به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، هنر سرمه‌دوزی از هنرهای اصیل ایرانی است که در ادوار مختلف مورد توجه بوده و به دلیل زیبایی خاص مورد توجه شاهان مختلف درباری قرار گرفته است.
معنای لغوی سرمه در لغت‌نامه دهخدا و فرهنگ معین به این صورت بیان شده است، سرمه‌دوزی به دوخت‌هایی اطلاق می‌شود که با استفاده از انواع سرمه‌ها انجام می‌پذیرد و نخ سرمه نخی است که با استفاده از طلا یا نقره یا مطلا یا آلیاژها به صورت لوله‌های صاف محکم انعطافی یا به صورت چهار گوش مربعی یا مستطیلی تابیده می‌شود.
این نوع نخ حالت ارتجاعی داشته و به هر شکل ممکن حالت می‌گیرد، سرمه در یک نگاه با ملیله اشتباه می‌شود ولی ملیله دارای انعطاف نیست بلکه به صورت لوله‌ای در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود، سرمه‌هایی که در قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفت بیشتر از طلا یا نقره و یا 50 درصد طلا یا نقره بوده است که پس از دوره صفویه آلیاژهای براق جای طلا و نقره را گرفت.
*سرمه‌دوزی و آرایش یقه لباس‌های لشگری و درباری
از تاریخچه این نوع دوخت در دوران کهن نوشته‌ای در دست نیست، ولی آنچه مسلم است توجه ایرانیان به آرایش یقه لباس‌های لشگری و درباری و تزئین درفش‌ها آن‌ها را وادار به تولید این نوع نخ‌های تزئینی می‌کرد، همچنان که کشفیات لولان در منتهی‌الیه شرقی ایران موید این امر است که شک و تردیدی نیست که سرمه با عنایت به نزدیکی خاص از لحاظ نوعیت و فرم تاریخ همزمانی نیز با ملیله دارد، یعنی درست زمان رواج این نوع نخ را میتوان دوره اشکانیان دانست، در این دوره فرآورده‌های دوخت تزئینی یکی از اقلام صادراتی ایران را تشکیل می‌داد و یکی از هنرهایی که اسکندر مقدونی را به حیرت واداشته بود، وجود پارچه‌های زربفت و دوخت‌های تزئینی ایرانی بود که سرمه‌دوزی نیز یکی از دوخت‌ها بوده است.
*سرمه‌دوزی پرده نفیس خانه خدا
در دوره ساسانی نیز این هنر ادامه داشت تا اینکه در دوره صدر اسلام با توجه به تعهدات هنرمندان ایرانی برای تولید پرده خانه خدا سرمه‌دوزی به نهایت درجه شکوفایی رسید در این دوره سوره‌های کوتاه و یا آیاتی از قران مجید را به شیوه خطوط سته محقق، ریحان ثلث نسخ رقاع و توقیع طراحی و سرمه‌دوزی می‌کردند و روی نوشته یا قبلاً نخ ضخیمی مثل قیطان می‌دوختند بعد روی آن را با سرمه‌دوزی به صورت ساقه‌دوزی می‌پوشاندند که جلای خاصی به آن می‌بخشید و در پرده نفیس خانه خدا که یادگار دوران تیموری است اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.
انواع دوخت‌ها از جمله ابریشم‌دوزی، گلابتون‌دوزی، ده یک‌دوزی کمند دوزی شرفه‌دوزی و سرمه‌دوزی در آن دیده می‌شود در همه دوره‌های اسلامی این دوخت از مجد و شکوه بالایی برخوردار بوده است، دوره اوج این هنر در عصر صفوی بوده است، آثار باقی‌مانده از این دوره خود گواه بر این مدعا است، پرده نفیسی که در موزه هنرهای تزئینی ایران نگهداری می‌شود و مربوط به این دوره است و گویای اوج تحول این رودوزی است، در روی این پرده که با نقش محرابی حیوانی طراحی و نقش‌پردازی شده است، انواع دوخت‌هایی از قبیل، گلابتون‌دوزی، ده یک‌دوزی، پیله‌دوزی، سرمه‌دوزی و ملیله‌دوزی دیده می‌شود، در دوره‌های بعدی یعنی افشار زند قاجار و معاصر این دوخت به سیر تحول خود ادامه داده و در این دوره‌ها نخ‌های سرمه از نظر کیفی و کمی اصالت خود را از دست داده‌اند ولی تعداد آثار باقی‌مانده از این دوران حکایت از ادامه رواج این دوخت سرمه دارد.
این دوخت در اکثر موارد با دوخت‌های دیگر از جمله پیله‌دوزی، ملیله‌دوزی، گلابتون‌دوزی، شرفه‌دوزی، شمسه‌دوزی، ده یک‌دوزی، صدف‌دوزی، سنگ‌دوزی، مرصع‌دوزی، منجوق‌دوزی، پولک‌دوزی، زغره‌دوزی و مروارید دوزی همراه است.
*تزئین انواع تابلوهای تزئینی با سرمه‌دوزی
از سرمه‌دوزی برای تزئین انواع تابلوهای تزئینی، تزیئنات دور یقه، پیش سینه، سمبوسه کمربند، کیسه‌های پول، قلمدان، شانه، مسواک، قیچی، مهر، سرمه‌دان، رویه سینه حنابندان عروس، سفره‌های قند، بقچه سوزنی، سجاده، پرده‌های نفیس جهیزیه عروس، رویه جعبه‌های نفیس رو میزی و رو کوسن استفاده می‌شود.
از مراکز این دوخت میتوان به شهرهای اصفهان، تهران، بندرعباس، کاشان، یزد، هرمزگان و قسمتی از استان کردستان و قزوین اشاره کرد، این دوخت معمولاً بر روی، مخمل ماهوت، ابریشم تافته، اطلس ساتن و پارچه‌های ابریشمی انجام می‌شود.
انتهای پیام/73003/ع40/ف4004
