به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، محرم و صفر که از راه می‌رسد، کوچه و خیابان‌های شهرمان سیاه‌پوش می‌شود و هرکس به شیوه و روشی به عزاداری برای سید و سالار شهیدان می‌پردازد، در این میان تعزیه به عنوان هنر اصیل ایرانی که برخی آن را شاخه‌ای از تئاتر می‌دانند از گذشته‌های دور از جمله مؤثرترین روش‌ها در زنده نگه داشتن واقعه کربلا بوده است به خصوص در زمان‌هایی که اجبار حاکمان زمانه اجازه عزاداری و روشنگری‌های صریح را به عاشقان حسینی نمی‌داد.
گرچه تعزیه منحصر به واقعه کربلا نیست و درباره هر کدام از امامان، پیامبران و حتی بزرگان افسانه‌ای همانند سیاوش می‌توان آن را اجرا کرد اما زیبایی خمیرمایه تعزیه در این است که این داستان‌ها نیز در نهایت به زیباترین و حماسی‌ترین حادثه آفرینش یعنی حادثه کربلا و یاد کردن از امام حسین(ع) ختم می‌شود، گویی که مطابق آموزه‌های اهل‌بیت هیچ حماسه تراژدی و هیچ غمی در عالم به جاودانگی و عظمت حادثه کربلا نمی‌رسد و این تلفیق هنرمندانه در هنر اصیل و بومی تعزیه از سویی نشانه هوشمندی ذات ایرانی و از سویی نشانه سرسپردگی ملت ما به آموزه‌های دینی و اعتقادی است.
* شکل‌گیری تعزیه در دوران صفویه
به گفته کارشناسان تعزیه شکل تکامل یافته‌تر و پیچیده‌ترِ سوگواری‌های ساده شیعیان سده‌های نخستین برای شهدای کربلا است که به احتمال قوی در اواخر دوره صفویه شکل گرفت اما در دوره قاجاریه اهمیت بیشتری یافت.
اجرای تعزیه در ماه محرم و به ویژه در دهه آخر صفر و روزهای عزاداری پیامبر گرامی اسلام(ص) و امام رضا (ع) از دیرباز در عزاداری‌های اصفهان مرسوم بوده است و مشهورترین اجراهای تعزیه را در قودجان خوراسگان،نطنز، گلپایگان، خمینی‌شهر، خورزوق، دولت‌آباد روستای ورپشت تیران و کرون، برخوار و شهرهای دیگر شاهد هستیم که در این میان تعزیه قودجان از شهرتی خاص برخوردار است.
تعزیه قودجان دارای پخش مستقیم اینترنتی نیز هست و سی‌دی تصویری هر تعزیه یک روز پس از اجرا در بازار عرضه می‌شود.
نکته جالب اینکه شهرت این تعزیه به خارج از ایران نیز راه یافته است به گونه‌ای که گروه تعزیه قودجان در قالب یک گروه 18 نفره، 33 روز در ایتالیا به اجرای تعزیه پرداختند که از این تعداد 22 اجرا در رم ، دو اجرا در سیسیل و دو اجرا در تانامورا بوده است.
* کمبود نسخه‌های جدید، مهم‌ترین مشکل تعزیه ایران / 100 سال است نسخه جدید تعزیه نداریم
یک کارگردان تئاتر و کارشناس تعزیه با اشاره به اینکه مجالس هنر بومی تعزیه به سه دسته قریب، مرسوم و جدید تقسیم می‌شود، گفت: تعزیه مرسوم به مواردی مانند داستان شهادت حضرت ابوالفضل (ع)، امام حسین(ع) و مواردی شبیه آن گفته می‌شود که در تعزیه‌خوانی باب شده است.
وی با اشاره به اینکه بیش از یک‌هزار و 500 مجلس قریب در تعزیه داریم، افزود: متن مجالس قریب از زمان قدیم به یادگار مانده است اما با وجود مستند بودن یا خوانده نشده و یا کمتر مورد استفاده قرار گرفته است که مجلس‌های همچون فضل و فتّاح، شست بستن دیو، درةالصدف، سوغاتی آوردن شمر، چهار مرغ و سوغاتی بردن دختر یهودی برای دخترش، جابربن انصاری و تعزیههای پیامبران از آن جمله است.
این کارشناس و پژوهشگر تعزیه با بیان اینکه اجرای مجالس قریب نیازمند افراد توانمند در تعزیه است افزود: برخلاف آنچه به نظر می‌رسد مجالس قریب بسیار مستندتر از مجالس مرسوم هستند چرا که مجالس مرسوم از بس خوانده شده‌اند به مرور زمان تحریف در آنها وارد شده است، البته تعزیههای غیر مستند نیز زیاد هستند اما این وظیفه ماست که به تعزیههای مستند روی بیاوریم.
وی که 12 سال است کار پژوهش تعزیه را انجام می‌دهد، درباره مهم‌ترین مشکل تعزیه ایران گفت: مشکل مهم تعزیه ایران این است که در حال حاضر حدود 100 سال است که نسخه جدیدی در تعزیه نداریم و هنوز به تعزیههای قدیم بسنده می‌کنیم.
قربانی ادامه داد: این مشکل از اینجا ناشی می‌شود که ما نسخه‌نویس و تعزیه‌نویس نداریم و با توجه به این موضوع من خودم تصمیم گرفتم قصه‌های ایرانی را به شکل تعزیه درآورم که در نخستین اقدام «شیخ صنعان» شیخ عطار را به صورت تعزیه درآوردم که در جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی سنتی اجرا شد و استقبال زیادی از آن شد.
* هملت شکسپیر به صورت تعزیه اجرا می‌شود
وی اضافه کرد: پس از «شیخ صنعان» داستان بیژن و منیژه را نوشتم و اکنون در گیر و دار نوشتن تعزیه خارجی از نمایشنامه هملت شکسپیر هستم که آن را به صورت ایرانیزه تعزیه درآوردم و اشعار آن نیز سروده شده و در دست چاپ است.
این کارگردان تعزیه با انتقاد از افرادی که داستانهای ایرانی را به صورت خارجی اجرا می‌کنند، تصریح کرد: گرچه تعزیه هنر نمایش آیینی و ایرانی است اما با توجه به اینکه قصد داشتیم داستانی ایرانی را در خارج از کشور به شکل ایرانی اجرا کنیم هملت را انتخاب کردیم و تاکنون برای اجرای این تعزیه در چین، دانمارک و اتریش مذاکراتی داشته‌ایم.
وی اضافه کرد: در این داستان زمانی که هملت در حال مردن است شاهزاده نوروژی از او می‌پرسد که چرا پادشاه به تو رحم نکرد که وی به گریه می‌افتد و بیان می‌دارد که از شنیدن این کلمه به یاد داستانی افتادم و داستان حماسه کربلا را نقل می‌کند
* تعزیه هنر نمایشی بر پایه سوگواری است
قربانی با اشاره به اینکه تعزیه هنر نمایشی بر پایه سوگواری است، تاکید کرد: زمانی که شبیه‌خوانی شکل عزا، سوگ و حزن و اندوه را به خود بگیرد به شکل تعزیه در می‌آید که سه عنصر موسیقی، نمایش و ادبیات مبنای آن را شکل می‌دهد و باورهای دینی و اعتقادی در آن نقش ویژه‌ای دارد.
وی اضافه کرد: نکته مهم این است که این تعزیهها از هر دسته‌ای که باشند زمان عاشورا، مکان کربلا و موضوع امام حسین(ع) در آن جایگاه ویژه‌ای دارد و در نهایت تمام تعزیهها به این سه موضوع ختم می‌شوند.
این کارگردان تعزیه تأکید کرد: به طور مثال در داستانهای حماسی سوگ سیاوش زمانی که قرار است سر سیاوش را از تن جدا کنند، وی دچار ترس فراوانی است که در این هنگام سیمرغ از وی می‌خواهد که به میان بال‌هایش بنگرد و در این هنگام واقعه کربلا را به چشم می‌بیند و راحت سر خود را بر لبه تیغ می‌گذارد.
وی ادامه داد: همچنین داستانهای پیامبران مانند حضرت موسی و ذبح اسماعیل که پیش از واقعه کربلا بوده است و در داستانهای مربوط به پس از آن مانند تعزیه شهادت امام جعفر صادق (ع) نیز به این نقطه ختم می‌شوند به عبارتی داستان مظلومت امام حسین(ع) به قدری عظمت دارد که تمام شبیه‌خوانی‌‌ها به این داستان می‌رسد.
قربانی با بیان اینکه در دوره کنونی برخی قاعده‌های تعزیه را شکسته‌اند که به این هنر اصیل آسیب‌های جدی وارد کرده است، تأکید کرد: برخی تعزیهخوانها به صورت شفاهی و بدون استفاده از نسخه به اجرای تعزیه می‌پردازند در حالیکه این قاعده مهمی در تعزیه است که تعزیه‌خوان در صورتی که داستان را حفظ است نیز نسخه‌ای از تعزیه را در پر شال خود قرار دهد چرا که نشانه روایت‌گری تعزیه‌خوان و احترام وی به جایگاه امامان است.
* 90 درصد قواعد تعزیه دچار تحریف شده است
این کارگردان تعزیه با اشاره به تحریف‌های وارد شده در تعزیه گفت: می‌توان گفت بیش از 90 درصد تعزیه ما اکنون از حالت اصلی خارج شده است و فکر، شعر ادبیات، موسیقی و شیوه اجرای آن تغییر کرده که این تغییرات بسیار نا به جا بوده‌‌اند چرا که برخلاف فرهنگ عمیق تعزیه که ارتقای فرهنگ عاشوراست، قدم برمی‌دارند.
وی با اشاره به تعزیه‌ای به نام ناردانه درباره کرامات امام زمان (عج) در زمان غیبت، تصریح کرد: نسخه‌نویس‌ها برای نوشتن تعزیه می‌توانند از مقاتل و داستانهای کرامات و معجزات ائمه استفاده کنند و این موارد می‌تواند تخیلی باشد که از جمله آنها تعزیه جذاب عاشق شدن دختر یهودی بر سر حضرت علی اکبر (ع) است.
قربانی با اشاره به اینکه در خود شهر اصفهان نیز تعزیه اجرا می‌شود، گفت: در 10 شب نخست محرم امسال در بهارستان و روزها در سطح شهر اصفهان تعزیه‌هایی اجرا شد اما به طور کلی با توجه به اینکه در برخی تعزیهها استفاده از اسب ضروری است در زمستان مشکلاتی برای اجرای تعزیه از نظر آب و هوایی وجود دارد.
* مهد تعزیه ایران حسینیه مناسب ندارد
وی با بیان اینکه مهد تعزیه ایران حسینیه مناسب ندارد، تاکید کرد: اصفهان به عنوان مهد تعزیه ایران تکیه و حسینیه‌ها ویژه برای تعزیه ندارد و تاکنون نیز اقداماتی در راستای ساخت آن صورت نگرفته است.
این کارشناس و کارگردان تئاتر با انتقاد از برخی تئاتر _ تعزیههای اجرا شده در دهه نخست محرم گفت: نام این کار را نمی‌توان ساختارشکنی گذاشت چرا که ساختار صحیح تعزیه با شعر گره خورده است و اینکه نثری که شعر شده را بار دیگر به شکل نثر درآوریم عملکردی بی‌معنا به نظر می‌رسد.
وی اضافه کرد: همچنین شکل حسینیه تعزیه‌خوانی خاص است و باید میدان وسط ، فضای اسب‌سواری و جایگاه مخاطب داشته باشد و فاصله مخاطب با صحنه نیز رعایت شود.
* تعزیه قانونمندترین هنر نمایشی است
قربانی تصریح کرد: هیچ هنر نمایشی در دنیا به اندازه تعزیه قانون‌مند نیست و تعزیه تنها هنری است که درست شبیه درس ریاضی دارای فرمول و قواعد خاصی است که بدون این قواعد زیبایی خود را از دست داده و دچار مشکلاتی می‌شود.
وی اضافه کرد: به دلیل همین قاعده‌مندی به راحتی می‌توان بهترین و بدترین تعزیهخوانها را تشخیص داد در حالیکه به طور مثال در تئاتر این مطلب مشاهده نمی‌شود و افراد می‌توانند نظرات متفاوتی درباره هنرمندان تئاتر داشته باشد.
این کارگردان و پژوهشگر تعزیه تأکید کرد: مشکل اینجاست که اکنون این هنر نمایشی غنی و قاعده‌مند را کنار گذاشته‌ایم و اگر هم به آن بپردازیم کارهایمان سفارشی است، از سویی هر کس که هنر و توان انجام این کار را ندارد وارد این عرصه شده است و عده‌ای حتی حاضر نیستند از اهل فن کمک بگیرند.
وی تاکید کرد: در این هنر افرادی را داشته‌ایم که امام حسین(ع) را به هیچ عنوان قبول ندارد اما به خاطر پول به هنر تعزیه پرداخته است، در چنین شرایطی چگونه می‌توان انتظار اجرای تعزیه به شیوه صحیح را داشت.
* نقش موسیقی در تعزیه
با توجه به اینکه موسیقی در تعزیه از ارزش خاصی برخوردار است صحبتی کوتاه در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد:
در تعزیه برای نقش‌های افراد آوازهای متناسب با نقش‌های آنها انتخاب می‌شود، به عنوان مثال شمر در نوا یا رجز و شبیه‌خوان حضرت علی اکبر (ع) در دشتی می‌خواند و برای پیشگیری و آمادگی از تغییر نقش ناگهانی، هر کس باید الحان و اشعار دیگر نقش‌ها را نیز فرا گیرد.
با گذشت زمان، مردم مناطق مختلف کشور به جای استفاده از تعزیه‌خوان‌های دوره گرد، خود، سکان این هنر را به دست گرفتند و ابداعات جالبی را برای تطبیق حسی آوازهای تعزیه با فرهنگ بومی خود به وجود آوردند، به عبارتی آنها دستگاه‌ها و گوشه‌هایی را در تعزیه‌خوانی وارد کردند که از نظر حسی با موسیقی بومی آنان هماهنگی بیشتری داشت که این تغییرات باعث رونق و علاقه‌ی بیشتر مردم نواحی مختلف به تعزیه خوانی و مراسم تعزیه شد.
البته ذکر این نکته ضروری است که تعزیه‌خوان‌های مناطق مختلف ایران هرگز راه افراط را نپیمودند بلکه پیوسته از تجارب استادان گذشته در انتخاب آوازهای تعزیه سود برده‌اند و به همین به خاطر برخی دستگاه‌ها و گوشه‌های تعزیه‌خوانی در تمام نواحی ایران یکسان است که برای مثال می‌توان به دستگاه چهار گاه و سه‌گاه و گوشه‌های حماسی برای صحنه‌های نبرد و از آوازهای دشتی، بیات ترک و نوا که برای مظلومیت استفاده می‌شود اشاره کرد.
* میراث اصیل تعزیه را زنده نگاه داریم
به گزارش فارس تعزیه، میراث فرهنگى آئینى ماست که گرچه در طول زمان تغییراتى را به خود دیده است اما هنوز هم جزو اصیل‌ترین و پرسابقه‌ترین هنرهاى ایرانى و اسلامى مردمان این سرزمین است و مردم در تهران، قم، اصفهان، کاشان، تفرش، اراک، قزوین، مشهد، شیراز و روستاهای اطراف بیشتر عزاداری را به صورت تعزیه و شبیه خوانی به اجرا درمی آوردند و این هنر نمایشی و سنت زیبا و اصیل را ارج می‌نهند.
یکی از نویسندگان مصری معتقد است که ایرانیان با پیش زمینه هنر تئاتر که در جامعه‌شان داشتند، توانستند از شهادت امام حسین و اصحابش درام‌های مذهبی بیافرینند و این در حالی است که عرب‌ها هیچ‌گاه در این اندیشه نبودند که از این وقایع بهره بگیرند چرا که در میان آنها هنر نمایش سنت نبود.
درباره تعزیه اصفهان نیز این نوید را می‌توان داد که با توجه به اینکه تعزیه در پوست و گوشت و خون اصفهانی‌ها جاری است و هیچ شهری در سطح کشور نیست که تا این حد به تعزیه بها دهد مسئولان کشوری تشخیص داده‌اند که انجمن تعزیه استان اصفهان قابلیت ملی شدن دارد و قرار است با شکل‌گیری انجمن ملی تعزیه ایران از اصفهان هدایت شود.
امیدواریم تعزیهخوانها نیز هر سال بهتر تاز قبل خود را براى این نمایش آماده کنند و با حفظ قواعد اصیل تعزیه این میراث اصیل را برای نسل‌هاى بعد زنده نگه دارند.
انتهای پیام/63008/صا40/ژ1001
