افراد وجود دارد.
این مراسم چنان در فکر و اندیشه مردم شهرستان دهلران به‌خصوص جوانان جا افتاده که شب قبل از روز عاشورا مردم ضمن برپایی عزاداری و نخوابیدن تا صبح روز عاشورا یا به‌قول دهلرانی‌ها (شب حله) که به شب آخر دهه اول می‌گویند و همه از نحوه شهادت امام حسین (ع) و یاران با وفایش در روز اجرای مراسم صحبت ‌می‌کنند و وعده دیدار خود را در روز شبیه‌خوانی ‌می‌دهند.
اجرای درست و استفاده از امکانات همزمان با تاریخ واقعه و استفاده کردن از امکانات روز به این مراسم ابهت خاصی داده است که تأثیر پذیری بسیاری بر فرهنگ دینی جامعه استان ایلام دارد و مصداق این ضرب‌المثل شیرین فارسی است که می‌گوید "شنیدن کی بود مانند دیدن.
شعر تعزیه شعری عوامانه و پر احساس است که چون با زبان معمولی و با سادگی و صمیمیت بیان ‌می‌شود، براحتی در تماشاگران تأثیر می‌گذارد و آنان را با فاجعه کربلا همراه می‌سازد و اوج این احساس را زمانی می‌توانیم درک کنیم که امام حسین (ع) در تعزیه‌ای ‌می‌فرمایند: "جوانـان بنی‌هـاشـم بیایید علی را تا در خیمه رسانید، خدا داند که من طاقت ندارم عـلی را بر در خیمه رسانم" و اینجاست که تماشاگر، عضوی از احساس حاکم بر تعزیه می‌شود و پاسخ خود را با ‌شبنم‌هایی بر گونه‌هایش عینیت می‌بخشد.

× ارزش‌های شاخص یا منحصر به فرد:

شبیه‌خوانی روز عاشورا که از لحظه ورود امام و یاران با وفایش به سرزمین کربلا شروع و تا شهادت امام حسین(ع) ادامه دارد و با گریه و آه و ناله تماشاگران همراه است دارای ارزش‌های زیادی است که بر روح و روان تماشاگران تأثیر می‌گذارد.
مردم شهرستان دهلران قبل از اجرای شبیه‌خوانی به صورت دسته‌های نوحه‌خوانی و زنجیرزنی از تمام شهر و حسینیه‌ها و هیئت‌ها وارد میدان نینوا محل اجرای شبیه‌خوانی می‌شوند و پس از پایان شبیه‌خوانی و شهادت امام حسین (ع) ضمن پرتاب سنگ به‌سوی شمرابن ذوالجوشن و یزیدیان باز هم به‌صورت دسته‌های نوحه‌خوانی و با چشمانی گریان بسوی منزل خود حرکت می‌کنند گویی که واقعا آنجا دشت کربلاست.
از دیگر ویژگی‌ها اینکه تمام بزرگان طوایف شهرستان دور هم جمع می‌شوند و درباره نحوه انتخاب بازیگران با هم مشورت می‌کنند و این شبیه‌خوانی عامل مهم اتحاد و همدلی جامعه دهلران به‌خصوص اقوام لر و کرد است.
این مراسم با شماره 174 در فهرست آثار ناملموس کشور قرار گرفت.
انتهای پیام/ش10