به گزارش خبرگزاری فارس از زاهدان، زلزله از جمله حوادث و بلایای طبیعی است که در عصر‌های گذشته و حاضر یکی از دغدغه‌های مسئولان و مردم مناطق زلزله‌خیز بوده است، طی سال‌جاری لرزش و رعشه این پدیده جسم و روح ایران را لرزاند و جمع کثیری از مردم مناطق آذربایجان شرقی را بی‌سرپناه و تعداد قابل توجهی را هم به سینه خاک فروکشاند.
در چند روز گذشته هم این خاطره تلخ در خراسان جنوبی و شهر زهان با به بار‌آوردن خسارات جانی و مالی فراوان باز هم دغدغه مردم را برای چاره‌اندیشی این موضوع بیشتر کرد، تجدید خاطره زمین لرزه سال 82 شهرستان بم که روح بلند ایران را مالامال از غم و اندوه کرد.
ضرورت توجه به بحث مقاوم‌سازی سازه‌ها باید یادآوری شود، در زمینلرزه بم مطابق آمار رسمی بیش از 20 هزار نفر از دیار کویر به کام مرگ فرو رفتند که در این آمار، روستاها نیز سهم قابل ملاحظه‌ای داشتند.
در استان سیستان و بلوچستان هم این پدیده طبیعی بیکار ننشسته و در حوادثی جداگانه طعم تلخ خود را بر زبان هم استانی‌هایمان آشکار ساخته است.
در گذشته به عنوان نمونه می‌توان به زلزله‌های سال‌های 72 شمال استان در سفیدآبه، 83 در سراوان و دهه 50 سرباز با قدرت‌های مختلف و درجه تخریب زیاد آن اشاره کرد که باز هم چون حال حاضر بیشترین آسیب متوجه روستاییان بود البته در وقوع هشت زلزله در سال‌جاری و وجود 6 گسل در سیستان و بلوچستان گواه بر عظمت خطر است.
آنچه با اندک تکان طبیعی و یا لرزش زمین در شهرها و روستاها اتفاق می‌افتد کاملاً طبیعی و نشان از دغدغه و هراس مردم از این حادثه است که خواست آنان عدم تکرار فجایع قبلی است، مردم حاضرند سه الی چهار روز زمستان را در پارک‌ها، فضای سبز و در چادر بخوابند، خود و خانواده را عذاب بدهند و چارچوب جاری جامعه را بر هم بزنند ولی اقدامی برای مناسب و مقاوم سازی خانه‌های خود در برابر زلزله نکنند.
هرگز فراموش نمی‌شود که در چند سال گذشته، شب‌ها و روزهایی را مردم زاهدان و زابل چه به خاطر لرزش زمین و پیش‌بینی مردمی از وقوع زلزله، در کوچه، خیابان و پارک‌ها سپری کردند. احساس خطر ضروری است و لازم‌تر از آن مقاوم‌سازی و نوسازی ساختمان‌های ضعیف و قدیمی است.
در گذشته استان سیستان و بلوچستان، قالب ساخت و ساز خانه‌های روستایی با استفاده از خشت و گل بوده و اکنون نیز بدون تغییر و با همان سیاق گذشته این کار را انجام می‌دهند.
در شمال استان چهره این خانه‌ها با بادگیرهایی تعبیه شده بر بلندای سقف (خانه‌های گنبدی) همچنان در خاطر و منظرمان تازه است. تصور این نکته که خسارات احتمالی پس از وقوع این واقعه طبیعی در کل استان چقدر است برایمان مشکل و ناراحت کننده است. آنچه می‌تواند عامل رغبت و تمایل روستاییان را برای مقاوم سازی و ضدزلزله کردن روستاها افزایش دهد، موضوع آموزش و واکاوی حادثه‌خیز بودن منطقه است.
سیاست گذاری برای مواقع بحران قبل از وقوع حوادث غیرمترقبه بهترین راهکار مدیریت بحران است با توجه به اینکه حدود 50 درصد از جمعیت استان در حوزه روستاها زندگی می‌کنند، ضرورت استحکام بخشی به منازل ناپایدار روستایی باید مورد توجه قرار گیرد، توجه به این نکته که پس از وارد آمدن خسارت مالی و جانی، علی‌رغم زجر و سختی حادثه‌دیدگان چه میزان بودجه برای نوسازی و احیای مراکز زلزله‌زده هزینه می‌شود، چند نفر از عزیزان ما از دنیا خواهند رفت، چه آسیب‌هایی به اقتصاد خانواده و جامعه وارد می‌شود، روحیه افراد بعد از گذشت چند سال بهبود می‌یابد، لطمات اقتصادی، تعاونی و بخش کشاورزی و امید به آینده چه میزان خواهد بود؟ و...
آسیب‌های روانی و اجتماعی، میل به شهرنشینی و به تبع آن خالی از سکنه شدن مناطق روستایی دور از انتظار نیست و در نهایت رسالت دولت برای حفظ سکنه مناطق مرزی مورد تهدید قرار می‌گیرد.
در یک جمع بندی مختصر واضح است برنامه‌ریزی تدریجی برای افزایش پایداری و استقامت سازه‌ها به ویژه در مناطق روستایی علاوه بر هدفمند‌سازی و هدایت تدریجی اعتبارات به مناطق کانونی زلزله و در معرض آسیب، موجب کاهش فشارها در مواقع بحران می‌شود.
با تدوین برنامه‌های نظام‌مند در روستاها مانند اجرای طرح هادی به کارفرمایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی توانستیم هدف توزیع و اجرای عدالت اجتماعی و حقوق شهروندی را در اقصی نقاط کشور محقق کنیم. پس طرح ملی مقاوم‌سازی مناطق شهری و روستایی در برابر زلزله با تأسیس سازمان و نهادها یا واگذاری این مهم به سازمان‌های فعال در این حوزه می‌تواند مثمرثمر بوده و از بروز انسان خوری‌های طبیعت تا میزان قابل توجه، بکاهد.
واگذاری وام با بازپرداخت طولانی و بدون سود می‌تواند مشوق و آغاز جهاد مبارزه با بلایای طبیعی در تمامی مناطق کشور باشد.
چرا خسارات این قدر زیاد است
یک کارشناس عمران و زمینلرزه در مورد نقش نظارت و فعالیت‌های سنتی در ساخت و ساز اظهار داشت: برای کاهش خسارات ناشی از زلزله، نظارت نظام مهندسی در احداث یک بنا و سازه در اولویت است، به واقع اگر ناظران این تشکیلات به تعهداتشان عمل کرده و در بحث ساخت و ساز جدی و پیگیر باشند مشکل خاصی رخ نخواهد داد. اما این نظارت در حال حاضر حداقل در زاهدان کم‌رنگ بوده و وظیفه خطیر نظارت به هر فردی واگذار می‌شود که این ضرر برای مردم و جامعه است.
بابک دیزنگیان با تأکید بر اینکه در اکثر دنیا اتصالات جوش منسوخ شده و از پیچ و مهره استفاده می‌شود گفت: در همه جای دنیا از اتصالات پیچ و مهره‌ای استفاده می‌شود ولی در ایران هنوز جوش جایگاه خود را دارد، یکی از علل استفاده از جوش پایین بودن هزینه‌هاست و در عین حال در این مقوله نظارتی هم نیست! در نهایت بیشترین خساراتی که در زمین لرزه‌های گذشته ایران رخ داده است مربوط به تخریب اتصالات سازه‌ها بوده در حالی که تیر و یا ستون سالم مانده است چون عمل جوش خوب و مناسب انجام نشده است.
وی تربیت مهندسان اسمی عمران را عاملی برای بروز تخلفات ناخواسته و کاهش ضریب ایمنی سازه‌ها دانست و تصریح کرد: اگر بخواهیم ریشه‌ای به این موضوع بپردازیم باید نگاه ویژه‌ای را در تربیت نیروی انسانی داشته باشیم، در یک سال سیستم یکی از دانشگاه‌ها 500 نفر دانشجوی عمران وارد عرصه تحصیل شده و در برخی از شهرها این افراد به دلیل اینکه پول داده‌اند نمره می‌خواهند! و... اینجاست که مدارک خیلی راحت در اختیار جوان قرار گرفته و این فرد هم پس از گذشت دو تا سه سال امتحان نظام مهندسی را داده و فردای آن روز وارد سیستم نظارت و محاسبات می‌شود و به طور قطع این وضع به وجود می‌آید.
دیزنگیان نقش سیستم وزارت علوم را تعیین کننده خواند و ضمن ضرورت و لزوم شدت در نظارت بر ساخت و ساز‌ها، انبوه سازی را عاملی برای کاهش تخلفات و افزایش ضریب ایمنی دانست و گفت: با انبوه سازی ضمن افزایش ضریب ایمنی و نظارت دقیق و حساب شده، هزینه‌ها نیز کاهش می‌یابد، هستند افرادی که یک قطعه زمین داشته و قصد احداث بنا را دارند، آغاز به‌کار کرده و پس از اتمام اعتبارات خود از کیفیت کار کم کرده تا سازه را تکمیل کنند که این اشتباه بزرگ و خطرناکی است، انبوه سازی به علت بالا بودن متراژ و نظارت دقیق مهندسان تراز اول می‌تواند در دراز مدت مهم و اثرگذار حتی در مناطق روستایی باشد.
نباید بخش انرژی پس از زلزله آسیب ببیند
این استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان با تبیین اینکه پس از وقوع زلزله و بروز خسارت، اهمیت انرژی رسانی حرف اول را می‌زند، گفت: کانال‌های انرژی حاوی آب، برق، تلفن و... در مواقع ضرورت بسیار اهمیت داشته و به خدمات رسانی کمک شایانی می‌کند، ما این موضوع را الآن در حرم مطهر امام رضا (ع) پیاده کرده‌ایم، یک کانال انرژی همه خدمات و لوله‌ها از آن می‌گذرد و به طور قطع در حوادثی که به شبکه‌های انرژی خسارت وارد می‌شود نارسایی در کانال انرژی با سرعت و دقت بسیار بالاتری پیدا، ترمیم و احیا می‌شود و دیگر به دنبال لوله‌ها نمی‌گردیم که از کدام محل گذشته و یا می‌گذرد.
دیزنگیان با تأکید بر اینکه کانال‌های انرژی در خیلی از کشور‌های دنیا در مواقع بحران کمک می‌کنند افزود: در حال حاضر در صورت بروز حادثه در شهر زاهدان خود متولیان هم نمی‌دانند لوله کجاست! اینقدر اینها پیچ و تاب دارند که آخر به مشکل بر می‌خوریم. به هم‌ریختگی شهر پس از وقوع زلزله و غیرممکن شدن تردد در مسیر‌ها، مشکلاتی است که خدمات‌رسانی به ویژه در حوزه انرژی را به دنبال دارد.
بافت فرسوده و مناطق روستایی کانون بحران هستند
این کارشناس عمران و زلزله، روستاها، خیابان‌های قدیمی و بافت فرسوده را نخستین مراکز کانون بحران قبل و پس از زمینلرزه برشمرد و بیان کرد: خانه‌های خشت و گلی و خانه‌های شناژی یا همان دیوار‌های باروری که با توجه به ضخامت دیوار می‌توانند بار سقف را تحمل کنند با اندک لرزشی آن سقف و وزن زیاد بر سر ساکنان خانه ریخته و موجب بروز تلفات زیادی می‌شود.
وی ادامه داد: این سیستم سازه‌ای در حال حاضر در روستاها محبوب بوده و فراوان اجرا می‌شود، ارتفاع کم سازه و قیمت پایین آن موجب شده تا در روستاها فراگیر شود. این سازه در آئین نامه 2800 ایران هم آمده و مورد تأیید بوده و به لحاظ قانونی منعی در آن نیست. این نوع سازه به دلیل خوب انجام نشدن کلاف‌بندی، نبود نیروی ماهر و کمبود نظارت خطرآفرین است، مهندس ناظر برای نظارت این سازه‌ها خیلی نادر به مناطق روستایی رفته و بر مراحل اجرای کار نظارت می‌کنند، این ساختمان‌ها با مصالح موجود در روستا انجام می‌شود یعنی اگر تیرآهن در دسترس نباشد خیلی راحت با بتن و میلگرد کارشان را حل می‌کنند.
دیزنگیان با اشاره به اینکه خطر ساختمان‌های قدیمی به تناسب از سازه‌های شناژی مرسوم روستایی بیشتر است، گفت: در وهله نخست بیشترین خطر معطوف بافت قدیمی و روستایی است چون مصالحی که در گذشته استفاده شده بیشتر از خشت و گل است، به همین دلیل لازم است با یک دید بسیار ریز به این قضیه نگاه کرد و نگاه و برنامه‌ریزی کلی به نظر من ایده‌آل نیست.
وی ارائه تسهیلات نوسازی را یکی از اقدامات بنیادین برای کاهش خسارات عنوان و تصریح کرد: نمی‌دانم ولی به نظرم در گذشته هم این تسهیلات واگذار می‌شد که این راهی مناسب برای پیشبرد اهداف کاهش خسارات بلایای طبیعی است.
زلزله باید در رأس امور دولت قرار گیرد
یک دانش آموخته عمران نیز در مورد اهمیت پرداختن به موضوع زلزله تأکید داشت: ما چندین سال است که با این پدیده با شدت‌های مختلفی رو‌به‌رو هستیم، خسارات زیاد و مرگ و میر‌های فراوانی را تجربه کرده‌ایم، الآن هم که پیش‌بینی وقوع آن غیرممکن است، پس باید بیاییم یک کار اساسی برای خروج از دغدغه وقوع زمینلرزه انجام دهیم.
محمد‌حسین علیپور گفت: کرمان در دو قدمی ما با چندین گسل خطرناک همراه است که گاهی تکان‌هایی هم به منطقه ما می‌دهد، در استان سیستان و بلوچستان هم گسل‌هایی وجود دارد، تهران را هم که گفته‌اند روی کمربند زلزله قرار دارد پس تفاوت ما با ژاپن چیست، چرا بینی یکی از شهروندان آنها با زلزله‌های بیش از 7 ریشتر خون نمی‌آید ولی در ایران 6 ریشتر هزاران نفر را می‌کشد.
وی ضرورت موضوع زلزله را به عنوان یکی از سیاست‌های اصلی دولت دانست و افزود: باید دولت به این موضوع نگاه ویژه‌ای داشته باشد، دغدغه مردم ایران را بسیار کم کند هر زلزله چقدر از امید به زندگی شهروندان را می‌کاهد، به نظرم تصمیم‌گیری برای این موضوع باید در رأس امور دولت و کشور قرار گیرد.
گزارش از: محمد فرتوت عنایت
انتهای پیام/75002/ر/گ1003
