محمدعلی قاسم‌زاده نداف در گفت‌وگوی 2.5 ساعته با خبرنگار فارس در بیرجند با عنوان الزامات توسعه اقتصادی خراسان جنوبی، بایدها و نبایدها به سؤالات مختلف پاسخ داد که در زیر می‌خوانید:
فارس: در بخش‌های قبلی گفت‌وگو جنابعالی به شکل کلی و گذرا مشکلات فرهنگی و رفتاری را از موانع موجود در مسیر توسعه اقتصادی استان برشمردید. آیا معتقدید که رشد اقتصادی از مسیر توسعه فرهنگی می‌گذرد؟ ما در زمینه فرهنگ توسعه دارای ضعف هستیم؟
بلی، شاید بهتر بود در همان بخش اولیه گفت‌وگو این موضوع را باز می‌کردم چرا که خیلی از شهروندان و علاقه‌مندان به مباحث توسعه استان در تماس‌های مختلفی که با بنده داشتند، کلی‌گویی و گذر سریع از این بخش را متذکر شدند. به هر صورت عرض بنده این است که رابطه فرهنگ و توسعه از دو دیدگاه قابل بررسی است.
دیدگاه نخست اینکه فرهنگ را به عنوان یک مجموعه مؤثر بر فرایند توسعه بدانیم، در این حالت فرهنگ از عوامل مؤثر بر توسعه است و از آن تحت عنوان «فرهنگ توسعه » یاد می‌کنیم و دیدگاه دوم اینکه فرهنگ را به عنوان مجموعه‌ای که در فرایند توسعه شکل گرفته و محصول توسعه تلقی می‌شود بدانیم که در این حالت رشد فرهنگ، نتیجه توسعه است و از آن تحت عنوان «توسعه فرهنگی» یاد می‌کنیم.
مشکلات فرهنگی مانع توسعه اقتصادی خراسان جنوبی است
فارس: جنابعالی به کدام دیدگاه اعتقاد دارید؟
آنچه بیشتر مورد نظر بنده است و باید به عنوان یکی از زیرساخت‌های بنیادین توسعه در استان به آن توجه نمود، «فرهنگ توسعه» است. هدف توسعه اقتصادی اعتلای سطح زندگی و بهبود وضع عمومی مردم است و در استان ما مشکلات فرهنگی متعددی بر سر راه توسعه اقتصادی قرار دارد که اگر برای این مشکلات چاره‌ای اندیشیده نشود، عمق توسعه نیافتگی در استان روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
امروزه بسیاری از محققان، آینده‌پژوهان و سیاستگذاران بر این باورند که بعد از دوران جدال‌های نظامی (در گذشته تا دهه 1970) و رقابت‌های اقتصادی (چند دهه اخیر تاکنون) آینده، صحنه نبرد و رقابت فرهنگ‌های مختلف است. هر ملتی که دارای فرهنگ برتر باشد، پیروز میدان کارزار آینده است. چه در حوزه سیاست و چه در حوزه اقتصاد.
ضرورت توجه به «فرهنگ توسعه»
فارس: یعنی فرهنگ زیربنای توسعه سیاسی و اقتصادی است؟
به این ترتیب در آغاز قرن جدید، توسعه، دیگر مفهومی صرفا اقتصادی ندارد بلکه نگاه‌ها بیش از همه به زمینه‌های فرهنگی اجتماعی که توسعه در آن تحقق یافته و نیز شرایطی که به آن فرهنگ خاص مربوط می‌شود، معطوف شده است. لذا باید بپذیریم که بی‌توجهی و کم توجهی به «فرهنگ توسعه» می‌تواند تمام برنامه‌های توسعه را با ناکامی مواجه سازد.
اجازه می‌خواهم ضمن عذرخواهی از بزرگان، اساتید و شهروندان محترم از زاویه دید یک نیروی بومی به بخشی از مشکلات مربوط به «فرهنگ توسعه» در استان اشاره کنم.
یکی از آفت‌های توسعه، «سیاست‌زدگی» است
باید بدانیم که یکی از آفت‌های توسعه، «سیاست‌زدگی» است. هر چند تبیین کامل این موضوع آنچنان که باید در قالب این گفت‌وگو نمی‌گنجد، مع‌الوصف در حد لازم نکاتی را عرض می‌کنم. تجربه حضور در حوزه‌های مختلف مدیریت سیاسی و اجتماعی شهرستان بیرجند و استان خراسان جنوبی و ارتباط میدانی با اقشار و طبقات مختلف، این باور را برایم ایجاد کرده است که «سیاست‌زدگی مفرط» آفت غیر قابل انکار اجتماع استانی ما است.
به گونه‌ای که بسیاری از تصمیمات متخذه و رفتارهایی که از سوی افراد بروز می‌کند متأثر از وابستگی‌های شدید سیاسی و جناحی و بر مدار نوعی انحصارطلبی تقدیس شده شکل می‌گیرد.
نسخه‌پیچی برای توسعه استان صحیح نیست
فارس: راهکار چیست؟
ما باید یاد بگیریم با بهره‌گیری از تکنیک حسن‌جویی، جاذبه‌های همکاری میان خود را ایجاد کنیم و برای توسعه و پیشرفت اقتصادی استان، با کلان‌نگری و وسعت‌نظر از تمامی ظرفیت‌ها و استعدادهای استان، قطع نظر از وابستگی‌های سیاسی و جناحی مختلف آنان استفاده کنیم. مردمی که قدر سرمایه‌های انسانی خود را نمی‌دانند، برای دستیابی به توسعه چاره‌ای جز عمل کردن به نسخه‌های پیچیده شده از سوی دیگران ندارند.
نسخه‌هایی که بعضا هیچ سنخیتی با شرایط جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی منطقه نداشته و صرفا به هدف تبلیغات و عرض اندام مدیریتی مطرح و با گذر زمان و عدم پیگیری لازم به بوته فراموشی سپرده می‌شود.
سلایق مخالف سیاسی تهدید برای توسعه نیستند
فارس: به نظر می‌رسد شعارهای پررنگی برای توسعه استان داده می‌شود، اما عمل نمی‌شود، آیا به این موضوع اعتقاد دارید؟
بلی، ما در اظهاراتمان فراوان از واژه‌هایی چون «هم‌افزایی»، «هم‌پوشانی»، «تلاش دسته‌جمعی» و «پهن کردن فرش قرمز» برای علاقه‌مندان به ورود در عرصه‌های اقتصادی دم می‌زنیم لیکن این مفاهیم فقط به صورت نظری مطرح می‌شوند و توان تبدیل این افکار به عمل را نداریم و با مرزبندی‌های سلیقه‌ای و خود ساخته و سفید و سیاه کردن افراد، عملا بخش قابل توجهی از توان علمی و تخصصی خودمان را که در اختیار نیروهای بومی است، مستهلک می‌سازیم.
باید باور کنیم که در راستای نایل شدن به پیشرفت اقتصادی، کسانی که در چارچوب نظام اسلامی، سلیقه سیاسی متفاوتی با ما دارند، تهدید نیستند بلکه فرصت محسوب می‌شوند، به شرط اینکه هنر مدیریت و استفاده از این قبیل نیروها را داشته باشیم.
مرزبندی‌های غیر اصولی آفت هستند
فارس: گرایشات تند سیاسی آیا نمی‌توانند ضربه بزنند؟
اجازه بدهید برای رفع برخی از سوء برداشت‌های احتمالی مثالی بزنم. ما امروز در عرصه بین‌المللی داعیه اتحاد جهان اسلام و مدیریت دینی در ابعاد وسیع را داریم و لذا تلاش می‌کنیم با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مختلف جوامع اسلامی و مسلمانان به هدف مقدس شکل‌گیری نظام متحد سیاسی و توسعه یافته اسلامی دست یابیم. خوب برای رسیدن به این هدف دو اقدام ضروری است:
نخست؛ همگرایی، هم‌فکری و اتحاد نظر برای بهره‌گیری از الگوهای توسعه و پیشرفت اسلامی.
قدم بعدی؛ استفاده از تمامی ظرفیت‌های جهان اسلام.
بدین ترتیب اگر کسی بیاید و با مرزبندی‌های غیر اصولی در میان مسلمانان موجبات بروز تعصبات مذهبی و نژادی را فراهم آورد، بدون تردید به فرمایش رهبر معظم انقلاب در زمین دشمن بازی کرده و از هدف دور مانده است.
در مقیاس کوچک‌تر و با بهره‌برداری از نظریه «جهانی فکر کردن و منطقه‌ای عمل کردن » ما حتما می‌توانیم و البته باید بتوانیم در محدوده استانی خودمان، در مسیر سازندگی و توسعه استان و جبران عقب‌ماندگی‌های آزاردهنده و تحقیرکننده فعلی، رویکردی توسعه‌مدار مبتنی بر همکاری با همه نیروهای کارآمد بومی (ولو با گرایشات و سلایق سیاسی متفاوت) پیشه کنیم.
برای توسعه استان باید به دنبال اثبات خود باشیم نه نفی دیگران
فارس: آیا به اینکه در خراسان جنوبی باور و زمینه‌های لازم برای رقابت مثبت وجود ندارد اعتقاد دارید؟
از دیگر موانع توسعه اقتصادی که به حوزه فرهنگ مربوط می‌شود، فقدان باور و زمینه‌های لازم برای رقابت مثبت و آشنا نبودن با ملزومات آن است. صاحبنظران توسعه معتقدند که رقابت مثبت (رقابتی که طی آن رقبا به دنبال اثبات خود هستند و نه نفی دیگران) چاشنی پیشرفت و حرکت رو به جلو در یک جامعه توسعه‌محور است. به نظر من در استان خراسان جنوبی و مشخصا در بیرجند رقابت در موضوعات مختلف سیاسی و اقتصادی فیمابین رقبا، بیش از آنکه با هدف اثبات قابلیت‌های خود و معرفی توانمندی‌ها به مردم صورت پذیرد، به هدف نفی رقیب صورت می‌گیرد و این بی‌شک نشانه روز یک ناهنجاری در محیطی است که متصف به فرهنگی بودن، دانشگاهی بودن و عالم‌پرور بودن است.
فضاهای رقابتی را باید در استان ایجاد کنیم
فارس: راهکار ایجاد باور چیست؟
شاید انزوای جغرافیایی، فقر محیطی و عدم تجربه فضاهای رقابتی از عوامل بروز این ناهنجاری باشد اما به هر ترتیب باید با ورود دلسوزانه اساتید و علمای حوزه و دانشگاه، این مشکل هم در سطح عوام و هم در سطح خواص جامعه مرتفع شود.
در همین زمینه ذکر این مطلب را ضروری می‌دانم که اساسا مقایسه و مقایسه کردن، دقیق‌ترین روش استنباط و تجزیه و تحلیل پدیده‌ها و ساختارهای انسانی و اجتماعی است. تا زمانی که مقایسه نکرده‌ایم، فهم و درک در یک دایره محدود است و مزیت‌ها و ضعف‌های پدیده‌ها در مقام مقایسه معلوم می‌شود. خوب اگر ما استان خود را به لحاظ فراهم بودن فضاهای رقابتی که علی‌القائده باید از سوی مدیران دل‌سوز و آگاه فراهم شود با استان‌های تقریبا مشابه مثل سیستان و بلوچستان، کردستان ، ایلام و بوشهر بسنجیم، به چه نتیجه‌ای می‌رسیم؟ متاسفانه باید بگویم نتیجه غیر قابل قبول و بیان‌کننده فراهم نبودن این پیش نیاز اولیه توسعه به لحاظ فرهنگی در استان ما است.
در بیرجند سرمایه‌گذاران بومی را تخریب می‌کنیم
فارس: اعتقادات مردم از جمله قانع بودن تا چه اندازه مانع توسعه است؟
از مشکلات دیگری که به ضعف «فرهنگ توسعه» در میان مردم خراسان جنوبی به ویژه شهر ما بیرجند، برمی‌گردد، بهره‌وری پایین نیروی کار است. هر چند علت این ضعف را باید در عوامل متعدد جستجو کرد، مع‌الوصف به نظر اینجانب مهم‌ترین دلیل آن به عادات و نگرش‌های فرهنگی مردم این منطقه برمی‌گردد. غلبه باورهایی همچون قناعت بر اندک، قانع بودن بر رزق مقسوم و عبث دانستن تلاش برای افزودن درآمد، سبب شده که کار و تلاش حداکثری به هدف تولید سرمایه که از لوازم اصلی سرمایه‌گذاری است، به لحاظ ذهنی دارای بار منفی بوده و نوعی حرص و ولع و دنیاطلبی تفسیر شود و اگر صاحب سرمایه‌ای (به ویژه اگر بومی باشد) بخواهد سرمایه خود را در راستای تولید و رونق اقتصادی منطقه بکار گیرد ضمن متهم ساختن وی به هزار و یک مطلب، با کارشکنی‌ها و بهانه‌گیری‌های مختلف، زمینه رشد اقتصادی و بهره‌مندی عمومی از ثروت و سرمایه وی را سد می‌کنند.
«جهاد اقتصادی» باید یک گفتمان ملی شود
این در حالی است که در اسلام تولید ثروتی که نه در راستای تفاخر و تکاثر بلکه در راستای رضای خدا و آسایش خلق باشد، نه تنها مضموم نیست بلکه جزو سیره امامان معصوم (ع) و به‌ویژه امیرمؤمنان علی(ع) است. در برخی روایات آمده است که آن حضرت از اتصاف به ضعف اقتصادی و فقر مالی شدیدا پرهیز داشت و به همین دلیل در عین حالی که زندگی خود را هم طراز فقیران قرار داده بود گاهی مجبور به اظهار اقتدار اقتصادی خویش می‌گردید. مطالعه ابعاد مختلف زندگی حضرت امیر علیه‌السلام، راه چگونه زیستن و چگونه ساختن جامعه‌ای آباد، مرفه و عادلانه را به بشریت می‌آموزد و در دو زمینه تولید و کسب درآمد و مصرف و تخصیص درآمد، شمایی از رفتار اقتصادی انسان کامل را ارائه می‌دهد.
توصیه و تاکید هوشمندانه رهبر فرزانه انقلاب در زمینه حمایت از کار و سرمایه ایرانی در راستای تولید و غنای هر چه بیشتر کشور به لحاظ اقتصادی که از آن تحت عنوان «جهاد اقتصادی» نیز یاد می‌شود، یک راهبرد اصولی و با توجه به شرایط بین‌المللی، اجتناب‌ناپذیر برای دستیابی به توسعه پایدار و غلبه بر عقب‌ماندگی است که باید بصورت گفتمان ملی و دغدغه همگانی به ویژه برای مسئولان و تصمیم‌گیران در سطوح مختلف جامعه درآید. چرا که دولتمردان پاک، عالم و عاشق پیشرفت جامعه با توجه به دامنه اختیارات و امکاناتی که از آن برخوردارند، بیش از دیگران می‌توانند نسخه جامع طراحی شده از سوی سکاندار نظام اسلامی را عملیاتی کرده و بالندگی و ترقی همه جانبه را در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رقم بزنند.
عدم اعتقاد به کار جمعی و تفاهم با یکدیگر معضل دیگری در استان است
فارس: به نظر می‌رسد برای افزایش اعتقاد به فعالیت جمعی باید در استان کار شود، شما به عنوان نیروی بومی چه پیشنهادی دارید؟
آخرین موضوعی که اجازه می‌خواهم به عنوان یک معضل فرهنگی در مسیر نیل به توسعه اقتصادی در استان خراسان جنوبی، اشاره‌ای گذرا به آن داشته باشم، «عدم اعتقاد به کار جمعی و تفاهم با یکدیگر» در میان مردم این منطقه است. البته شاید بگویید این مشکل همه ما ایرانیان است و بنده هم قبول دارم لیکن باید عرض کنم مطالعه تاریخ منطقه و اقدامات انجام شده نشان می‌دهد که از گذشته‌های دور به اقتضای ساختار ارباب رعیتی و حاکمیت انحصاری طبقه‌ای خاص که از مرتبطین حاکمان اقتدارگرای سابق بوده‌اند ، نوعی رفتار تکلیفی و تجویزی و به عبارتی دیکته شده از بالا به پایین به صورت «مدل اقدام» در تمام فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مردم نهادینه شده است.
تفاهم به خاطر ظرفیت پائین در نقدپذیری در استان سخت است
فارس: برای افزایش کار گروهی چه باید کرد؟
فلذا برای غلبه بر این وضعیت رفتاری و فرهنگی همچنان که قبلا اشاره شد باید ضمن ارائه آموزش‌های همگانی در باب ضرورت کار جمعی در سطوح مختلف و ارائه مدل‌های موفق، جاذبه‌های همکاری میان خود را ایجاد و کار جمعی و تفاهم با یکدیگر را باور کنیم.
ضعف در ساماندهی اتحادیه‌های صنفی، فعالیت تعاونی‌ها و ارتباط بین صنعت و دانشگاه و حتی تشکل‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به خوبی گویای این واقعیت است که ما خواسته یا ناخواسته به کار جمعی اعتقاد نداشته و به خاطر ظرفیت پائینمان در نقدپذیری به سختی با یکدیگر به تفاهم می‌رسیم و تازه وقتی تفاهمی هم حاصل می‌شود، بسیار ناپایدار است.
فارس: نکته پایانی
امیدوارم این نکات که صرفا به هدف آسیب‌شناسی در قالب « بررسی الزامات توسعه اقتصادی استان خراسان جنوبی» عرض شد، موجبات تکدر خاطر هم‌استانی‌های عزیزم را فراهم نیاورده باشد.
از سرپرستی خبرگزاری فارس در خراسان جنوبی هم به خاطر توجه جدی به مباحث توسعه‌ای و آنچه خواسته مردم است قدردانی می‌کنم.
انتهای پیام/2248/ق40/د1000
