سرانه مطالعه در ایران پایین است

به گزارش خبرگزاری فارس از پلدختر، این هفته گزارشگر خبرنگار فارس پلدختر بهانه کتاب و کتابخوانی را برای تهیه گزارش خود قرار داده است، تا ما سری به وضعیت موجود کتاب و کتابخوانی در کشور و پلدختر بزنیم.
از مهم‌ترین شاخص‌های رشد و توسعه کشورها که گزارش آن هر ساله توسط سازمان ملل متحد منتشر می‌شود، وضعیت موجود کتابخانه‌های عمومی کشورهای جهان است.
دقت در آمار کتابخانه‌های کشورهای توسعه یافته و مقایسه آن با کشورهای در حال توسعه بیانگر اختلاف شدیدی است.
هر چند طی سال‌های اخیر با توجه به فعالیت‌های درخور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین دیگر متولیان امور فرهنگی، وضعیت کتاب و کتابخوانی بهبود داشته و نسبت به قبل، از رشدی نسبتاً مناسب برخوردار شده است اما فاصله زیادی با دیگر کشورهای توسعه یافته داریم.
با این اوصاف و با وجود رشد روزافزون حجم مجلات علمی، افزایش شمار دانش آموختگان و تحصیل کردگانی که روز به روز به تعدادشان افزوده می‌شود، کمبود کتابخانه، فقدان فضا و مکان مطالعه و نبود کتاب‌های مناسب و متناسب با سن افراد خصوصاً در شهرهای کوچک مثل پلدختر از جمله مشکلاتی هستند که کتاب و کتاب‌خوانی در ایران را تحت تأثیر خود قرار داده است.
این در حالی است، که کشور ایران دارای یکی از دیرینه‌ترین تمدن‌های بشری است و دین اسلام نیز بر کسب علم و دانش تاکید فراوان دارد، از طرفی هم کتابخانه‌های عمومی به دلیل تماس وسیع با تمام اقشار جامعه، دانشگاه عمومی ملل محسوب می‌شوند و نقش آن‌ها در رشد و توسعه جوامع انسانی بر هیچ کس پوشیده نیست، حال اگر با مشکلاتی خرد و کلان در عرصه مطالعه مواجه می‌شویم باید این اشکال را در وضعیت نامناسب کتابخانه‌ها جستجو کرد.
پلدختر دارای دو کتابخانه عمومی، کتابخانه علامه جزایری در مرکز شهرستان و کتابخانه امام علی (ع) در بخش معمولان است، البته کار احداث یک کتابخانه دیگر با زیربنای 800 متر مربع در این شهر در حال انجام می‌باشد که اقدام به موقع مسئولان در احداث کتابخانه سوم ستودنی است.
اما در بحث میانگین مطالعه در کشور اعداد و ارقام متفاوتی  مسئولان از میزان مطالعه ما ارائه می‌دهند و از اینکه ما ایرانی‌ها کتاب می‌خوانیم؟ یا نه؟ اصلاً ما در خانواده چقدر کتاب می‌خوانیم؟ حالا اگر بخواهی همه خانواده را روی هم حساب کنی چقدر می‌شود؟ این که من چقدر کتاب می‌خوانم یا تو چقدر، خیلی مهم نیست اما این که ما ایرانی‌ها روی هم چقدر کتاب می‌خوانیم، مسئله‌ای است که این روزها ذهن خیلی‌ها را به خودش مشغول کرده است.
سرانه مطالعه در هر کشور یعنی این که هر نفر به طور میانگین در روز چقدر کتاب می‌خواند. برای به دست آوردن این عدد، زمان کتاب خواندن همه افراد یک جامعه را با هم جمع می‌کنند و تقسیم می‌کنند به تعدادشان. همه کشورهای دنیا، هر سال یارانه مطالعه‌شان را حساب می‌کنند و از روی این عدد می‌فهمند که وضعیت کتاب و کتاب خوانی در کشورشان چطور بوده، اما ماجرای این عدد در کشور ما کمی‌ پیچیده شده و هر مسئولی یک عدد متفاوت را اعلام می‌کند.
هر چند که همه می‌دانند، سرانه مطالعه در ایران پایین است، اما هر سال تعداد زیادی آمار غیر رسمی ‌و غیر دقیق منتشر می‌شود، که همه را گیج کرده؛ مثلاً علی اکبر اشعری، رئیس کتابخانه سازمان اسناد ملی ایران که مشاور فرهنگی رئیس جمهور هم هست، اعلام ‌کرده که سرانه مطالعه هر ایرانی در شبانه روز فقط دو دقیقه است.
البته در این محاسبه کتاب‌های درسی در نظر گرفته نشده‌اند، اشعری گفته اگر زمان درس خواندن را هم به این رقم اضافه کنیم، سرانه مطالعه هر ایرانی می‌شود شش دقیقه، و این در حالی است که بدانیم سرانه مطالعه آمریکایی‌ها 20 دقیقه، انگلیسی‌ها 55 دقیقه و ژاپنی‌ها 90 دقیقه است، البته آمار دیگری هم هست 12 دقیقه برای کتب غیر درسی و 18 دقیقه برای کتب دیگر اما زیاد دقیق نیست.
حال با توجه به اینکه ما کشور اسلامی هستیم و اسلام در زمان و مکانی ظهور کرد که دنیا را آتش جهل و نادانی فرا گرفته بود تا جایی که تعداد افراد با سواد از عدد انگشتان دست تجاوز نمی‌کرد، از این رو در نخستین پیام الهی که بر پیامبر(ص) وحی شد با "اقراء" آغاز شد و بزرگ‌ترین معجزه پیامبرش کتاب بود.
قرآن به عنوان کتابی خرد‌گرا و جهل ستیز علم را به سان اهل ایمان مراتب والایی می‌بخشد و ایمان و علم را مایه سرافرازی و بلند مرتبگی انسان می‌داند، (یرفع‌الله الذین آمنوا منکم والذین اوتوا العلم درجات) از نظر اسلام انسان به وسیله علم و آگاهی از فرشتگان برتر شده و جانشین خدا در روی زمین شده است.
آن چنان این مقوله در اسلام بازتاب می‌یابد که در قرآن کریم این سئوال انکاری مطرح می‌شود، که آیا کسانی که می‌دانند و کسانی که نمی‌دانند برابرند؟ مانند (قل هل یستوی الاعمی و البصیرام اهل تستوی الظلمات و النور) بگو آیا چشم نابینای جاهل و دیده بینای عالم یکسان است؟ آیا ظلمات و تاریکی جهالت با نور علم و معرفت مساوی است؟ و در آیه دیگر آمده است (هل یستوی‌الذین یعلمون والذین لایعلمون انما یتذکر اولواالالباب) در حقیقت خردمندان هستند که پند می‌پذیرند و برای اندیشمندان ارزش والایی قائل می‌شود: (انما یخشی‌الله من عباده العلماء". باید توجه داشت که تمام آیات و روایاتی که درباره تحصیل علم و دانش وارد شده،‌ همانند یا ایها الناس و یا ایها الذین آمنوا عمومی است.
انسان‌ها را به تفکر و تدبر در آفریده‌ها دعوت کرده است و از این جهت مسلمانان موظف بودند که درباره طبیعت مطالعه تدبر و آن را به وجهی عقلانی تعبیر و تفسیر کنند.
قرآن به این ترتیب با دمیدن روح جدید در پیکر نیمه جان جهان آن روز فضای علمی و فرهنگی تازه‌ای پدید آورد و این امر نشان دهنده نگرش اسلام به علم و تمدن بوده و تمدن پرشکوه اسلامی ناشی از رویکرد قرآن به این امر بوده است.
این توجه و تاکید تنها مختص به قرآن نیست بلکه در سیره ائمه معصومین نیز مصداق می‌یابد.
حدیث معروف (اطلبوالعلم من المهد الی اللحد) بارزترین نمونه این تاکید است.
برای طالب علم، عامل علم و معلم ارزش فراوانی قائل است و در این باره بیانات با ارزشی از سوی معصومین (ع) ارائه شده است.
تاکید اسلام به افزایش علم و آگاهی برای این است که یک مسلمان واقعی هدف حقیقی‌اش از زندگی تعالی و قرب الی‌الله است، لذا جامعه اسلامی مکلف است با در هم آمیختن مطالعه و زندگی سبب تعالی انسان‌ها شود، چرا که تنها انسان آگاه و پرتوان تاب ماندن در چنین جامعه‌ای را دارد.
از طرف دیگر همگامی هر ملتی با علوم و فنون جدید و حرکت علمی در این راستا، ضرورت کسب جایگاه شایسته در جهان امروزی است، ابزارهای مقدس بر اساس دست‌یابی به این موقعیت وجود دارد که اساسی‌ترین آن‌ها فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی است، فرهنگی که به سربلندی یک ملت می‌انجامد و تعلل در ساخت مناسب و مستمر آن صدمات جبران ناپذیری به توسعه فعلی و آتی جامعه وارد می‌سازد.
امام جمعه موقت پلدختر در این خصوص در گفت‌وگو با فارس پلدختر با برشماری اشارات و تأکیدات دین مبین اسلام بر اهمیت مطالعه کتاب گفت: خداوند در قرآن کریم پیامبر بزرگ اسلام (ص) را به خواندن سفارش می‌کند و این بیانگر جایگاه کتاب و کتاب‌خوانی در اسلام است.
حجت‌الاسلام سید حسین زواری تأکید کرد: کتاب و کتاب‌خوانی ارتقای سطح فرهنگ جامعه را به دنبال دارد و امت اسلام نباید از این امر بسیار مهم غافل باشند.
امام جمعه موقت پلدختر تصریح کرد: جهان امروز جهان دانایی است و دانایی از راه توجه و اهمیت دادن آحاد جامعه به کسب علم و دانش پدید می‌آید.
حجت‌الاسلام زواری با اشاره به اهمیت مطالعه، کتاب و کتاب‌خوانی اضافه کرد: نخستین کسی که کتاب نوشت امام علی (ع) است و اهمیت توجه به کتاب به حدی است که نخستین آیات الهی که بر پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) نازل شد، ایشان را امر به خواندن کرده است.
وی با اشاره به ریشه‌دار بودن روح تحقیق و مطالعه و حقیقت جویی در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی خاطرنشان کرد: کتاب به عنوان یک ابزار آموزشی و وسیله‌ای برای انتقال دانش، جزیی از میراث فرهنگی جامعه محسوب شده و تعداد کتاب‌خوانان نماد رشد عقلانی یک جامعه محسوب می‌شود.
امام جمعه موقت پلدخترعنوان کرد: بهترین کتاب و به معنای واقعی کتاب، قرآن مجید است و افتخار دنیای اسلام عدم تحریف این کتاب مقدس است.
زواری افزود: ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی ابزار خوبی برای مقابله با تهاجم فرهنگی است و باید برای بلوغ فکری و فرهنگی در جامعه زمینه دسترسی به مطالب مفید، با ارزش، جامع و کامل فراهم شود.
عباس جودکی روزنامه نگار بر این معتقد است که ضرورت آشنا کردن نسل جدید از دوران کودکی با مطالعه و قرار گرفتن در معرض کتاب می‌تواند گام موثری در بالا بردن فرهنگ کتاب‌خوانی باشد.
وی افزود: علاقه‌مند کردن نونهالان، دانش آموزان، نوجوانان و جوانان به کتاب می‌تواند یکی از جهش‌هایی باشد که نتیجه آن افزایش ساعت و میزان مطالعه در کشور باشد و چنین اتفاقی با فرهنگ سازی درباره کتاب‌خوانی و نهادینه کردن آن از دوره‌های تحصیلی میسر می‌شود که برگزاری نمایشگاه کتاب در مدارس نیز یکی از این راهکارهاست.
جودکی در ادامه گفت: مشخص نکردن فاصله زمانی برای استراحت و صرف ناهار و نماز هم از دیگر مشکلات این صنف است، برخی حتی نبود کتاب را به گردن کتابدار می‌اندازند و توقع دارند هر کتابی که خواستند فوراً برایشان تهیه شود.
البته کتاب‌خوان‌های بدقول و یا کسانی که کتابی را گم می‌کنند و حاضر به پاسخگویی نسبت به عملکرد خود نیستند از دیگر مواردی است که کتابدار را در نظر برخی شبیه بازجو جلوه می‌دهد.
وی گفت: هر چند برخی اظهارات کتابدارها مبنی بر طاقت فرسا بودن شغل‌شان در ظاهر بهانه‌گیری تلقی می‌شود، اما طبق یک تحقیق علمی با عنوان بررسی مسائل و مشکلات ارگونومیکی کارکنان شاغل در یکی از کتابخانه‌ها و مرکز اسناد کشور مشخص شده است که در مجموع 50 درصد آن‌ها، حین کار حداقل در یک ناحیه از دردهای اسکلتی عضلانی رنج می‌برند و این بیانگر نامناسب بودن فضای کار و محیط کتابخانه است که حتی توانسته کتابداران را تحت تأثیر قرار دهد.
این روزنامه نگار لرستانی افزود:  البته گفته می‌شود، که 65 درصد ارتفاع میز، صندلی و دیگر وسایل و ابزارها با خصوصیات فیزیکی افراد تناسب ندارد و فقدان استانداردهای لازم از جمله استفاده از نور لامپ مهتابی برای کتابخانه‌های عمومی از دیگر مشکلاتی است، که شاید در ظاهر ساده و ابتدایی به نظر برسد اما واقعیت برخلاف این موضوع است.
جودکی اظهار داشت: به گفته پزشکان طبق استانداردهای تعریف شده برای محیط مطالعه باید از نور زرد و یا تلفیقی از نور زرد و قرمز بهره برد و نور سفید لامپ مهتابی برای چشم در هنگام مطالعه مضر است. کمبود امکانات و تجهیزات کامپیوتری به گونه‌ای که هنوز تعداد زیادی از کتابخانه‌ها فاقد این امکان هستند حتی نبود سایر وسائل سمعی و بصری هم دیگر معایب کتابخانه‌های عمومی در سطح کشور است.
سرپرست اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان پلدختر و دبیر انجمن کتابخانه‌های عمومی شهرستان پلدختر یکی ازمهم‌ترین فاکتورهای رشد و توسعه هر جامعه میزان گرایش افراد آن جامعه به مطالعه کتاب‌خوانی دانست و گفت: کتاب ابزار انتقال پیام فرهنگ و تمدن از نسلی به نسل دیگر است به گفته مقام معظم رهبری کتاب مادر تمدن‌ها و نیز عصاره آن‌ها است.
غلامرضا محمودی افزود: با وجود تغییر و تحولات در علوم مختلف بشری هنوز جایگزینی برای کتاب پیدا نشده است.
سرپرست اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی پلدختربخشی از فعالیت‌ها در حوزه کتاب و کتاب خوانی را برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی، نشست‌های نقد و بررسی کتاب، تبلیغات میدانی، توزیع و اهدا کتاب به اقشار مختلف و اصناف و مراکز فرهنگی، اداری و مذهبی فعالیت در این حوزه دانست و افزود: با احداث کتابخانه عمومی شماره دو پلدختر به مساحت یک‌هزار و 500 متر مربع و تجهیزات و امکانات جدید بخش عمده‌ای از مشکلات پلدختر در حوزه کتاب وکتاخوانی برطرف می‌شود.
مسئول کتابخانه‌های عمومی پلدختر تعداد کتب موجود کتابخانه شهرستان را حدود 25هزار جلد کتاب عنوان کرد و گفت: این کتب در زمینه‌های مختلف از جمله ادبیات، مذهب، تاریخ و جغرافیا، علوم اجتماعی و علوم عملی و... هستند.
افتخاری میانگین مراجعین به کتابخانه عمومی پلدختر را در روز بین 100 تا 150نفر ذکر کرد و گفت : قشرهای مختلفی از جمله معلم، دانشجو، دانش‌آموز و علاقه‌مندان آزاد به مطالعه روزانه پذیرای کتب تنها کتابخانه موجود شهر پلدختر هستند.
افتخاری تعداد کسانی که در کتابخانه‌های پلدختر عضویت دارند، را 4 هزار نفر اعلام کرد و گفت: سرانه عضویت به کل جمعیت سه درصد و سرانه کتاب نسبت به 100 نفر جمعیت باسواد 33 درصد است.
مسئول کتابخانه‌های شهرستان پلدختر در پایان ضمن تشکر از مسئولان مربوطه گفت: با توجه به افزایش اعضا جدید کتابخانه‌ها با کمبود فضا مواجه است و اگر کتابخانه شماره دو آغاز به فعالیت کند، این مشکل تا حدودی برطرف می‌شود و از شهرداری پلدختر خواست به مناسبت هفته کتاب و کتاب‌خوانی نیم درصد سهم کتابخانه‌ها را پرداخت کند.
در ادامه شهردار پلدختر در گفت‌وگوی کوتاه از پرداخت نیم درصد سهم شهرداری به کتابخانه‌ها تا پایان ماه خبر داد و گفت: تاکنون این سهم توسط شهرداری پرداخت شده است.
محمد شرفی نصیری افزود: شهرداری پلدختر با توجه به فعالیت‌های امور فرهنگی آمادگی برای مشارکت در اجرای طرح‌های مربوطه را همچون گذشته اعلام می‌کند.
با این وجود اگر می‌خواهیم ‌ بر اساس سند چشم انداز توسعه، ایران در افق 1404به پانزدهمین کشور برتر در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی تبدیل شویم باید تلاش مسئولان برای فرهنگ‌سازی مطالعه در کشور بیشتر و چند برابر حال کنونی باشد.
انتهای پیام/صا10