از نظام آموزش مدرسه‌ای تا آموزش پودمانی

به گزارش خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس در واژه‌شناسی (ترمینولوژی) آموزش و پرورش در تعریف واژه نظام/System آمده است: مجموعه‌ای از اجزا و عناصر وابسته به هم که از نظم و سازمان مخصوصی پیروی و برای تحقق هدف و مأموریت خاصی فعالیت می‌کنند و این وابستگی و روابط میان آنها، کلیت جدیدی به‌وجود آورده و بر رفتار یا ویژگی‌های کل نظام تأثیر گذاشته و بین عناصر نظام از نظر رفتاری و نوع تأثیر بر کل آن، وابستگی متقابل به‌وجود می‎آورد؛ یعنی نحوه رفتار و تأثیر هر عنصر بر کل نظام، بستگی به چگونگی رفتار، حداقل یک عنصر دیگر از نظام دارد.

به عبارت دیگر، اجزای یک نظام چنان به هم مرتبطند که نمی‌توان هیچ زیر گروه مستقلی از آن‌ها تشکیل داد؛ یعنی مشخّصه مهم یک نظام، تعامل و ارتباط است و ویژگی‌های اصلی نظام از تعامل اجزا به‌دست می‌آید، نه از رفتار مستقل اجزا.

نظام‌ها به دو دسته «باز» و «بسته» تقسیم می‌شوند: نظام بسته نظامی است ساده که ارتباطی با محیط خود برقرار نمی‌کند و در برخورد با محیط سازمان خود را از دست می‌دهند یا برای فعالیت‌شان تغییر می‌کند.

نظام باز، نظامی است که نه تنها با محیط خود در ارتباط است، بلکه این ارتباط برای ادامه حیات نظام یک عامل اساسی به شمار می‌رود. در برخی از موارد، بعضی از نظام‌های ‌باز، بیش از چند دقیقه نمی‌توانند بدون تبادل ارتباط به زندگی خود ادامه دهد؛ یعنی نظام‌باز، از محیط تأثیر می‎پذیرد و بر آن تأثیر می‌گذارد؛ قابلیت انطباق، انعطاف و تغییر دارد.

مجموعه‌ای از اجزا یا اشیا که به‌وسیله نوعی تعامل یا وابستگی متقابل، منظم و وحدت یافته‌اند و با ارتباط و پیوند متقابل، یک کل واحدی تشکیل داده و نقش معینی ایفا می‌کنند.

اصول و قواعدی که چیزی بر اساس آن‌ها نهاده شده است، سیستم، قاعده، آراستگی؛ نظم، دستگاه سیاسی و حکومت، ساختمان یا دستگاه سیاسی و اجتماعی، حوزه یا جنبه ویژه‌ای از آن، ساختمان یا دستگاه، ترتیب، مرتب، هماهنگ، حالت آرامش و دوری از آشوب و بی نظمی، نظم دادن، آراستن، رویه، عادت، روش.

نظام اجتماعی/Social System: مجموعه‌ای از ارزش‌ها، کنش‌های متقابل و نقش‌های اجتماعی، بین شخصیّت‌ها و افراد جامعه.

نظام اجتماعی که در بردارنده نهادها و سازمان‌های اجتماعی و کارکردشان تولید عدالت و مشروعیت اجتماعی است و هدف اصلی آن طرح سیستم واحدی است که ترجیحاً در آن کلیت عمل کنش‌گر در سیستم تجلی می‌یابد.

نظام اجتماعی کل/Entire Social System: نظامی‌که در برگیرنده زیرنظام‌های گوناگون دیگر است و همه روابط موجود در یک جامعه را در بر می‌گیرد؛ مانند نظام آموزش‌و‌پرورش که در بر گیرنده زیرنظام‌های مدرسه و کلاس است.

نظام اجتماعی متعادل/Balanced Social System: در صورتی که خرده نظام‌های یک نظام اجتماعی کل بر اساس ارزش‌های هماهنگ شکل گرفته باشند، یک کل منسجم را تشکیل می‌دهند که همه اجزای آن در یک جهت عمل می‌کنند. این نظام اجتماعی، نظام اجتماعی متعادل خواهد بود.

نظام اجتماعی نامتعادل/Unbalanced Social System: اگر ارزش‌های خرده نظام‌های یک نظام اجتماعی کل با یکدیگر یا با ارزش‌های کلی جامعه ناسازگار باشد، تضاد و تعارض در جامعه به‌وجود می‎آید و نظام اجتماعی کل دچار عدم تعادل (نامتعادل) می‎شود.

نظام ارزشی/Value System: آن دسته از ارزش‌های فردی و اجتماعی که دارای ارتباط منطقی با یکدیگر هستند و رفتار و سلوک وی را تنظیم می‌کنند.

نظام اطلاعات/Information System: نظامی‌برای تولید، جمع‌آوری، پردازش، سازماندهی، ذخیره سازی، تحلیل، بازیابی و اشاعه اطلاعات در دستیابی به یک مقصود مشخّص در یک مؤسّسه، سازمان یا هر حوزه دیگر که برای کاربران سازمان داده یا اطلاعات فراهم می‌کند. اگر در این نظام از رایانه استفاده شود به آن نظام اطلاعات مکانیزه می‌گویند.

نظام اطلاعات مدیریّت آموزشی/Education Information Management System: مجموعه‌ای از داده‌های کمی و کیفی درباره درونداد، فرآیند، محصول، برونداد و پیامدهای نظام آموزشی که می‌توان آنها را به گونه‌های مختلف به نظم در آورد؛ که با تحلیل داده‌ها و اطلاعات لازم برای ارزشیابی و در نتیجه تصمیم‌گیری مربوط به اداره امور، نظام آموزشی را فراهم آورد.

نظام اطلاعات مدیریت/Management Information System: نظامی یکپارچه، متشکل از کاربر و ماشین، برای حمایت از عملیات، تصمیم‌گیری و ارائه اطلاعات برای پشتیبانی از عملیات، مدیریّت و تصمیم‌گیری در سازمان. این نظام از نرم‎افزار و سخت‎افزار رایانه‌ای، راهنماها و دستورالعمل‌ها و مدل‌هایی برای تحلیل، برنامه‌ریزی، کنترل و تصمیم‌گیری و یک پایگاه اطلاعاتی بهره می‌گیرد.

نظام اقتصادی/Economic System: ساخت سازمانی و نهادی یک اقتصاد، شامل ماهیت مالکیت و کنترل منابع (یعنی مالکیت شخصی در مقابل مالکیت و کنترل دولتی). نظام‌های عمده اقتصادی عبارتند از: اقتصاد معیشتی، سرمایه‌داری خالص مبتنی بر بازار، سرمایه‌داری پیشرفته، سوسیالیسم مبتنی بر بازار، سوسیالیسم دستوری و نظام‌های مختلط که از مشخصات بیشتر کشورهای در حال توسعه است.

سیستم منسوب به اقتصاد؛ میانه روی در هر کاری، رعایت اعتدال در دخل و خرج.

نظام اندازه‌گیری/Measurement System: مجموعه روش‌ها، عملیات، ملاک‌ها، معیارها، استانداردها، سنجه‌ها و سایر ابزارها، نرم‎افزارها و افرادی که برای تخصیص یک عدد به یک ویژگی مورد اندازه‌گیری استفاده می‎شود و روابط حاکم بر آنها.

نظام سنجش تعیین مقدار کمیت از طریق مقایسه آن با یکای استاندارد.

نظام آموزش استاد- شاگردی/Master Learner Education System: نوعی نظام آموزش شغلی فراگیر، مبتنی بر روابط فردی و آموزش‌ها و راهنمایی‌های استاد‌کار مجرب برای آموختن از یک شخص ماهر یا استاد تا روزی که خود فرد به مرحله استادی می‎رسد.

آموختن یک شغل یا حرفه‌ای شناخته شده از یک شخص ماهر، با دریافت دستمزد کمتر؛ فرآیندی که شاگرد پس از سال‌ها کار و تلاش در آن پیشه شناخته می‎شود. در این نظام، شاگرد نوعاً به‌صورت کارگری در می‎آید که برای استاد به‌خاطر مزد کار می‌کند و بالاخره خودش استاد می‎شود.

شاگردی به‌عنوان شکلی از آغاز کار حرفه‌ای، مرحله میانه‌ای را در تکامل جامعه سنتی به جامعه صنعتی نشان می‌دهد. تفاوت بین شاگردی و کارآموزی در این است که در نظام شاگردی روابط استاد و شاگرد یک رابطه فردی است، در حالی که انقلاب صنعتی با نخستین تولید انبوه خود این رابطه فردی را بر هم زد. در کارآموزی، دیگر رابطه فردی وجود ندارد، بلکه یک رابطه جمعی است، کارآموز تحت نظر دولت، اتّحادیه‌های کارگری و کارفرمایان بر اساس یک برنامه خاص و تحت شرایط و مقرّرات معینی به کارآموزی می‌پردازد.

نظام آموزش پودمانی/Modular Training System: شکلی از نظام آموزش منفصل، متشکل از بسته‌های آموزشی و پژوهشی مستقل یا یکی از شیوه‌های آموزشی که در آن کل نظام آموزشی در قالب واحدهای آموزشی مستقل و جدا از هم برای ایجاد مهارت‌های مستقل یا تخصص‌های عملی مختلف، دسته‌بندی و به شکل آموزش‌های منقطع یا گام به‌گام در طول دوران خدمت یا یک دوره آموزشی برای یک فرد پیش‌بینی و ارائه می‎شود؛ به گونه‌ای که هر یک از پودمان‌ها، مهارت خاص و مستقلی را ایجاد می‌کند و در عین حال در کنار سایر پودمان‌ها منجر به ایجاد مهارت جدید و در نهایت اخذ مدرک رسمی در یک دوره تحصیلی منتهی می‎شود.

در این نظام، وسعت، حدود و دامنه هر پودمان به مواد و موضوعات آن ارتباط دارد، ولی معمولاً هر پودمان از چند واحد درسی تشکیل شده است که جمع پودمان‌های هر دوره بین هشت تا دوازده پودمان و طول آن حداقل چهار سال، ولی نامحدود است.

هر سامانه‌‏ای که به‌صورت پودمان‌های مختلف طراحی شده باشد؛ واحد یا مؤلّفه استانداردی از یک سازواره (نظام) که برای ترکیب یا استفاده آسان، طراحی یا ساخته می‎شود، واحدها یا دوره‌های مشخّص آموزشی در دانشگاه‌ها و مدارس، واحدها و اجزای صنعتی همگون و مشابه، واحدهای تکراری و با اندازه مساوی در معماری ساختمان‌ها.

نظام آموزش فنی‎و‎‌حرفه‌ای غیر‌رسمی/Informal Vocational & Technical Education System: مجموعه‌ای به هم پیوسته از اهداف، ساختار، محتوا، روش، مدیریّت و منابع آموزش فنّی‎و‎‌حرفه‌ای غیر‌رسمی که مکمل نظام آموزش رسمی است.

این نظام بخش سوم از کل نظام آموزش کشور است که بخش اوّل آن نظام آموزش عمومی است که وزارت آموزش‌و‌پرورش متولی آن است و بخش دوم نظام آموزش‌عالی است که وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری با همکاری بخش غیردولتی مسئولیت آن را به‌عهده دارد و بالاخره بخش سوم که نظام آموزش غیر‌رسمی و کوتاه‌مدت است که سازمان آموزش فنّی‎و‎‌حرفه‌ای کشور، با همکاری سایر دستگاه‌ها متولی آن محسوب می‎شود.

نظام آموزش مدرسه‌ای/Schooling Education System: مدل نظام آمورش مدرسه‌ای، به‌عنوان راهنمای فرآیند برنامه‌ریزی درسی، از سه بخش تشکیل شده است: 1ـ پنج دیدگاه (سطح) از برنامه‌درسی که عبارت از دیدگاه یا سطح «ایده‌آل»، «رسمی »، «آموزشی»، «اجرایی» و «تجربی» که دو دیدگاه دیگر، یعنی دیدگاه اجتماعی و دیدگاه نهادی هم بعداً به این مجموعه اضافه شد. 2ـ نه عنصر برنامه‌درسی که شامل اهداف، مواد آموزشی، محتوا، فعالیت‌های یادگیری، راهبردهای یادگیری، ارزشیابی، گروه‌بندی، زمان و فضاست؛ و 3ـ نه عامل کیفی مؤثر در برنامه‌درسی؛ شامل توصیف، تصمیم‌گیری، منطق، اولویت‌ها، نگرش‌ها، تناسب، جامعیّت، فردیت و عوامل تسریع‌کننده و بازدارنده این مدل تحقیقاتی تلاقی و تلازم هر یک از دیدگاه‌ها را با هر یک از عناصر نه‌گانه برنامه‌درسی و همچنین با ابعاد نه‌گانه کیفی نشان می‌دهد.

نقطه تلاقی دیگر، اولویت‌هایی است که مسئولان مناطق آموزشی (برنامه‌درسی از دیدگاه رسمی ) در باب اهداف و ارزشیابی، زمان یا راهبردهای تعلیم‌و‌تربیت دارند که از اهمیّت بالایی برخوردار است.

نظام آموزش‌و‌پرورش/Education System: الگوی کلی نهادها، مؤسّسات و سازمان‌های رسمی جامعه که وظایف توسعه و انتقال فرهنگ و شکوفا سازی آن، پرورش همه‌جانبه فرد و تربیت منابع انسانی ماهر و متخصّص را بر عهده دارند.

نظام تعلیم‎و‎تربیت

نظام آموزشی/Instructional System: مجموعه سازمان‌یافته و به هم وابسته‌ای از برنامه‌ها، مقرّرات، ضوابط و آیین‌نامه‌های مربوط به آموزش دانش‌آموزان یا دانشجویان در یک مؤسّسه، دانشگاه یا مرکز آموزش‌عالی که در طول دوره تحصیلی کارایی داشته و قابل اجراست تا در اثر تعامل مداوم، هدف‌های از پیش تعیین شده‌ای را تحقق بخشند.

نظام آموزشی متمرکز/Centralized Educational System: نظام آموزشی که در آن کلیه اختیارات مالی در دست ستاد مرکزی است و بودجه استان‌ها و شهرستان‌ها را ستاد یا دولت مرکزی تعیین، تصویب و ابلاغ می‌کند؛ استان‌ها معمولاً منبع درآمدی برای هزینه‌های خود جز اعتبارات دولتی ندارند و از این جهت مجبورند دستورهای مرکز را عیناً و بدون کم و کاست اجرا کنند، برنامه‌های تحصیلی در سطح کشور به‌طور یکنواخت عمل می‎شود و معمولاً مقتضیات اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی استان‌ها و شهرستان‌ها نادیده گرفته می‎شود، محتوای کتاب‌های درسی در سطح کشور و در تمام سطوح آموزشی مشابه و یکسان است و معمولاً کتاب‌ها یکجا در مرکز تهیه و به شهرستان‌ها ارسال می‎شود و خصوصیات معلّمان از لحاظ درجه تحصیلی و صلاحیت‌های حرفه‌ای یکسان و حقوق آنان بر پایه ضابطه‌های یکنواخت در سطح کشور یکسان است؛ یعنی پایه حقوقی آنها در سطوح مشابه در همه جا یکی است ولی مزایای حقوقی آنها بسته به مناطق مختلف تفاوت می‌کند.

انتهای پیام/