به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، وقتی شاه عباس اول امپراطوری صفوی را پایه‌گذاری کرد، کمتر کسی گمان می‌کرد در کمتر از 40 سال سلطنت او کشور ایران و به ویژه شهر اصفهان به آن چنان عظمتی برسد که کعبه آمال بسیاری از جهانگردان و محققان آن زمان شود، در این زمان کوتاه، علاوه بر ساخت میدان نقش جهان و کاخ‌های بی‌نظیر اطراف آن، پل‌ها، بازار شاهی، کلیساها، مدارس، بهبود اوضاع رفاهی مردم و همچنین چهارباغ اقدام به طراحی و ساخت باغ‌ها و گردشگاه‌های بسیاری کرد که نمونه آن را در هیچ جای دنیای آن روز دیده نشده بود.
کارشناس مسئول میراث فرهنگی و اصفهان پ‍‍ژوه پیرامون ایجاد دولتخانه صفوی اظهار کرد: شاه عباس در فکر آن بود که شهر جدید شاهی و دولتخانه صفوی و همچنین تفرجگاههای خود را در مکانی پایه‌گذاری کند که یا دارای بناهای فرسوده دوره‌های قبل بود و یا زمین‌های بایری که به صورت لم‌یزرع رها شده بود و تصمیم گرفت شهر جدید را کمی دورتر از هسته اصلی شهر یعنی «جی» بنا کند.
منصور زیرک ادامه داد: این فکر از آن جهت هوشمندانه بود که او می‌دانست محلاتی که مردم عامی در آن به زندگی و کسب معاش می‌پردازند، تحمل چنین ساخت و سازهای عظیمی را ندارد و شاید صلاح دانسته در بافت قدیم دخل و تصرفی نکند و خود محلات جدیدی را پایه‌گذاری کند که نشان‌دهنده شخصیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی زمان صفویه باشد.
وی تاکید کرد: همچنین سهولت و سرعت کار ساخت‌وساز در محلی که خالی از سکنه باشد، منطقی می‌باشد و دلیل سوم و مهم‌تر از همه، شرایط مناسب جغرافیایی و نزدیکی محل مورد نظر به آب رودخانه زاینده‌رود به عنوان نیروی زاینده‌ای برای باغ‌ها و گردشگاه‌های عظیم شاه عباسی می‌باشد.
پژوهشگر عرصه میراث فرهنگی افزود: بسیاری از جهانگردان اروپایی و مورخان داخلی و خارجی که در زمان شکوفایی دوران صفویه از اصفهان دیدن کرده‌اند، اعتراف کرده‌اند که مشابه چنین باغ‌های باشکوهی در هیچ شهری از شهرهای آسیا وجود ندارد.
وی ادامه داد: باغ‌های که در دو طرف خیابان چهارباغ که حد شمالی آن عمارت جهان نما در محل دروازه دولت فعلی و حد جنوبی آن باغ و قصر هزارجریب در پای کوه صفه به طول شش کیلومتر و عرض 50 متر بوده است و وصف این خیابان در سفرنامه‌های جهانگردان اروپایی با باغچه‌های گل و ردیف درخت‌های چنار، حوض‌ها، فواره‌ها، آب نماها و همچنین کاخ‌های بزرگ و کوچک اندرون باغ‌ها آمده است و باغ‌هایی نظیر خرگاه، خیمه‌گاه، کجاوه، ماماسلطان، توپخانه عسکر، باغ آلبالو، داروغه، غورچی باشی، وقایع نویس، دمور، رضاقلی خان، بادامستان، هشت بهشت، هزارجریب و در حدود 50 باغ ثبت شده دیگر که اسامی کامل آنها در کتاب‌های مورخان آمده است.
زیرک گفت: پیترودولاواله جهانگرد ایتالیایی که در دوران سلطنت شاه عباس اول از اصفهان دیدن‌کرده است در توصیف باغ هزار جریب می‌گوید «بعد از این رودخانه خیابان کماکان با همان دیوارها، درختان، خانه‌ها، باغ‌ها و حوض‌ها ادامه دارد، با این تفاوت که خانه‌ها و باغات اطراف آن دیگر به شاه تعلق ندارد، بلکه متعلق به اشخاص مختلفی است کـه برای اطاعت از دستور شاه و حفظ زیبایی خیابان در ساختن آنها بر یکدیگر سبقت جسته‌اند و در این باغ‌ها (از 33 پل تا کوه صفه) مردم با آزادی کامل رفت و آمد می‌کنند و آن قدر میوه در آن وجود دارد که برای تمام شهر کافی و حتی زیاد است، در طول و عرض باغ راهروهای زیادی وجود دارد که اطراف آن را درخت‌های سرو کاشته‌اند و این معابر به اندازه‌ای طولانی هستند که انتهای آنها دیده نمی‌شود.
وی ادامه داد: این مطلب گواه آن است که شاه عباس با تدبیری که به کار برد، آبادی و نگهداری بسیاری از باغ‌های بعد از 33 پل تا کوه صفه را به عهده مردم گذاشت تا هم از مخارج سرسام آور نگهداری باغ‌ها توسط دولت بکاهد و همچنین مردم آزادانه بتوانند در آنها به گردش بپردازند، اما به نظر می‌رسد شاه عباس با این ترفند قصد داشته به نوعی مردم را در کار مدیریت شهری سهیم کند.
کارشناس میراث فرهنگی اصفهان اضافه کرد: آنچه که مسلم است دوران رونق و آبادی این باغ‌ها تا اواخر دوران صفویه ادامه داشته به طوری که قصر فرح آباد و عمارات تابع آن به دستور شاه سلطان حسین ساخته شده و آورده شده شاه سلطان حسین به فرح آباد آن چنان دل بسته بود که می‌خواست اصفهان را ترک گفته و مادام‌العمر در قصر جدید خود که آن را «شهر نو» می‌خواند به سر برد.
*چه بر سر باغ‌های اصفهان آمد
وی درباره خرابی این آبادی‌ها گفت: آبادی این باغ‌های شگفت‌انگیز از زمان آغاز سلطنت شاه عباس، 271 سال بیشتر دوام نیاورد به طوری که در اوایل حکومت ناصرالدین شاه در روزنامه وقایع اتفاقیه آمده است: «چون در سابق همه ساله دهات خالصه اصفهان ممیزی می‌شد و بدین واسطه رعیت خالصه دلگرم و آسوده نبودند و خالصه، آباد نمی‌شد، پس مالیات دیوانی برای هر یک از دهات خالصه مشخص کرده تا رعیت بداند که در عرض سال چقدر منال دیوانی باید بدهد و بعد از آنکه دانست البته سعی در رعیتی و زراعت می‌کند».
زیرک تاکید کرد: چند سال بعد در کوششی دیگر برای نجات این باغ‌ها در روزنامه فرهنگ «چون باغات دیوانی دارالسلطنه اصفهان واقعه در دو جانب چهارباغ عتیق و جدید به سبب طول زمان و عدم توجه پیشینیان به کلی از حیثیت نزهت و صفا افتاده است و بنا به عرض درخواست [ظل السلطان] اراده قدسیه ملوکانه بر این تعلق گرفته است که باغات مزبور به اهالی اصفهان به ملکیت مرحمت و واگذار شود تا اینکه هرکس در کمال اقدام و اهتمام در تعمیر و تنظیف باغات مذکوره پوشیده آنها را به صورت اولیه آباد و دایر کنند و در مقابل اینکه باغات مذکوره مجانی به طالبان مرحمت و عنایت می‌شود»
وی با بیان اینکه این تصمیم حکام وقت سبب شد تا بسیاری از نزدیکان و وابستگان به مراکز قدرت همچون گرگان گرسنه به جان باغات اصفهان افتاده و به بهایی اندک برای خالصی‌جات دولتی فرمان گرفتند و به ازای هر جریب یک تومان مالیات پرداخت کردند، ادامه داد: چند سال بعد به دلیل سودآور نبودن املاک خالصه زمینه برای ظل السلطان که تصمیم بر خرابی عمارات صفویه گرفته بود مهیا شد تا با فروش این عمارات به شرط خرابی آنها به هدف خود برسد.
این پژوهشگر میراث فرهنگی اضافه کرد: در این خالصه فروشی، باغ‌ها و عماراتی نظیر باغ زرشک، هفت دست، طاووس، کومه،آیینه خانه، نمکدان، فتح آباد، شمس آباد و ده‌ها باغ دیگر منهدم شدند و این پایانی غم انگیز بر آغازی شکوهمند بود.
انتهای پیام/ح10/ض1002
