به گزارش خبرگزاری فارس از بجنورد، انسیه حاتمی؛ سیل‌های جاری شده در چند سال اخیر آسیب‌های زیادی را به استان خراسان‌شمالی و حواشی شهر بجنورد وارد کرده است.
بارندگی‌ها و وقوع سیل در محور چمن بید به جنگل گلستان که سال‌های گذشته نیز باعث آسیب جدی به این محور شده بود، در آبان‌ماه امسال بخشی از این جاده پر تردد و مهم شمال کشور را مختل کرد که البته سیلاب نه‌تنها جاده‌های استان مورد آسیب قرارداده بلکه شهرهای خراسان‌شمالی را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است.
سیلابی که از بالادست شهر بجنورد حرکت و به سمت پایین دست این شهر روانه شده و میهمان ناخوانده منازل این مناطق می‌شود. طبق نظر کارشناسان علت وقوع این سیلاب‌ها چند مؤلفه اساسی و مهم دارد.
اولین مؤلفه مؤثر، بارش‌ها است که بر اساس اعلام نظر متخصصین این حوزه با تغییر الگو بارش‌ها و پدیده‌های جوی هواشناسی، حجم زیادی از بارش به‌صورت ناگهانی و در بازه‌ی زمانی کوتاهی اتفاق می‌افتد و نتیجه آن وقوع سیلاب است و کنترل این مؤلفه در دست ما نیست.
مؤلفه دوم و در بُعد شهری، توپوگرافی بجنورد است که به‌صورت کاسه‌ای بوده و پیرامون آن را یک سری ارتفاعات احاطه کرده است و همین عامل باعث ورود سیل به منطقه شهرنشینی و آسیب به منازل و محل زندگی مردم شده است و که در خصوص این مؤلفه و ساختار جغرافیایی شهری هیچ دخل و تصرفی نمی‌توان داشت.
و نهایت جاری‌شدن آب به‌جای نفوذ یا هرگونه مدیریت در دامنه‌ها و گسیل‌شدن و هجوم آن به سمت شهر، مؤلفه مؤثر بعدی است که می‌توان با مدیریت درست و اتخاذ تدابیری از آسیب‌های سیلاب جلوگیری کرد و سیلاب را به‌صورت مدیریت شده از شهر خارج کرد.
در ادامه و برای شفاف‌شدن و ارائه راهکار مناسب برای این موضوع، گفت‌وگوی تفصیلی با سید عقیل مرتضوی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌شمالی را ترتیب داده و دراین‌خصوص بحث و تبادل نظر شده است.
چرا شهرداری ملزم به لایروبی مسیل‌های شهری بود؟
مرتضوی: آب منطقه‌ای جزو دستگاه‌های خدمات‌رسان نیست و به‌نوعی حاکمیتی محسوب شده و کارهایی از قبیل صدور مجوز و نظارت بر رودخانه‌ها جزو وظایف آن است. این شرکت ماشین‌آلات موردنیاز برای لایروبی سیلاب را ندارد؛ اما در شهرداری‌ها واحدی به نام واحد ماشین‌آلات وجود دارد که بیل، لودر و کامیون و تجهیزات لازم این موضوع را دارد.
شهرداری‌ها ماشین‌آلات داشته و هر ساله به تعداد آنها افزوده و یا نوسازی می‌شود و قانون‌گذار این وظیفه را بر گردن این سازمان قرار داده است.
در حال حاضر شرکت آب منطقه‌ای جهت لایروبی سیلاب‌های خارج از شهر اعتبار را سازمان برنامه‌ریزی و بودجه اختصاص می‌دهد و بعد از انجام مناقصه پیمانکار از بیرون گرفته و به میزان اعتبار گرفته شده لایروبی انجام می‌گیرد.
اکنون چه میزان لایروبی صورت‌گرفته است؟
مرتضوی: در روزهای گذشته در بجنورد از ابتدای پل معراج تا پل گلستان شهر به طول یک‌ونیم کیلومتر لایروبی انجام‌گرفته است. سیل هرگونه ایراداتی داشته باشد؛ اما محاسن خوبی نیز برای جذب اعتبار دارد و اکنون هر اتفاق بزرگی که در استان ما در حوزه پیشگیری از سیل و آبخیزداری افتاده مربوط به بعد از سیل‌های اخیر است.
این موضوع را می‌توان پس از سیل‌های اخیر مشاهده که در آن همه ادارات و سازمان‌ها جهت رفع این موضوع پای‌کار هستند. از استانداری، فرمانداری، دستگاه قضایی و حتی خبرنگاران که مطالبه‌گری‌های لازم را در این حوزه انجام می‌دهند.
به‌عنوان‌مثال در روزهای گذشته که منطقه جوادیه بجنورد دچار آب‌گرفتگی شد، سپاه پاسداران یک بیل مکانیکی، پتروشیمی یک بیل مکانیکی و یک بیل دیگر نیز توسط آب منطقه‌ای اجاره شد و شبانه‌روز این بیل‌ها کار کردند و مشکل را تا حدی حل کردند.
راهکار سریع برای حل مشکل سیل جوادیه چیست؟
مرتضوی: برای حل مشکلات سیل شهرستان بجنورد باید دیوار ساحلی‌هایی را در نقاط مختلف مسیل منطقه جوادیه احداث کنیم؛ اما هر یک کیلومتر دیوار ساحلی در یک ضلع حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد که عدد بالایی است.
دیوار ساحلی یک پی در رودخانه در عمق ۳ متر و عرض ۲ متر است تا بتواند جلوی آبشستگی را بگیرد و داخل آن سنگی که از کوه استحصال و با کامیون حمل و در آنجا تخلیه می‌شود همچنین شن، ماسه و عوامل اجرایی عواملی هستند که این کار را پر هزینه می‌کند.
این پروژه که از پل معراج تا پل گلستان شهر انجام می‌گیرد که طولی حدود ۲ و نیم کیلومتر طول دارد و حدود ۸۰ میلیارد اعتبار لازم دارد.
در این مرحله ۸۰۰ متر که آسیب‌زایی بیشتری دارد از کل پروژه احصا شده که برای این میزان تاکنون ۲۰ میلیارد تومان از منابع استانی برای آب منطقه‌ای و شهرداری تأمین شده است.
هم اکنون برای رفع خطرهای احتمالی به طور موقت خاک‌ریزی‌هایی در نقاط حساس انجام شده که در این موضوع شهرداری همکاری بسیاری خوبی را داشته است.
ساخت دیوار ساحلی ۴ تا ۵ ماه طول می‌کشد و اکنون طرح اضطراری در حال انجام است.
بیان این موضوع که شهر بجنورد توپوگرافی کاسه‌ای دارد و درگذشته اطراف این شهر زهکش‌های طبیعی مثل زمین‌های گلستان شهر، اراضی کهنه کن که فرودگاه فعلی است و سایت اداری یا بلوار پیامبر اعظم و انتهای کوه‌‌های دوبرار داشته و از ورود سیل به شهر محافظت می‌کرد.
این موضوع را باید توجه کنیم که برای جلوگیری از سیل، دیوار ساحلی راه‌حل قطعی نیست. این حصار طبیعی سیل‌های بزرگ را خنثی می‌کرده؛ ولی اکنون با توسعه‌ای که در این مناطق اتفاق افتاده، سیل پس از ورود از این منطقه‌ها به سمت گودترین جای شهر که جوادیه است، وارد می‌شود.
راهکار چیست؟
مرتضوی: یکی از راهکارها این است در که آبراهه‌های لنگر، ارکان و علی‌آباد، عملیات آبخیزداری انجام شود. این باعث می‌شود که سیل در بالادست زمان تمرکز پیدا کند و پس از استراحت به‌مرور از این منطقه وارد شهر شود. به عبارتی دیگر سیلی که می‌آید در پشت این بندهای آبخیزداری که ایجاد می‌شود، به تله افتاده، کند شده و آرام‌آرام تخلیه می‌شود تا به شهر آسیب نرسد.
همچنین پل‌های شهر باید اصلاح شود.
چرا سد بیدواز نیاز به علاج بخشی پیدا کرد؟
مرتضوی: تعداد سدهای در دست علاج بخشی در سطح کشور زیاد است دلیل این موضوع نیز این است که در یک برهه زمانی و در دوران سازندگی بعد انقلاب به سراغ سدسازی سوق داده شدیم. تکنولوژی آن زمان الگوبرداری از کشورهایی که در این زمینه پیشرفت داشتند بود، علم ما محدود بود و به‌اصطلاح شاید هنوز فوت کوزه‌گری سدسازی را نمی‌دانستیم.
به‌عنوان‌مثال سد بیدواز در دره تنگی قرار دارد و باید ساختاری بتنی داشته باشد نه خاکی ولی در آن زمان تصمیم بر ساخت سد خاکی گرفته شد.
سد گلمندره در جلوگیری از سیلاب اخیر چه میزان تأثیر داشت؟
مرتضوی: هدف از ساخت سد گلمندره کنترل سیلاب ورودی به جنگل گلستان، بهبود وضعیت کشاورزی در اراضی پایاب و رونق وضعیت صنعت و اقتصاد در منطقه بود که طی ۲ سال اخیر به اهتمام دولت سیزدهم جهت تکمیل آن اعتباراتی در نظر گرفته شد و جزو طرح‌های اولویت‌دار قرار گرفت.
سیلاب ماه گذشته در شهرستان گرمه توسط این سد مهار شد که میزان ورودی سیلاب به این سد ۲۵۰ مترمکعب بر ثانیه و خروجی سیلاب از دریچه‌های سد، هفت مترمکعب بر ثانیه بوده و اکنون ارتفاع آب ذخیره شده در عمیق‌ترین جای مخزن سد، ۲۲ متر است.
از دیگر مزیت‌های این سد می‌توان به این موضوع اشاره کرد که با بهره‌برداری از این سد سالانه ۹ میلیون و ۳۰۰ هزار مترمکعب آب برای پوشش یک‌هزار هکتار از زمین‌های پایین‌دست تنظیم می‌شود.
بیان این موضوع خالی‌ازلطف نیست باتوجه‌به شدت بارش‌ها در آن روز و همچنین حجم آبی که پشت این سد ذخیره شد، اگر این سد در این مکان ساخته نشده بود، سیلابی مشابه سیلاب سال دهه هشتاد که بیش از ۵۰۰ نفر کشته و مفقود شدند، رخ‌داده و مشخص نبود چه میزان خسارت جانی در بر می‌داشت.
پایان پیام/س
