به گزارش خبرگزاری فارس از قم حجت‌الاسلام محمد مهدی نادری از اعضاء هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) است که در گروه مدیریت به عنوان استادیار مشغول فعالیت بوده و صاحب تالیفات متعدد در زمینه مباحث سیاسی و اجتماعی است.
در آستانه نهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی با این استاد حوزه به گفت‌وگو پرداختیم.
فارس: همانطور که می‌دانید، حوزه علمیه یک مجموعه اصیل است که ریشه در فرهنگ تشیع دارد، از طرفی نظام اسلامی مولود حوزه‌های علمیه است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی گسترش صد چندان پیدا کرده‌اند؛ بر این اساس نقش حوزه علمیه در سیاست‌گذاری نظام چگونه باید باشد؟
- نظام ما هم به لحاظ محتوایی، از آموزه‌های اسلام بهره می‌گیرد و هم یک اسم از اسلام را با خود دارد و همین اسم واقعا گویاست که این نظام باید در سیاست‌گذاری‌های خود از معارف اسلامی بهره بگیرد.
یکی از امورات مهم تمام حکومت‌ها سیاست‌گذاری و تعیین خط مشی اداره جامعه است و کشوری که می‌خواهد اسلامی باشد باید بر اساس آموزه‌های اسلام این خط مشی‌ها را ترسیم کند. تدوین سیاست‌ها در دولت و حکومت اسلامی یکی از کار ویژه‌های مهم دولت و حکومت خواهد بود و از طرفی چون نظام ما یک نظام اسلامی است باید این سیاست‌ها به گونه‌ای طرح‌ریزی شود که در سمت و سوی اهداف اسلام قرار گیرد.
به عبارت دقیق‌تر این سیاست‌ها نه باید با اهداف اسلامی ضدیت داشته باشند و نه اینکه نسبت به تحقق ارزش‌های اسلامی خنثی باشند بلکه باید به هر چه نزدیک‌تر شدن جامعه به معارف اسلام و قرآن کمک کنند.
این موضوع که یک سیاست با اهداف و ارزش‌های اسلامی تعارض نداشته باشد، برای مورد رضایت بودن در یک نظام اسلامی کافی نیست بلکه سیاست‌گذاری در یک حکومت اسلامی باید به گونه‌ای باشد که به رشد و اعتلای اخلاق و اسلام کمک کند و اگر غیر از این باشد سیاست اسلامی نخواهد بود.
اگر بخواهیم سیاست‌گذاری‌ها به گونه‌ای تعیین شوند که سبب رشد معیارهای اسلامی در جامعه باشند، قطعا کسانی که سیاست‌گذاری را انجام می‌دهند، باید آشنایی کافی با مبانی اسلام داشته و کارشناس مسائل اسلامی باشند.
فارس: در این زمینه چه کسانی مسئولیت دارند و آیا تا به حال به حد مورد انتظار رسیده‌ایم؟
- رسالت حوزه تربیت کارشناسان دینی متبحر برای ورود در عرصه‌های گوناگون و پیاده کردن معارف اسلام است. حوزه‌های علمیه با توجه به این رسالت کلی که دارند باید به گونه‌ای روابط و آیین‌نامه‌های خود را تنظیم کنند که به صورت فعال در ترسیم خط مشی‌ها نقش‌آفرینی کنند؛ پس یک مسئولیت سنگین در این زمینه به عهده حوزه‌های علمیه است.
البته این وظیفه بر عهده حوزه‌های علمیه وجود دارد اما از طرف دیگر بر دست‌اندرکاران نظام نیز این موضوع فرض است که زمینه را برای حضور کارشناسان اسلامی در بخش‌های مختلف فکری و تصمیم‌گیری فراهم کنند چرا که ممکن است حوزه این کارشناسان را تربیت کند اما از طرف مسئولین برای حضور کارشناسان اسلامی چراغ سبز داده نشود.
پس در این زمینه باید یک تعامل دو طرفه ایجاد شود که هم حوزه‌های علمیه به تربیت افراد متخصص برای پشتیبانی فکری نظام اهتمام کنند و هم دستگاه‌های مربوط برای این نقش‌آفرینی زمینه‌سازی کنند.
با اطلاعی که از نزدیک از طرف حوزه و مسئولین و کارگزاران نظام دارم تعامل از هر طرف ضعیف است یعنی نه حوزه بخشی را تعریف کرده که طی آن کارشناسان متبحر برای نظام تربیت شوند و نه کارگزاران دولتی تعریف مشخص و ضابطه‌مندی برای حضور کارشناسان اسلامی در مراکز تصمیم‌گیری دارند.
گاهی پیش می‌آید که یک مسئول تمایل داشته باشد و از کارشناسان اسلامی دعوت کرده و از نظرات ایشان استفاده می‌کند اما اگر این تمایل را نداشته باشد، هیچ ضابطه‌ای برای این مسئله وجود ندارد. این ضابطه‌مند نبودن حضور و عدم ساز و کار سبب شده تا اعتنا به اسلام در تصمیم‌گیری‌ها سلیقه‌ای شود. گر چه امروز برخی مراکز در حوزه فعالیت‌هایی می‌کنند و افرادی را به این منظور تربیت می‌کنند اما این حد از فعالیت‌ها کافی نیست و باید در شورای مدیریت حوزه علمیه قم ساز و کاری برای این منظور تدارک دیده شود.
فارس: انتخابات به عنوان یکی از عناصر اصلی مردم‌سالاری دینی تا چه حد از پشتیبانی فکری حوزه می‌تواند بهره بگیرد؟
- انتخابات نیز یکی از عرصه‌های اصلی سیاسی کشور است که تعیین‌کنندگی بیشتری نسبت به دیگر عرصه‌ها دارد. در جریان انتخابات افراد خود را برای حضور در صحنه سیاسی کشور آماده می‌کنند و این آمادگی به معنی داشتن صلاحیت‌های لازم است. مسلما در نظام اسلامی مرجع تعیین شاخص‌ها برای تائید و احراز این صلاحیت باید حوزه علمیه باشد. همین‌طور شاخص‌های یک مسئول خوب در نگاه اسلام را باید از کارشناسان حوزه دین پرسید.
فارس: با توجه به اینکه انتخابات مجلس شورای اسلامی را در پیش داریم، اهمیت و نقش این نهاد را در تعیین مسیر برای نظام و در نتیجه اهمیت این انتخابات را چگونه ارزیابی می کنید؟
- مجلس شورای اسلامی کانون اساسی سیاست‌گذاری در کشور است و حتی سیاست‌هایی که دولت برای اجرا در جامعه مدنظر دارد، طبق قانون باید به تصویب مجلس برسد و سیاست‌های اندکی هستند که دولت به طور مستقل بتواند آنها را ایفا کند. پس می‌توان گفت نبض اصلی سیاست‌گذاری در هر کشور پارلمان آن کشور است.
بر این اساس نمایندگان مجلس کسانی هستند که سیاست‌های اصلی نظام را شکل می‌دهند و به همین علت حوزه علمیه باید تلاش کند زمینه را برای افراد اصلح در مجلس فراهم کند.
البته اینکه حوزه مستقیما از افراد، اشخاص و نام‌ها برای نمایندگی مجلس حمایت کند، شاید خیلی مطلوب نباشد، بلکه تبیین ملاک‌ها و ضوابط انتخابات برای مردم بهترین راه مدیریت در این زمینه است تا افراد برای تصمیم‌گیری آزادی عمل داشته باشند.
مردم ما در این 33 سال از ورزیدگی سیاسی برخوردار شده و با اطلاع از ملاک‌ها می‌توانند آنها را به خوبی بر افراد تطبیق کنند و شایسته‌ترین نامزدها را انتخاب کنند.
فارس: تاکنون چقدر در حوزه در تبیین ملاک‌ها و مسائل مربوط به رفتار نامزدها کار مطالعاتی انجام شده است و روحانیون چقدر در تبیین این ملاک‌ها نقش ایفا کرده‌اند؟
- عزیزان حوزوی البته با استفاده از تریبون‌هایی که در اختیار دارند در حد توان خود تلاش می‌کنند تا مسائل پیرامون انتخابات را برای مردم باز کنند اما تریبون اصلی در نظام به دست صدا و سیما است.
همین مقدار از مطالبی که عزیزان حوزوی در تریبون‌های مختلف مطرح می‌کنند، اگر از سوی صدا و سیما منعکس شود یا در برنامه‌های کارشناسی مربوط به انتخابات از بزرگان حوزه دعوت شده و مباحث مفید در این زمینه ارائه شود، مطمئنا در رقم خوردن یک انتخاب درست و بر پایه موازین دینی موثر خواهد بود.
تبیین رفتارهای تبلیغاتی مناسب از دیدگاه اسلام و مصداق شناسی رفتارهای خلاف نیز از دیگر کارهایی است که توسط کارشناسان حوزوی باید در اختیار مردم قرار گیرد.
البته ظرفیت مساجد، منابر و نماز جمعه‌های ما که در اختیار روحانیون است، ظرفیت بسیار خوبی برای تبیین ملاک‌های اسلامی برای حضور در صحنه انتخابات است. ائمه جمعه ما از این ظرفیت استفاده می‌کنند اما شاید در امام جماعت‌ها مقداری ضعف داشته باشیم که در مساجد آنطور که باید روشنگری نمی‌شود که با برگزاری دوره‌های توجیهی و آموزشی برای ائمه جماعات این مشکل نیز برطرف خواهد شد.
فارس: آیا ظرفیت این موضوع از لحاظ بینش و دانش سیاسی در ائمه جماعت وجود دارد؟
- بله این ظرفیت بالقوه وجود دارد و ائمه جماعات با توجه به زمینه‌هایی که دارند با مطالعه و استفاده از اشخاص مطلع می‌توانند توانمندی لازم را به‌دست بیاورند و ظرفیت‌های خود را بالفعل کنند.
البته فعالیت‌هایی از طریق مرکز رسیدگی به امور مساجد در حال اجراست اما این مرکز نیز امکانات محدودی دارد و با توجه به حجم عظیم مساجد و ائمه جماعات، درصد بسیار ناچیزی در این جلسات شرکت می‌کنند که دلیل آن نیز کمبود بودجه و امکانات است. به هر حال روحانیون در مراکز و مساجد خود با تلاش می‌توانند این ضعف‌ها را جبران کرده و گام‌های مثبتی در این زمینه بردارند.
فارس: کار مطالعاتی در این زمینه تا چه حد صورت گرفته است؟ آیا توسط حوزه علمیه منشوری برای انتخابات تدوین شده، از این نظر چه ضعف‌ها و قوت‌هایی داریم؟
- مراکز حوزوی بسیاری وجود دارند که کارهای مطالعاتی و تحقیقی ارزشمند انجام می‌دهند اما این مطالعات تا در یک سمت و سوی واحد سازماندهی نشود، تاثیرگذاری لازم را نخواهد داشت.
در حال حاضر مراکزی وجود دارند که می‌توانند در این زمینه‌ها کار علمی مبسوط انجام دهند و شاید همین الان هم در همین زمینه انتخابات نتایج کارهای علمی آنها آماده باشد، اما برای اینکه بتوانند آن را به بدنه روحانیت تزریق کنند باید از کانال‌های مختلف عبور کنند و چندین سد را پشت سر بگذارند، بنابراین بسیاری از اوقات کارهای ارزشمندی انجام می‌شود که تنها افراد محدودی از آنها با خبر می‌شوند و این نتایج علمی به بدنه حوزه راه پیدا نمی‌کند.
البته رسانه‌هایی مانند اینترنت می‌تواند در نشر این تحقیقات علمی به کمک پژوهشگران بیاید. ضریب نفوذی که اینترنت دارد شاید نزدیکی زیادی به دیگر رسانه‌ها نداشته باشد اما تاثیرگذاری قابل توجهی دارد.
به لحاظ نیروی بالقوه امروز در حوزه‌های علمیه مشکلی وجود ندارد اما ضعفی که وجود دارد، ضعف ساختاری است.
فارس: نهادهای سیاست‌گذار که در قانون معرفی شده‌اند، سطوح مختلفی دارند. مجلس شورای اسلامی بالاترین این نهادها است که سیاست‌های جمهوری اسلامی را قانونی کرده و مشروعیت بخشیده و در جامعه عمومیت می‌دهد. به نظر شما چه معیارهایی از لحاظ شناخت و پایبندی به اسلام باید در افرادی که می‌خواهند در چنین فضایی به کار مشغول شوند، وجود داشته باشد؟
- بر اساس اصول و ضوابط اسلامی قطعا باید در مصادر اجرایی نظام اسلامی کسانی قرار بگیرند که اصلح هستند و اصلح بودن در نگاه اسلامی بی‌شک با تقوای افراد رابطه مستقیم دارد. یعنی اگر همین ملاک معروف شایسته‌سالاری مورد توجه قرار گیرد، یک نگاه در این حوزه میزان تقوای افراد است که برای شایسته بودن آنها شرط لازم است.
از طرف دیگر با ادله مختلف اسلامی می‌توان ثابت کرد که با بالا رفتن پست افراد میزان حداقل تقوایی نیز که باید داشته باشند، افزایش پیدا می‌کند. یعنی اینطور نیست که اگر مثلا برای مدیر مدرسه یک تقوای 10 درجه نیاز داریم، برای مدیرکل آموزش و پرورش استان هم همان مقدار تقوا کافی باشد.
باید برای مدیریت جامعه ساختاری را طراحی کرد که اساسا غیر از باتقواترین افراد نتوانند در مناصب سطح بالای نظام راه پیدا کنند. در روایت معروف نبوی آمده است هر کس مسئولیتی را به دست بگیرد، در حالی که می‌داند دیگران نسبت به این پست از او سزاوارتر هستند، ملعون خدا و ملائکه است.
بر اساس این ادله حتما کسانی که در بالاترین پست‌های نظام قدرت را به دست می‌گیرند، باید به لحاظ تقوایی از بالاترین افراد جامعه باشند.
برای اینکه این منظور حاصل شود باید در ساز و کار کسب قدرت ساختاری ایجاد شود تا این اتفاق به صورت طبیعی رخ دهد. در مورد ولی‌فقیه که رأس نظام ما است در ساختار فعلی این امر تامین می‌شود، یعنی ما طوری قانون را نوشته‌ایم که کسی که از دیگران شایسته‌تر و متقی‌تر است در راس نظام قرار می‌گیرد اما از ولی‌فقیه که عبور می‌کنیم متاسفانه این ضابطه ساختاری آنطور که باید وجود ندارد.
اگر به رویدادهای پیش آمده در طول 30 سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی دقت کنیم متوجه می‌شویم که بسیاری از مشکلات را افراد کم تقوا که در پست‌های اساسی کشور مشغول به کار بودند، به وجود آورده‌اند و این به علت نبود ساز و کار مناسب برای جلوگیری از ورود افراد کم تقوا به سطوح بالای مدیریتی کشور است.
فارس: فضای انتخاباتی و تبلیغاتی کاندیداها در کشور در طی این سال‌ها دچار چه آسیب‌هایی شده است؟
- وقتی ما به لحاظ قانونی و ساختاری تعریف نکرده‌ایم که کسانی برای کاندیداتوری معرفی می‌شوند که از یک حداقل تقوا برخوردار باشند و اگر این حداقل را نداشته باشند، نه اینکه متقی نباشند اما مناسب برای نمایندگی مجلس نیستند؛ بروز بی‌اخلاقی در فضای انتخابات امری اجتناب‌ناپذیر است. اصولا وقتی منصب برای کسی اهمیت فوق‌العاده پیدا می‌کند که فرد درجه معنوی لازم را نداشته باشد. تمام این موضوعات سبب بروز رفتارهایی می‌شود که نه با شرع و اخلاق مطابقت دارد و نه با قانون. البته طبق فتوای امام خمینی(ره) رعایت نکردن قوانین موضوعه کشور نیز بی‌تقوایی محسوب می‌شود.
متاسفانه در جریان انتخابات در کشور این موضوع بسیار دیده می‌شود که افراد قانون را رعایت نمی‌کنند یا آن را دور می‌زنند و گاهی مرتکب خلاف شرع آشکار مانند تهمت، غیبت و دروغ می‌شوند. مردم این رفتارها را می‌بینند و متوجه می‌شوند که فضای انتخاباتی که تا به حال داشته‌ایم خیلی فضای مطلوب و اسلامی نیست. از نظر فضای اسلامی به فرض که کسی احساس تکلیف کرده و می‌خواهد وارد فضای رقابت انتخاباتی شود، لازم نیست برای این احساس تکلیف تهمت بزند، دروغ بگوید و یا اینکه با هزینه کردن مبالغ کلان بخواهد رأی مردم را جمع کند.
من بارها در کلاس‌هایی که در سراسر کشور داشته‌ام از افراد سئوال می‌کنم که آیا کاندیدایی که در شهر شما هست شایسته‌ترین فردی است که از آن منطقه توانسته به مجلس راه پیدا کند، تقریبا همواره پاسخی که به این سئوال می‌شنوم منفی است و این نشان می‌دهد که ما شخصیت و چهره بالقوه کم نداریم، اما چون فضا یک فضای حداقلی از نظر تفکر اسلامی است، خیلی از افراد تمایل به حضور در این عرصه را پیدا نمی‌کنند.
در واقع ما چه از لحاظ عدالت و چه از نظر سواد و تخصص نیرو کم نداریم، اما فضا را برای حضور بهترین‌ها آماده نکرده‌ایم.
فارس: با تمام این مسائل، از نظر شما راه‌حل چیست و چگونه می‌توان به آن جایگاه مطلوب رسید؟
اگر وجود این ضعف بر همگان روشن شود، مطمئنا راهکارهای خوبی برای ایجاد یک ساختار جایگزین وجود خواهد داشت. می‌شود نشست‌های تخصصی برگزار کرده و از اندیشمندان دعوت کرد تا راهکارهای مختلف برای برطرف کردن این مشکل بررسی شود.
===============
گفت‌وگو از : زینب آخوندی
===============
انتهای پیام/و۱۰/د1000
