به گزارش خبرگزاری فارس از زاهدان، موزه بزرگ تاریخی، فرهنگی و هنری جنوب شرق توانسته است نگاهی تازه از آثار هنری و صنایع دستی را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دهد.
سیستان و بلوچستان سرزمینی وسیع از پیکره ایران، متمدن به فرهنگ است که سیر و سیاحت در طبیعت و تاریخ و سرگذشت اجتماعی اقوام و آثار تاریخی فرهنگی، اساطیر و مشاهیر آن از نزدیک، ایرانی را بر شناخت بیشتر از خویش و غیر ایرانی را به شناخت از اندیشه و فکر فرزندان آدم و همنوعان خود در گذر زمان می‌رساند.
اگر ظرفیت‌ها، فرهنگ و تاریخ کهن مردمان این سرزمین آفتابی از نزدیک نگریسته شود اذهان منفی به اعتقادات مثبت از آن مبدل خواهد شد.
موزه منطقه‌ای جنوب شرق ایران در زاهدان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان سیستان و بلوچستان به حساب می‌آید که معماری بنا از قلعه باستانی سپ شهرستان سوران بلوچستان الگوبرداری شده است.
این موزه در سال 90 با توجه به نامگذاری رهبر معظم انقلاب بنام سال «جهاد اقتصادی» توسط رحیمی معاون اول رئیس جمهور افتتاح شد.
این موزه دارای هزار متر مربع زیربناست که در 5 طبقه با اعتبار 18 میلیارد تومان ساخته شده است.
با بازدید از موزه منطقه جنوب شرق ایران می‌توان به اطلاعاتی درباره ویژگی‌های باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، بوم‌شناسی محوطههای باستانی و نیز آثار مکشوفه از شهر سوخته، کوه خواجه، دهانه غلامان، اسپیدژ بزمان، شهداد کرمان، جیرفت و خراسان جنوبی دست پیدا کرد.
این موزه توانسته است با معرفی منطقه جنوب شرق ایران در بخش‌های مختلف باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، بوم‌شناسی با توجه به غنای فرهنگی و تمدنی منطقه، در بخش باستان‌شناسی اطلاعات مربوط به مشخصات محوطههای باستانی و نیز آثار مکشوفه (سفالی، سنگی، فلزی، مفرغی و ...) از شهر سوخته، کوه خواجه، دهانه غلامان، اسپیدژ بزمان، شهداد کرمان، جیرفت و خراسان جنوبی برای بازدید به نمایش بگذارد.
در بخش مردم‌شناسی برای حوزه فرهنگی مذکور موضوعاتی شامل ادبیات شفاهی، مشاهیر، فرهنگ، آداب و رسوم، پوشاک، خوراک، صنایع دستی و غیره به وسیله صحنه‌سازی معرفی می‌شود، و در بخش بوم‌شناسی منطقه، نمونه‌هایی از تاکسیدرمی پرندگان و حیوانات در کنار آکواریوم بزرگی از آبزیان شور سیستان و بلوچستان و همچنین در رمپ موزه تابلوهایی از جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، مردم شناسی و غیره در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته است.
در این راستا به منظور معرفی بیشتر و بهتر موزه جنوب شرق، خبرنگار فارس گفت‌وگویی را با مدیر موزه جنوب شرق انجام داده است که در پی می‌آید:
صنایع دستی بومی یکی از افتخارات یک ملت است
محمدعلی ابراهیمی اظهار داشت: بدون شک یکی از افتخارات هر ملت و کشوری، صنایع دستی بومی آن کشور بوده، چرا که این صنعت و به عبارتی این هنر- صنعت بی‌بدیل و بی‌رقیب حاصل ذوق و هنر، سلیقه، ابتکار و خلاقیت هنرمندان و صنعتگران است که صبورانه آداب، سنن و رسوم و در یک کلام پیام فرهنگی نسل‌ها را در محصولات تولیدی‌شان متجلی کرده و از آن پاسداری می‌کنند.
وی افزود: ویژگی‌های ارزنده دیگری که در صنایع موزه منطقه‌ای جنوب شرق در این شهرستان موجود است از قبیل؛ ملی بودن این صنایع، غیر وابسته، روستایی و عشایری، عدم نیاز به کارشناسان خارجی، دسترسی آسان به مواد اولیه و ابزار کار مختصر و ارزان، ارزش افزوده بالا، عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد، بسترساز صنعت گردشگری، عدم آثار مخرب زیست محیطی، ایجاد درآمد مکمل، قدرت اشتغالزایی و غیره است که مسئولان و دست‌اندرکاران را وا داشته تا با عزمی جدی زمینه رشد و اعتلای این صنعت را در این موزه آماده کنند.
مدیر موزه جنوب شرق با اشاره به اینکه یکی از ویژگی‌های بارز و انکارناپذیر این هنر- صنعت قابلیت ایجاد و توسعه در تمامی مناطق شهری بوده اذعان داشت: ویژگی‌های وافر این صنعت باعث شده که تمامی کشورها، چه کشورهای در حال توسعه و یا کشورهای پیشرفته، ناگزیر، از لحاظ نمودن نقش این صنعت در برنامه‌های اقتصادی- اجتماعی خود باشند.
ابراهیمی بیان کرد: امید است با رشد و توسعه صنایع دستی در موزه منطقه‌ای جنوب شرق، گام‌های مؤثری در زمینه ایجاد فرصت‌های شغلی برداشته شود تا این صنعت جایگاه واقعی خود را از جهات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و اشتغالزایی پیدا کند و موجبات رشد و توسعه فراهم شود.
وی ادامه داد: وجود آثاری چون سوزن‌دوزی بلوچی در این موزه در واقع تلفیقی صمیمانه از صبر و هنر زنان و دختران است که به شکل نقوشی بسیار ظریف و جذاب متجلی می‌شود.
مدیر موزه جنوب شرق با اشاره به اینکه در میان هنرهای زیبا به ویژه سوزن‌دوزی هیچ قاعده‌ای خاص و از پیش تعیین شده‌ای حاکم نیست و تنها شمارش تار و پود پارچه، شاهد تجلی ذوق و خلاقیت سوزن‌دوزی می‌شود گفت: بی‌تردید سوزن‌دوزی بلوچ را می‌توان از اصلی‌ترین و جالب‌ترین رشتههای صنایع دستی کشور، به‌حساب آورد، که به وسیله سوزن و دست هنرمند بر روی پارچه‌ها نقش می‌بندد.
وی از تشکیل غرفه‌هایی از پوشاک بانوان سیستانی خبر داد و تصریح کرد: وجود پوشاک بانوان در این موزه دارای تنوع بسیار و شامل طرح‌هایی همچون سرپوش، تن پوش و پاپوش است که به فراخور حال از انواع آن استفاده می‌شود.
ابراهیمی افزود: سرپوش شامل چارقد، دستمال، کلاه، روبند، دولاق (نوعی چادر)، جاوند بوده و تن پوش‌ها شامل پیراهن دوگرونه (دارای چاک در پشت و روی یقه)، پی‌نر (نوعی پیراهن بلند)، تمبو (دامن گشاد)، جلیقه (باسکت)، آر خالق (کت مخمل کوتاه)، و قبا است.
وی پاپوش‌ها را انواع جوراب، چاقچور (نوعی پاپوش که از کف پا تا زیر زانو را می‌پوشانده) عنوان کرد.
مدیر موزه جنوب شرق با اشاره به اینکه در گذشته‌ای نچندان دور هنر سکه‌دوزی در خانواده بلوچ به عنوان تزیین رویه رختخواب، تزیینات دیوارکوب تولید می‌‌شد بیان کرد: از جمله نمونه کارهای سکه‌دوزی در موزه جنوب شرق زاهدان می‌توان از چهار مثلث، یک مثلث و سه مستطیل، سه لوزی، اشک و دایره، ماه و ستاره نام برد.
ابراهیمی ابزار کار سکه‌دوزی را شامل پارچه، آستری، نوار براق، آینه‌های بزرگ و کوچک، مقوا، انواع پولک‌های صدفی، شکوفه، برگ، ماه، ستاره در رنگ‌های متنوع، خر مهره، سکه، دگمه و کاموا و مروارید عنوان کرد.
وی ادامه داد: از نشانه‌های کیفیت یک کار سکه‌دوزی شده، رنگ‌‌بندی مناسب، سلیقه و تمیزی کار، پر کاری، استفاده از مواد مرغوب و براق است.
کشف حقایق نهفته در شهرسوخته، درهای دانش و معرفت را بر آدمی می‌گشاید
مدیر موزه جنوب شرق از جمله آثار موجود در موزه جنوب شرق را قالیبافی، سکه‌دوزی، گلیم‌بافی، سیاه‌دوزی، سفالگری و زیورآلات برشمرد و گفت: شروع قالیبافی در سیستان به 2000 سال پیش بر می‌گردد که اقوام سکایی در دشت زرخیز سیستان ساکن شده و به کشاورزی پرداختند و بافندگی خود را همچنان حفظ کردهاند، کشف قالیبافی «پازریک» نشان می‌دهد که این قالی توسط اقوام سکایی بافته شده است.
ابراهیمی تصریح کرد: طرح‌های قالی سیستان شبیه نقش‌های ترکمن است و نقش‌های اصیلی چون بلوچی، مددخانی و غیره که در اکثر نقاط ایران شناخته شده و مشتری‌های قدیمی دارد، می‌باشد؛ طرح‌های مذکور بدون داشتن طرح و نقاش به صورت ذهنی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
وی با اشاره به اینکه گلیم‌بافی از دیگر رشتههای صنایع دستی است که هم در سیستان و هم در بلوچستان رایج است، گفت: گلیم‌بافی بیشتر توسط زنان چادرنشین که دامدار هستند بافته می‌شود چرا که نقش‌های گلیم اکثر سنتی و بدون طرح و الگو است.
مدیر موزه جنوب شرق سیاه‌دوزی را نوعی دیگر از سوزن‌دوزی در سیستان عنوان کرد و اظهار داشت: در سیاه‌دوزی از نخ سیاه ابریشم استفاده می‌شود و بر روی لباس مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی افزود: سفالگری کلپورگان مرکز تولید نوعی سفال در بلوچستان است که در فاصله 30 کیلومتری شهر سراوان واقع شده، لذا نوع خاص سفال کلپورگان در ایران کاملا مشخص شده است و شباهتی از نظر تولید و رنگ به سفال‌های دیگر مناطق ایران ندارد. سفال توسط زنان بلوچ و به صورت کاملا ابتدایی تولید می‌شود.
ابراهیمی با اشاره به اینکه در ساخت سفال مردان وظیفه حمل خاک از تپه یا محل سفالگری و آماده کردن گل را برعهده دارند گفت: مراحل ساخت این نوع سفال توسط زنان انجام می‌گیرد لذا گل را شکل می‌دهند و با ابزار چوبی، سنتی تراش داده می‌شود و از سنگی که از کوه بیرک در نزدیکی کلپورگان به دست می‌آورند با درهم آمیزی آب تزیین می‌شود.
مدیر موزه جنوب شرق اضافه کرد: صنعت حصیربافی که در منطقه سیستان با گویش «اصیل‌بافی» و در منطقه بلوچستان «تگرد» تلفظ می‌شود از نظر ماده اولیه با هم تفاوت زیادی دارند.
وی طلاسازی زیورآلات سنتی را هنری جاودان و درخشنده عنوان کرد و گفت: زیورآلات سنتی اهمیت وافری در زندگی و تاریخ بشر داشته است؛ وجود کوره‌های ذوب فلز در این دیار که شاید قدیمی‌ترین کوره‌های ذوب فلز در جهان باشد، نشان از قدمت هنر فلزسازی در این منطقه دارد.
ابراهیمی بیان کرد: زیورآلات سنتی اغلب برای خودآرایی استفاده می‌شده و ریشه‌های مذهبی نیز دارد.
وی افزود: ایران‌شناسان به گرد جهان گشته تا آثار قدرت و حکمت، عنایت و رحمت الهی را بنگرند و فرهنگ اقوام و زوایای تاریخی را لمس کنند و کلام حق را به خلقت انسان و قرار دادن شعبه‌ها و قبیله‌ها شناخت آنان را از نزدیک تجربه کنند.
موزه جنوب شرق تجلیگاه متعالی‌ترین هنرهای اسلامی است
مدیر موزه جنوب شرق گفت: موزه بزرگ جنوب شرق از سال 1354 نیمه‌کاره مانده بوده که با لطف دولت نهم و پشتکار سازمان میراث فرهنگی این شهرستان، صنایع دستی و گردشگری عملیات آن شروع شد و در سال 1387 به پایان رسید.
ابراهیمی یادآور شد: این موزه با 15 هزار متر مربع مساحت و 10 هزار متر مربع زیربنا در پنج طبقه ساخته شده است، طبقه همکف این موزه شامل ورودی، مجسمه رستم، فروشگاه عرضه اقلام فرهنگی، اتاق نمایش، کتابخانه، سالن رایانه، سالن محققین، تاکسیدرمی و آکواریوم است.
وی بیان داشت: کتابخانه تخصصی این موزه با 3 هزار عنوان و 4 هزار جلد کتاب در زمینه‌های باستان‌شناسی، معماری، هنر، تاریخ و غیره است.
وی اضافه کرد: در بخش تاکسیدرمی دارای 19 ویترین با 62 نمونه پارتیشن برای استفاده اساتید و دانشجویان به منظور پژوهش، سالن رایانه با 7 پارتیشن و 18 رایانه برای استفاده از خدمات اینترنت برای عموم، اتاق نمایش با ظرفیت 40 نفر برای نمایش فیلم کوتاهی از بخش‌های مختلف موزه برای بازدیدکنندگان، فروشگاه عرضه اقلام فرهنگی با ارائه کتابچه‌ها، کتاب‌ها، نقشه این استان، CDهای تور مجازی سیستان و بلوچستان و شهرسوخته و موسیقی سنتی بومی این استان، ارائه خدمات می‌کنند.
مدیر موزه جنوب شرق با اشاره به اینکه موزه جنوب شرق همچون نگین فیروزه‌ای در قلب شهرستان زاهدان می‌درخشد، خاطرنشان کرد: در قسمت لابی مجسمه رستم دستان به طول تقریبی 3 متر و تعداد 3 ماکت از قلعه ناصری ایرانشهر، قلعه سب و آسباد، قلعه مچی زابل قرار دارد.
ابراهیمی ادامه داد: طبقه اول این موزه شامل 234 ویترین به بخش‌های مختلف تقسیم شده است و هر بخش نیز به یکی از تمدن‌های منطقه‌ای جنوب شرق اختصاص دارد.
وی عنوان کرد: تمدن شهرسوخته با قدمتی 5200 سال در شمال سیستان و بلوچستان در فاصله 55 کیلومتری سیستان واقع شده و دارای اشیاء شاخص و منحصر به فرد از جمله اولین انیمیشن دنیا، جراحی جمجمه، چشم مصنوعی، خط‌کش با دقت میلی‌متری، تخته بازی، شانه معرق، سبد حصیری دو قلو، پارچه‌های بافته شده از الیاف گیاهی و حیوانی، زیورآلات و غیره است.
مدیر موزه جنوب شرق با اشاره به اینکه وجود چشم مصنوعی در این موزه برای نخستین بار در شهرسوخته پیدا شده است، گفت: این چشم مربوط به جسد زن مدفون شده در گورستان شهرسوخته است؛ چشم مزبور از جنس قیر طبیعی که با نوعی چرب جانوری مخلوط شده است و در روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ‌های داخل کره چشم توسط مفتول‌های طلایی به قطر کمتر از نیم میلی‌متر طراحی شده است.
ابراهیمی بیان داشت: وجود نخستین جمجمه جراحی شده در این موزه از یک گورستان در شهرسوخته به دست آمده که متعلق به یک دختر 13 ساله که ظاهرا به بیماری هیدروسفالی (جمع شدن مایع در جمجمه) مبتلا بوده، روی این جمجمه آثار جراحی کاملا مشهود است.
وی افزود: طبقه دوم شامل 138 ویترین در بخش‌هایی همچون نسخ خطی و تمبر، سکه‌های تاریخی از دوران اشکانی تا پهلوی، ظروف نقره‌ای از دوران معاصر، ابزار و ادوات مورد استفاده روزمره و نیز سردیس‌هایی از مشاهیر و بزرگان در ادوار مختلف به همراه صحنه سازی‌هایی از مردم‌شناسی این استان، از قومیت‌های سیستانی و بلوچ و نمادی از یعقوب لیث صفاری، اولین شهریار یا فرماندار ایرانی پس از ورود اسلام به ایران و محمد وصیف سیستانی، اولین شاعر پارسی‌گوی که نخستین شعر پارسی را در وصف یعقوب لیث سروده است در معرض دید بازدید کنندگان گذاشته شده است.
این مسئول ادامه داد: رمپ به طول تقریبی 600 متر برای نمایش 74 تابلو از تصاویر آثار و محوطههای باستانی، جاذبه‌های طبیعی، صنایع دستی و مردم‌شناسی استان و 126 ویترین برای نمایش آثار به دست آمده توقیفی و کشف شده از دوران پیش از تاریخ تا دوران معاصر با تنوع اشیاء از نقاط مختلف ایران، شامل ظروف سفالی، کاشی‌های لعاب‌دار، ظروف شیشه‌ای، ظروف سنگی، مفرغی، صنایع دستی، ظروف فلزی و همچنین تعداد 7 اثر نفیس نقاشی قهوه‌خانه از هنرمند مشهور قولر آغاسی، نقش برجسته‌ای از خوان هفتم شاهنامه و نقشه‌های جغرافیایی و تقسیمات کشوری در ادوار مختلف است.
ابراهیمی از تعدادی اشیاء اهدایی از جمله تپانچه‌ها، شمشیر‌های فولادی و اسلحه‌های سرپر ساچمه‌ای که در معرض دید بازدیدکنندگان گذاشته شده است، خبر داد.
مدیر موزه جنوب شرق گفت: ایجاد مراکز تفریحی و چایخانه سنتی که طراوت و شادابی و آرامش آن، مجذوب کننده خسته دلانی است که دمی در آن بیاسایند، تنها بخشی از تلاش مسئولان این موزه برای فراهم کردن آنها در آینده‌ای نزدیک است.
موزه جنوب شرق هویت و شکل خاص سیستان و بلوچستان را در خود نشان داده است
یکی از بازدید کنندگان موزه منطقه‌ای جنوب شرق به خبرنگار فارس گفت: وجود آثار هنری و رشتههای صنایع دستی رایج در سیستان و بلوچستان که عبارتند از قالیبافی، گلیم‌بافی، سفالگری، حصیربافی، پرده‌بافی، سوزن دوزی، توردوزی و غیره دیدی باز به مردم این شهرستان بخشیده است و از همین جا دست کسانی را که برای این موزه تلاش و کوشش بی‌شماری کردهاند، می‌فشارم.
محسن عابدی ادامه داد: وقتی در موزه سرازیر شوید، ناخودآگاه در گفت‌وگو میان آثار به حرکت در آمده و چه بسا خود نیز جزئی از فضای برجسته تابلوها و نقاشی‌های متحرک قرار خواهید گرفت.
یکی دیگر از بازدیدکنندگان موزه گفت: نکته‌‌ای که در این موزه حائز اهمیت است جستجو و تلاش مسئولان این موزه برای برقراری یک ارتباط ذهنی و قوی بین مخاطبان آثارش از یک طرف و نقاشی‌ها از طرف دیگر است.
حسن کوچکزایی بیان کرد: ایران‌شناسان و سیاحتگران داخلی تنها پس از چند ساعت گشت و گذار در عمق صنایع دستی و گونه‌های حفاظت شده خطه بلوچستان همچون تمساح‌های پوزه کوتاه، زبان به تحسین شگفتی‌های منطقه‌ای می‌گشایند که به اعتراف خودشان، پیش از آن اطلاعاتی درستی درباره ویژگی‌های این استان نداشته‌اند و هم دانسته‌هایشان را در موزه بی‌نظیر گسترده‌اند.
حسن میری یکی دیگر از شهروندان زاهدانی بیان داشت: این موزه فضای متفاوتی را در خود جای داده است به طوری که هویت و شکل خاص سیستان و بلوچستان را در خود به زیبایی به نمایش گذاشته است.
وی افزود: در حال حاضر هنر ایرانی به ویژه عرصه هنرهای تجسمی، فاقد مسیری تکامل یافته، همه‌جانبه و تعریف شده به شکل کاملا مستقل است.
فاطمه سرابندی نیز یکی از بازدید کنندگان موزه بزرگ جنوب شرق با اشاره به ظروف پلی‌کروم که جنبه تزیینی دارد، بیان کرد: از نمونه این ظروف، حفره دو مخروطی است که می‌توان آن را به سفال‌های رنگارنگ تشبیه کرد.
سیستان و بلوچستان یکی از استان‌های غنی کشور از لحاظ داشته‌های فرهنگی، باستانی، صنایع دستی و البته گردشگری است که علاوه بر این تنوع قومی و مذهبی، تعامل فرهنگی بسیار زیبایی را خلق کرده که خود گواهی بر تمدن و فرهنگ قومی یکایک اقوام ایرانی در همزیستی، احترام به انسان‌ها و اندیشه‌هایشان است اینها چنان تعامل و تبادل فرهنگی حسنه‌ای را در کنار یکدیگر تجربه کردهاند که یکپارچگی‌شان پندار فرهنگی نو در ادامه فرهنگ ایرانی‌شان پدید آورده است.
سرزمین ایران اسلامی با تاریخ و تمدن کهن کم نظیر دارای آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی ارزشمندی است که همواره شاهکار‌های بی‌نظیری در زمینه فرهنگ و هنر به جهان عرضه داشته است، مواریث فرهنگی که از نسل حاضر منتقل شده و اندیشه همه مردمان است که در طول تاریخ در این سرزمین زیسته‌اند.
شهرسوخته در 56 کیلومتری جاده زابل- زاهدان قرار گرفته است، این شهر بزرگ با 5200 سال قدمت و 151 هکتار وسعت، شناسنامه پر افتخار سیستان است، اولین و بزرگ‌ترین استقرار شهرنشینی در شرق فلات ایران بوده که با توجه به بررسی‌های به عمل آمده، کمتر ابزار جنگ در آن کشف شده است و در صلح و آرامش زندگی می‌کردند.
موزه جنوب شرق در بلوار شهید مطهری شهر زاهدان قرار دارد، در این مکان برای آشنایی با سیستان و بلوچستان اشیاء کشف شده از مکان‌های تاریخی به نمایش گذاشته شده است؛ در این جا همچنین می‌توان از مجموعه مجسمه‌های حیواناتی که در این استان زندگی می‌کنند، بازدید کرد.
------------------
سعیده مرادقلی
------------------
انتهای پیام/75002/خ40/ث3001
