به گزارش خبرگزاری فارس از گرگان تلاش فراوان باستان شناسان ایرانی و خارجی و اشیا کشف شده در جای جای خاک گرگان و دشت، نشانگر هویت کهن و باستانی این دیار است.
قدیمیترین مکان تاریخی که آثاری از زندگی انسان اولیه در آن پیدا شد، غار کیارام در روستای ترنگ بخش گالیکش واقع در شهرستان مینودشت است (اهالی محل به آن وسط دل دل میگویند).
در سال 1342 پروفسور چارلز مک بورنی از دانشگاه کمبریج انگلستان به کاوش در آن پرداخت. این پژوهشگر عمر غار را حدوداً 100 هزار سال قبل از میلاد و متعلق به دوره پارینه سنگی میانه برآورد کرد.
علاوه بر این در میان صدها تپه باستانی موجود در گوشه و کنار استان گلستان، فقط بر روی برخی از آنها مطالعه و کاوش صورت گرفته که عبارتند از:
تورنگ تپه:
این تپه باستانی در شمال شرق شهر گرگان و به فاصله 17 کیلومتری آن قرار دارد. طبق کاوش‌ها و اظهار نظرات صورت گرفته، قدمت آن بین 5 هزار تا 7 هزار سال قبل از میلاد برآورد میشود. پیشرفت فرهنگ تورنگ تپه را میتوان در آثار کشف شده از آن، در بسیاری از موزههای داخلی و خارجی از جمله موزه گرگان و ایران باستان تهران دید.
بر اساس دیاکونف نویسنده کتاب تاریخ ماد، ساکنان این تپه با اهالی آسیای میانه ارتباط داشتهاند.
آقتپه:
واقع در 15 کیلومتری شمال شرق شهر گنبدکاووس است و متعلق به حدود 7 هزار سال قبل (دوره نوسنگی) است که توسط دکتر صادق ملک شهمیرزادی مورد کاوش قرار گرفته است.
با سرازیر شدن موج عظیم مهاجرت آریایی‌ها، گرگان زمین به صورت یکی از کانونهای تجمع مهاجران سوار بر اسب درآمده و پارتیان در آن و دیگر نواحی که پََرثَوهَ نامیده می‌شد، اسکان یافتند.
علاوه بر این تپه‌ها، کاوش در نرگس‌تپه گرگان و گمانهزنی در تپه پوکردوال از تاریخ باستانی این دیار خبر میدهد.
استان گلستان دارای وسعتی معادل 7 /20460 کیلومتر مربع است. «اوستا» کتاب مقدس ایرانیان، وَهَرکان را نهمین سرزمین از مملکت 16 گانهای میداند که اهورا مزدا آفرید.
محدوده این سرزمین در جنوب کوه‌های بلند البرز (غرب شهر باستانی تمیشه واقع در شهرستان کردکوی) که آن را از طبرستان(مازندران) جدا میکرد، از شرق هم این سرزمین متصل به خراسان بزرگ بود، ولی به قول لسترنج محقق انگلیسی در حقیقت ایالتی مستقل بود.
از شمال هم این سرزمین به دشت‌های باز وسیع منتهی می‌شد. شکوه و عظمت تاریخی استان گلستان را باید در تاریخ شهرهای تمیشه، جرجان، استرآباد و آبسکون جستجو کرد.
تمیشه:
اگر چه هم‌اکنون چیزی از این شهر باقی نمانده است، اما دیوار و خندق آن بسیار معروف است.
قدمت تمیشه را بعضی به دوران خسرو انوشیروان ساسانی و برخی هم چون ابن اسفندیار، بنای آن را به فریدون منتسب می‌کنند این شهر با تهاجم مغولان نابود شد.
دیوار عظیم تمیشه از دامنه کوه واقع در جنوب روستای سرکلاته خراب‌شهر شروع و تا دریای مازندران ادامه دارد. عرض این دیوار در بعضی از نقاط به دو تا 5/2 متر میرسد.
جرجان:
( گنبد) شهری بود آباد با سفالینههای بسیار مشهور که بعد از دفن یحیی بن زید، جایگاه مذهبی و معنوی نیز پیدا کرد. این شهر در دوران حکومت آل زیار به اوج شوکت و عظمت خود رسید، بنای باشکوه قابوس بن وشمگیر که بی نظیرترین یادمان برجسته معماری ایرانی است، در همین شهر قرار دارد. متأسفانه این شهر با هجوم مغولان آسیب فراوان دید.
استرآباد:
(گرگان) لسترنج در کتاب «سرزمینهای خلافت شرقی» مینویسد: دومین شهر ایالت گرگان؛ استرآباد، نزدیک مرزهای مازندران است که مَقدسی در قرن چهارم آن را شهری خوش آب و هواتر از گرگان (جرجان) دانست. در زمان او، دژ آنجا خراب شد، زیرا آلبویه در ضمن جنگ‌هایی که با آلزیار کردند، تمام این بلاد را خراب کردند.
علیاکبر دهخدا استرآباد را وسیعتر از یک شهر میداند و درباره اوضاع طبیعی آن مینویسد: از شمال محدود است به رود اترک و از شرق به خراسان و از جنوب، شاهکوه آن را از شاهرود و بسطام جدا میکند و از طرف مغرب، حد بین استراباد و مازندران طبیعی نیست و از کوه‌های هزار جریب شروع شده، به کردمحله در کنار خلیج استراباد و در مقابل دماغه میانکاله ختم میشود.
وی اضافه میکند: مرکز حکومت استرآباد شهر استرآباد است که اسم قدیمی آن استرک بود و بعدها کم کم استرآباد شد. این منطقه دقیقاً منطبق بر هیرکان باستانی است.
زندهیاد مسیحالله ذبیحی محقق گرگانی درباره نام گرگان و هیرکان مینویسد: گرگان در اوستا به صورت هرکانه و در کتیبه داریوش کبیر و بیستون ورکانه و در کتب پهلوی ورکان و گورکان ضبط شده و یونانیان آن را هیرکانی میگفتند و معَرب آن جرجان است.
جغرافینویسان قدیم، سرزمین گرگان را از شهری به نام زاد راکرت نام بردهاند که جمعی از محققان آن را به استرآباد تطبیق دادهاند.
آبسکون:
جزیرهای در دریای مازندران بود که امروز دیگر وجود خارجی ندارد، اگر چه برخی معتقدند آشوراده فعلی بقایای همان جزیره است. آبسکون مکانی بود که بعد از تهاجم مغولان، سلطان محمد خوارزمشاه در آن پناه جست و همان جا دارفانی را وداع کرد. این مکان یکی از بندرگاههای مهم در تجارت منطقه استرآباد و سرزمین اطراف دریای مازندران بود.
هیرکان:
در ایران قبل از اسلام، سرزمین گرگان دارای اهمیت بود. بسیاری از محققانی که به تاریخ ایران باستان پرداختهاند، تحت نام هیرکان به اهمیت منطقه هم اشاره داشتند و در دوره هخامنشیان، این سرزمین از جمله ساتراپ‌هایی بود که اسمی از آن در کتیبه بیستون آمده است. بعدها پارتیان مقاومت خود را در برابر دولت سلوکیان که جانشینان اسکندر بودند، در همین حدود شروع کردند. اهمیت اقتصادی و اجتماعی منطقه باعث می‌شد تا این ناحیه همواره مورد تهاجم اقوام بیابان‌گرد از جمله هیاطله از سمت شمال قرار بگیرد، از این‌رو دیوار تاریخی گرگان به مسافت 200 کیلومتر از گمیشان در شرق دریای خزر تا ارتفاعات نیلی کوه در جنگل گلستان ساخته شد.
گویند مهرداد دوم و به روایتی خسرو انوشیروان پادشاه ساسانی دستور ساخت آن را داد. این دیوار هم‌اکنون به نام‌های مختلف چون سد انوشیروان ، سد اسکندر، سد فیروز، قزلآلان، قزل‌آلانگ مشهور است و بقایای آن را در میان دشت‌های سر سبز و کوه‌های قسمت شرق استان میتوان دید. هم‌اکنون نیز آثاری از دولت پارتی (اشکانی ) در استان وجود دارد که دشت قلعه واقع در 15 کیلومتری جنوب شرق شهر گنبد یکی از آنها است که شکل شهرسازی دولت اشکانی در آن دیده میشود.
با ورود اعراب مسلمان در سال 21 هجری، سرزمین گرگان فتح شد. در طول سالهای حکومت امویان، سرزمین گرگان کانونی برای پناه‌جویان علوی شد. یحیی بن زید بعد از شهادت پدر به این منطقه آمد و توسط حاکم اموی خراسان (نصر بن سیار) به شهادت رسید و در گنبد مدفون شد.
در عصر عباسیان ( هارون الرشید ) قیام سرخ جامگان در گرگان واقع شد. اهمیت منطقه و فعالیت دولت علویان باعث شد تا پای سردارانی چون یعقوب لیث صفاری هم به آن باز شود، اما مهمترین سلسلهای که توانست قدرتی در این استان به هم بزند و دولت خود را در آن تشکیل دهد، دولت آل زیار است.
ایجاد محیطی امن برای جذب اندیشمندان و دانشمندان، چنانچه در همین زمان ابوعلی سینا و ابوریحان بیرونی به جرجان آمدند. بنای با شکوه برج قابوس و کتاب ارزشمند قابوسنامه با پندهای حکیمانه، میراث بزرگ این خاندان است.
وجود دولتهای محلی و اهمیت منطقه باعث شد تا سلاطینی چون محمود غزنوی برای رسیدن به اهداف خود به گرگان بیایند. اما تهاجم مغولان پایانی بود بر آن همه شکوه و عظمت، چنانچه شهرهای جرجان و تمیشه کاملاً تخریب شدند و آبسکون هم که پناهگاه سلطان خوارزمشاهی شد، نتوانست پایگاه مقاومتی در برابر آنان شود.
این تهاجمات با یورش تیمور گورکان ادامه یافت، تا اینکه با برقراری دولت صفویان، ثبات و امنیت هم در استرآباد برقرار شد و با توجه به نگرش صفویان استراباد، «دارالمومنین» لقب گرفت. جاده شاه عباسی و پل آققلا دو اثر مهم بر جای مانده از این دوران است.
کوچ ایل قدرتمند قاجار و اسکان آنها در شمال شهر استرآباد باعث شد که در اثر تکاپوهای ایل برای کسب قدرت، این منطقه کانون توجهات و تحولات قرار بگیرد. بعد از مرگ کریم خان، آقا محمدخان قاجار فرزند محمد حسنخان که سالها در شیراز گروگان بود، تکاپوی خود را برای دستیابی به قدرت از این نواحی آغاز کرد و سرانجام هم توانست با تأسیس سلسله قاجار، «خواجه تاجدار» ایران شود.
توجه استعماری دولت روسیه تزاری به ایران باعث شد ایالت استراباد یکی از کانونهای فعالیت روس‌ها در ایران قرار گیرد. آنها جزیره آشوراده را اشغال کرده و کنسولگری خود را در شهر استراباد فعال کردند.
در بندرگز تأسیسات تجاری قرار داشت. در جریان تحولات اجتماعی دوران معاصر از جمله جنبش مشروطیت، مردم استراباد دارای نقش ارزنده و مهمی بودند. این منطقه زادگاه انسان‌های برجسته و حکیمانی چون میرداماد، میر سیدشریف جرجانی، میرفندرسکی، فخرالدین اسعد گرگانی، میرزا مهدیخان استرآبادی و ... بود.
سرزمین گرگان در سال 1376 به استانی با نام «گلستان» تبدیل شد.
انتهای پیام/ی10/د1000
