به گزارش بخش دفاع مقدس خبرگزاری فارس از ساری، محمد طالبی از نویسندگان دفاع مقدس مقاله‌ای را در حوزه پژوهش ادبیات دفاع مقدس به رشته تحریر در آورده است که اهمیت و جایگاه پژوهش را در عرصه ادبیات دفاع مقدس واکاوی می‌کند.
این مقاله تخصصی تقدیم به علاقه‌مندان حوزه پژوهش ادبیات دفاع مقدس می‌شود.
تاریخ نگاری جنگ تحمیلی از همان سال‌های نخستین جنگ با جمع آوری اسناد و مدارک عملیاتی، ثبت خاطرات و تشکیل کارگروه‌های تحقیقاتی آغاز شد و بودند کسانی که در طول هشت سال جنگ به یک دست تفنگ و به دست دیگر قلم برداشتند.
پس از پایان جنگ، صاحبان قلم، مشتاقانه و متعهدانه پا به صحنه ادبیات و هنر دفاع مقدس نهادند و با همت ایشان، این نهال، ریشه دوانید و به درخت جوان و برومندی تبدیل شد و باغ ادبیات و هنر دفاع مقدس با گل‌های زیبایی چون داستان و شعر، زندگینامه، خاطره، تاریخ نگاری، نبردنامه و ... رنگ اصیلی به خود گرفت و این کوشش نویسندگان، هم چنان در مسیر بالندگی است.
در تاریخ ایران در زمینه ادبیات رزمی، پس از شاهنامه حکیم ابوالقاسم که حماسه را با حکمت درآمیخته، پیکار خیر و شر، جنگ حق علیه باطل را در قالب رزم‌آوری‌های قهرمانان اساطیری با دیوان و ددان به زیباترین بیان شکل داده است می‌توان به ادبیات هشت سال دفاع مقدس اشاره کرد.
در تاریخ نگاری جنگ، علی رغم تاریخ طولانی و جنگ‌های بسیار ایرانیان با دشمنان غربی و شرقی خود، از یونانیان و رومی‌ها گرفته تا ایلخانان مغول و امپراطوری عثمانی، در وقایع نگاری جنگ‌ها، تا قبل از دفاع مقدس غیر از چند جلد کتاب خاص، نوشته‌ی چندان قابل توجهی در دست نیست.
مراد از این گفته‌ها این است تا دریابیم تاریخ نگاری جنگ عرصه‌ای به نام ادبیات دفاع مقدس از دامن جنگ هشت ساله برآمده و برای نخستین بار، صاحبان قلم و رزمندگان به بازخوانی جنگ و وجوه مختلف آن پرداخته‌اند.
اگرچه این آثار، خالی از نقص و اشکال نیست ولی چون نخستین تجربه ما در این زمینه است باید با دیده تسامح نگریسته شود اما چون ارزش تاریخ‌نگاری در اصالت و حقیقت بیان وقایع و رخدادها و علل و معلول‌ها است، ضرورتی بر عهده و رسالتی بر دوش ماست که به آسیب‌شناسی ادبیات دفاع مقدس به ویژه وقایع نگاری و تحلیل سیاسی، نظامی جنگ و عملیات‌ها توجه ویژه‌ای شود و هرچه بیشتر در زدودن زنگارها و جداسازی سره از ناسره پرداخته شود و در نوشته‌های خود با نگاهی موشکافانه‌تر و کارشناسانه‌تر به ثبت وقایع، داوری حوادث و تحلیل پدیده‌ها و رخدادهای جنگ تحمیلی بپردازیم.
تاکنون عناوین زیادی در موضوعات گوناگون ادبیات دفاع مقدس به زیور طبع و انتشار آراسته شده‌اند اما هنوز میدان و شرایط برای شناسایی مضامین جدید و بدیع، مستعد و پر بار است و هرساله شاهد شکفتن شکوفه‌های جدیدی هستیم که در جشنواره‌های سالیانه‌ی انتخاب بهترین کتاب‌های دفاع مقدس سال به این قافله می‌پیوندند.
اما محور اصلی بحث در آسیب شناسی دفاع مقدس کتاب‌هایی است که در راستای روایت و تحلیل جنگ هشت ساله در سطوح مختلف تاکتیکی، عملیاتی، راهبردی، نظامی، سیاسی و حقوقی به صور و شکل‌های گوناگونی چون روزشمارها، اطلس‌ها و نقدها، تدوین، تألیف و منتشر شده‌اند.
از دیدگاه ارزش‌های پژوهشی و تألیف کتاب‌ها به روش پژوهش علمی«آکادمیک» نه می‌توان مدعی بود که کتاب‌های تهیه شده کاملاً منطبق بر شیوه و متدولوژی‌های انجام یک پژوهش هستند و نه می‌توان منکر این شد که این نوع کتاب‌ها به هر حال بر مبنای نوعی پژوهش پا به عرصه حیات گذارده‌اند.
پژوهش از دیدگاه روش‌های تحقیق در علوم انسانی، بیان توصیفی و تحلیل محتوایی یک پدیده یا رخداد، مبتنی بر اطلاعات به دست آمده از مطالعه کتابخانه‌ای و یا پیمایش میدانی « مثلا جمع‌آوری خاطرات و اطلاعات از اشخاص موثق و یا حضور در صحنه حادثه» است که باید به نتایج کمی و کیفی «آماری – تحلیلی محتوا» بسیار نزدیک به واقعیت و حقیقت «و یا فرضیه‌ی ساخته شده توسط پژوهشگر» منتج شود.
کتاب‌های تاریخی و تحلیلی که تاکنون در حوزه جنگ تحمیلی خلق شده‌اند، از منظر ارزش‌های پژوهشی در طیفی متغیر قرار می‌گیرد.
این موارد که ما از آنها به نام آسیب‌های محتوایی یاد می‌کنیم عبارتند از: تأثیرپذیری نویسندگان از تعصبات و وابستگی‌های سازمانی، تحریف افراطی برای خنثی‌سازی یا کاهش اثر نظرات نویسندگان دیگر در مورد یک حادثه، عدم اطلاع کافی از واقعیت ماجراها و آنچه در صحنه گذشته است، عدم بازگویی همه‌ی حقایق و گزینش قسمت‌هایی از ماجرا عمداً یا سهواً، تحریف پاره‌ای از حقایق که ممکن است عمدی یا سهوی باشد.
نمونه و مصادیقی از آسیب‌های یاد شده را می‌توان در جلسه‌های نقد و بررسی، مورد واکاوی قرار داد که چنین فضایی در مازندران وجود ندارد.
در بحث آسیب شناسی ساختاری در تاریخ نگاری دفاع مقدس، اینک شاهد بروز نوع جدیدی از آسیب‌ها هستیم و آن شوربختانه، حالت سوداگرانه‌ای است که بر تعدادی از به ظاهر نویسندگان و مؤلفین حاکم شده است.
کتاب‌هایی وارد عرصه تاریخ نگاری جنگ تحمیلی می‌شوند که با اندکی دقت و حضور ذهن می‌توان رونویسی از نوشته‌ی نویسنده‌ای دیگر را با پاره‌ای تغییرات بسیار جزئی در متن و تغییر نام به عنوان کتابی جدید مشاهده کرد.
فارغ از این موارد یکی از آسیب‌های کاربردی در تاریخ نگاری جنگ، قلت پژوهش و نشر در زمینه آموزه‌های تاکتیکی و دکترین عملیاتی است که البته یک کار حرفه‌ای و تخصصی است که باید از سوی کارشناسان نظامی صورت پذیرد.
کنکاش در دفاع مقدس برای یافتن آموزه‌هایی از جنگ هشت ساله که می تواند در تهدیدات احتمالی و جنگ‌های نوین آینده، کاربرد داشته باشد، امری بسیار ضروری است.
یکی دیگر از آسیب‌های اساسی در تاریخ نگاری هشت سال دفاع مقدس، این است که آنچه تاکنون تألیف و تدوین شده، مرتبط با رده‌های پایین‌تر، میانی و عملیاتی سطح جنگ است و به جز چند کتاب انگشت شمار که به سطح استراتژیک جنگ پرداخته‌اند، کتاب‌های دیگری از این نوع در دسترس نیست. خلاصه آنچه حکم جعبه سیاه جنگ را در سطوح استراتژیک سیاسی نظامی و تصمیم‌گیری دارد و به پژوهش و تحلیل‌ها رنگ و جلا می‌بخشد، هنوز باز نشده است.
نکته قابل توجه این است که در تحلیل و تاریخ نگاری جنگ هشت ساله، هر مورخ، نویسنده، محقق و پژوهشگری که فضای انقلابی حاکم بر ایران اسلامی و شرایط آن روز جنگ را در تحلیل‌های خود لحاظ نکند در برداشت‌ها، ارزیابی‌ها و نتیجه گیری‌های پژوهشی خود، دچار خطا و انحراف می‌شود.
شناخت آسیب‌ها در ادبیات جنگ تحمیلی برای مراکز تحقیقاتی جنگ و نویسندگان، مؤلفان و ناشران، رسالتی را به وجود می‌آورد که برای رفع یا کاهش این آسیب‌ها، احساس مسئولیت نموده و پژوهشگران با شناخت آسیب‌ها و اعتقاد به آسیب بودن آنها، راه‌های مناسب و ممکن را برای رفع آن پیدا کنند.
در میان آثار منتشر شده کتاب‌های ارزشمند، زیبا و بدیع، معتبر و پرمحتوا کم نیستند و به هر حال قلم به دستان در پاسداشت خون شهدا تا حد توان خود کوشیده‌اند و باید به آنها خسته نباشید گفت.
خطا و جفای بزرگی است اگر به هرکدام بگوییم چرا نوشته‌ای! بیاییم از محضر حق مسئلت کنیم که خدایا به من توان نوشتن همراه با علم و انصاف و صداقت عطا فرما.
با یک نگاه ویژه به رویکرد رهبری انقلاب در راستای پژوهش در دفاع مقدس در می‌یابیم که ایشان با نگاهی ویژه به امر پژوهش در حوزه دفاع نگریسته‌اند و معظم له معتقدند که: « کار پژوهش در ادبیات دفاع مقدس، نگاه حکیمانه، گسترده و وسیعی می‌طلبد که چندان کار ساده‌ای نیست.» مقام معظم رهبری در سخنرانی‌های متعدد خود به مسأله دفاع مقدس از همه ابعاد پرداخته است.
برای نمونه می‌توان به سخنان ایشان پیرامون وصیت نامه شهدا اشاره کرد که فرمودند: وصیتنامه‌ها به نوعی کلید ورود به ادبیات دفاع مقدس‌اند و زمینه‌ساز تدوین آثار خوبی در این حوزه می‌شود.
انتهای پیام/86020/ض1002
