به گزارش خبرگزاری فارس از کاشان، زمانی که آغاز شمارش روزهای دومین ماه بهار فرصتی را برای نمایان شدن عنوانی به نام «بزرگداشت روز سعدی» را در پایین برگ‌های تقویم خورشیدی به وجود می‌آورد نیکو است کمی بیشتر از این شاعر برجسته قرن هفتم بدانیم.
اما سخن گفتن از حکیمی که هم از «سیرت پادشاهان» سخن رانده و هم در «احوالات و اخلاق درویشان» نظری افکنده یا شاعری که هم دری به سوی «عشق و جوانی» گشوده و هم بابی به سوی «ضعف و پیری» باز کرده نمی‌تواند سهل و آسان باشد.
آری منظور همان شوریده‌ای است که حلقه موی دوست را سلسله دام بلا می‌داند همان نازک‌بینی که صفت مرده را آن کسی می‌پندارد که نامش را به نکویی نمی‌‌برند و آن شیدایی که همه عمر سر از خمار مستی‌اش بر نمی‌دارد و یا آن زیرکی که میان رفتن دیروز و نیامدن فردا امروز را غنیمت می‌شمارد.
از آن جهت که نمی‌توان سعدی شیرین سخن را به طور کامل تحلیل کرد و همچنین با توجه به اینکه مقالات زیادی در وصف هنرمندی این شاعر پارسی‌گوی عرضه شده بنابراین به جا دانستیم در کنار بیان ویژگی‌های آثار سعدی کمی هم به طرح نقدها و اما و اگرهایی که از سوی ادیبان و شعرای معاصر پیرامون آثار وی مطرح شده همت گماریم.
به همین بهانه سراغ فردی از جنس ادب و اندیشه رفتیم که مطالعات و پژوهش‌های زیادی در مورد شعرای کلاسیک انجام داده و درباره روش‌شناسی شعر سعدی سخنان زیادی برای گفتن دارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان که مجموعه شعر «باید سلام کرد به گسترده زیستن»، «مبانی عروض فارسی» و «طنز در زبان عرفان» از جمله مجموعه تألیفات او به شمار می‌روند و امضای محمدرضا شفیعی کدکنی را به عنوان استاد راهنما در رساله دکتری خود می‌بیند را گزینه خوبی برای پاسخ به سؤالات‌مان یافتیم.
علیرضا فولادی که همه در عرصه شعر و ادب نام او را به نام مبدع دستگاه «سه‌گانی» در شعر معاصر پارسی می‌شناسند روبروی خبرنگار فارس در کاشان نشست و در مورد ویژگی‌های شعر سعدی و البته نقدهای ادیبان و منتقدان ادبی معاصر نسبت به آثار این شاعر کلاسیک نظراتش را مطرح کرد که در زیر مشروح آن را می‌خوانید:
فارس: بیشترین نقدهایی که در مورد شعر سعدی مطرح می‌شود از چه زاویه‌ای است؟
فولادی: بعد از مشروطه با ورود اندیشه‌های مدرن به ایران دیدگاه‌های مخالفی درباره شعرای کلاسیک قوت گرفت عده‌ای که با نگاه غربی به فکر این شعرا می‌نگریستند در واقع آنها را از جهات محتوایی مورد نقد قرار می‌دادند و همچنین کسانی به طرح مباحث توکل، خداگرایی و دوری از دنیا در اخلاقیات سعدی ایراد می‌گرفتند.
این افکار از دریچه مدرنیسم مطرح شده بود نه از دریچه مطابقت فکر سعدی با جامعه ایرانی به همین خاطر اگر از دریچه مطابقت فکر سعدی با جامعه ایرانی وارد شعر سعدی شویم و بررسی کنیم چه بسا بر آن نقدها نیز انتقاداتی وارد است.
*فارس: نظرتان در مورد خوی محتاط‌گونه سعدی که اسماعیل خویی آن را دست‌مایه نقد خود از شیخ اجل قرار داده چیست؟
فولادی: اگر به اصطلاح از دید انقلابی‌گری وارد شعر سعدی شویم چه بسا ممکن است بعضی از مضامین سعدی محافظه‌کارانه به نظر برسد یا اگر از لحاظ صورتگری و خلاقیت صرف وارد آثار شویم شاید برخی تصاویر آن غیراصیل تلقی شود.
*فارس: در مورد ادعاهایی مانند نقد ذبیح‌الله منصوری که در مورد غیراصیل و حتی اقتباسی بودن اشعار سعدی مطرح می‌شود چه پاسخی دارید؟
فولادی: البته سعدی گاهی مضمونی را از شعر دیگر شعرا گرفته که این امر در حوزه شعر امری طبیعی است اما همگانی نیست.
شعرای قدیم به منابع اصیل نظیر منابع اخلاقی، حکمی و شعری توجه داشته‌اند و بر این اساس به برخی از این شعرا حکیم گفته شده چون به بسیاری از علوم زمان توجه داشته‌اند با این وجود شعر سعدی علاوه بر مخاطب ایرانی زمان خود و در دوران‌های بعدی نیز شیفتگان زیادی دارد.
فارس: بنابراین شما وارد کردن چنین نقدهایی را به آثار سعدی شیرازی صحیح نمی‌دانید؟
فولادی: باید مجموع کار سعدی را در نظر بگیریم شعر سعدی یکی از استوانه‌های شعر فارسی و بزرگان شعر جهان است وجود آن نقدها هم بی‌فایده نیست در عین حال باید اجازه دهیم نقدها از دریچه‌های گوناگون صورت گیرد تا آثار سعدی از همه لحاظ بررسی شود.
در مقابل آن نقدها رویکرد به سعدی از جانب بسیاری از اندیشمندان جهان بیشتر از شعرای دیگر است به طور نمونه همه می‌دانیم بر سر در سازمان ملل شعر معروف سعدی «بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند»درج شده است که نشانه زبان مشترک سعدی در میان انسان‌ها است.
فارس: مسئله و دغدغه سعدی در اشعارش چیست؟
فولادی: اگر از نگاه روش‌شناسی وارد شعر سعدی بشویم که سعدی چه مسئله‌ای داشته است و اگر دغدغه‌های موجود در شعرش را با مسائل شعرای دیگر تطبیق دهیم در می‌یابیم مسئله سعدی جمع میان اخلاق و آزادی بوده است چنین مسئله‌ای در شعر هیچ شاعر دیگری وجود نداشته است.
سعدی در کنار پایبندی به یک آرمان اخلاقی به آزادی طبیعت انسانی نیز مقید است به این معنا که اخلاق را مطابق با آزادی انسانی مورد توجه قرار می‌دهد بنابراین سعی می کند این اخلاق را بدون باید و نباید و همراه با ظرافت ادبی و از راه‌های مورد پسند با طبع آدمی عرضه کند، سعدی حتی در غزلیاتش این روش را به نوعی دیگر دنبال می‌کند.
فارس: شیخ اجل چگونه در غزل که از احساس سرشار و در حالی که صحبت عشق به میان است از اخلاق سخن می‌گوید؟
فولادی: با توجه به اینکه غزل به طور کلی به سه دسته غزل دارای عشق زمینی، عشق آسمانی و عشق شاعرانه تقسیم می‌شود می‌توان غزلیات سعدی را در رده چهارم گونه غزل قرار داد، غزل سعدی غزلی اخلاقی است.
از آن جا که دغدغه سعدی همواره اخلاق بوده است حتی در غزل‌گویی، از منظر اخلاق می‌نگرد. زمانی که از معشوق سخن می‌گوید خوی و خصلت او را مورد توجه قرار می‌دهد و زیبایی سیرتش را بر زیبایی صورت او ترجیح می‌دهد چرا که چنین زیبایی را نشانه‌ا‌ی از حسن الهی و کمال خداوندی قلمداد می‌کند.
در غزل اخلاقی بیش از آنکه به زیبایی صورت محبوب توجه شود به وفا، صبر، توکل و این گونه‌های اخلاقی توجه می‌شود.
این نوع برخورد در هیچ شاعر دیگری ملاحظه نمی‌شود از این جهت روش‌شناسی روش سعدی خاص خود او است و درک مسئله مهم زمانش و چگونگی دادن فرضیه و ریختن در زبان و فرم متناسب با آن کار سعدی است.
*فارس: اخلاق مدنظر سعدی چگونه اخلاقی است؟
فولادی: اخلاقی که در بوستان و گلستان به کار رفته دارای دو بعد کاربردی و اجتماعی است به عنوان نمونه زمانی که از عمل پسندیده احسان سخن می‌گوید علاوه بر کاربرد آن در جامعه سود اجتماعی آن را نیز مد نظر قرار می‌دهد.
*فارس: به همین دلیل اقشار مختلف جامعه مانند درویش، سلطان و... در آثار سعدی حضوری پررنگ دارند؟
فولادی: البته...کاربرد مفاهیم اخلاقی مورد نظر سعدی متناسب با اقشار مختلف جامعه است به عنوان نمونه اختصاص باب مجزا به عدالت در اثر ارزشمند سعدی نشان‌دهنده توجه این شاعر حکیم به نیاز سیاسیون به عنوان قشری از جامعه است.
بر خلاف بسیاری از شاعران که در شعر خود نگاه اجتماعی پررنگی ندارند یک جامعه‌شناس با مطالعه آثار سعدی به راحتی می‌تواند به بعد اجتماعی وی و توجه وی به توده‌های مختلف جامعه پی ببرد و سعدی را در جایگاه شاعر اجتماعی قرار می‌دهد.
به طور کلی پرداخت به اخلاق نگاهی اجتماعی را می‌طلبد به این دلیل که در اخلاق ارتباطات انسانی و روابط موجود در جامعه نیازی ضروری است.
*فارس: دهه 30 به عنوان دوران موسوم به آغاز "سعدی‌کشی" را چگونه تحلیل می‌کنید؟
فولادی: من با طرح ادعای آغاز سعدی‌کشی از دهه 30 موافق نیستم به دلیل آنکه ورود اندیشه مدرنیسم همراه با سود و زیان است.
از این نظر که دریچه‌های تازه‌ای را حتی به سمت میراث گذشته از جمله اشعار سعدی گشوده سودمند بوده و بعد زیان‌آور این رویکرد ایستادگی آن در برابر میراث فرهنگی گذشته است به طوری که حتی در مورد حافظ نیز نگاه‌های نقادانه‌ای از این جنس وجود دارد.
اما به طور اجمالی در مورد عدم توجه شایسته به آثار شیخ اجل می‌توان گفت بیشتر شعرا در دوره مذکور مورد تحقیق دقیق و همه جانبه قرار نگرفته‌اند اما باید اذعان کرد این موضوع در مورد شعر سعدی بیشتر احساس می‌شود.
*فارس: شیوه روایت‌گری سعدی را در بیان داستان‌ها و حکایت‌های به اصطلاح عبرت‌آموز چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فولادی: از آن جا که روش صحیح آموزش اخلاقی آن است که این نوع آموزش همراه با حکایت و مثل‌گویی ارائه شود و نظر به اینکه موضوع اشعار سعدی اخلاق است لذا برای افزایش تأثیرگذاری و ظرافت در آثار خود ناگزیر به حکایت روی آورده است و تا جایی که لازم بوده از این شیوه در گلستان و بوستان بهره برده است.
سعدی می‌کوشد با بهره‌گیری گسترده از خلاقیت در داستان‌پردازی، حکایت را به گونه‌ای را مطرح کند تا به نتیجه اخلاقی مطلوب خود دست یابد.
فارس: اگر بخواهید تعریفی از سعدی شیرازی از دیدگاه خود ارائه دهید به چه ویژگی‌های ادبی او اشاره می‌کنید؟
فولادی: من معتقدم سعدی یک حکیم اخلاقی و هنرمندی ظریف طبع است که سعی می‌کند اخلاق را با لطافت و ظرافت همراه کند و حتی در غزلیات خود از محدوده اخلاق به عنوان موضوع کلیدی آثارش فراتر نمی‌رود.
سعدی در عرضه ظرافت‌ها از بسیاری ظرفیت‌های ادبی چون طنز، حکایت و ایجاز به نحو کامل استفاده کرده تا بتواند اخلاقی را مطابق آزادی طبع انسان ارائه دهد.
فارس: نخستین باری که با نام سعدی آشنا شدید را به خاطر دارید؟
فولادی: از کودکی با سعدی بیگانه نبودم اما به طور جدی از اوایل دوران دبیرستان و به واسطه علاقه معلم ادبیات‌مان به استاد سخن با این شاعر پارسی‌گوی آشنا شدم.بیان ویژگی‌های شعر سعدی از طریق استاد من را بیش از پیش شیفته سعدی می‌کرد.
فارس: آیا بیت یا حکمتی که استاد از سعدی برای‌تان نقل کرد و روی شما تأثیر گذاشت را در ذهن دارید؟
فولادی: یادم می‌آید همواره این مصراع را برای ما می‌خواند: «تربیت نااهل را چون گردکان بر گنبد است».البته هیچگاه خود را مخاطب این مصراع استاد فرض نکردم(با خنده)
فارس:چه بیتی از سعدی را به عنوان حسن ختام این گفت‌وگو مناسب می‌دانید؟
فولادی: اجازه دهید بیتی با مضمون طنز از شیخ اجل این مصاحبت را به پایان رسانم:
«شخصی همه شب بر سر بیمار گریست چون روز آمد بمرد و بیمار بزیست»
انتهای پیام/63009 /ط40
