حمیدرضا آیت اللهی
از مجموع سیره و گفتار امام صادق (ع) می توان ویژگی های زیر را به عنوان منظومه فکری ایشان استخراج کرد. این چهارچوب نظری پیشنهادی می تواند با بسیاری نظریات تربیتی موجود در فضای علمی این رشته دانشگاهی تفاوتهایی داشته باشد؛ و آن نیز به علت تفاوت نگرش ایشان به تربیت بانگرش های علمی جهانی است. پس اگر بخواهیم دیدگاه ایشان را بخوبی بشناسیم، بهتر آن است که تفاوت آن را با نظریات تربیتی غالب در جهان نشان دهیم و مزیت آن را بگوییم. در محورهایی که برای مبانی تعلیم و تربیت از دیدگاه امام صادق (ع) بیان خواهیم کرد، سعی خواهد شد نشان داده شود که آموزه های ایشان چه تمایزی را با نظام های تربیتی غربی دارد.
در این نوشتار محورهای اصلی دیدگاههایی در تربیت برگرفته از آموزه های امام صادق (ع) را در چند شماره هر هفته مطرح خواهیم کرد که امید است خوانندگان پیوستاری آن را دقت فرمایند:
الف- ویژگی های زیستی و روحی و معنوی انسان: در شماره اول توضیح داده شد.
ب-توجه به هدف زندگی: در شماره دوم توضیح داده شد.
ج- ارائه نظام ارزشی: درشماره سوم توضیح داده شد.
د- اصول ارزشی در تعلیم و تربیت: درشماره سوم توضیح داده شد.
1- درک محدودیت های خود و توجه به تفاوتهای فردی: درشماره سوم توضیح داده شد.
2- امید و نشاط متعادل برای فعالیت: در شماره چهارم توضیح داده شد.
3- تعامل انسانها و حسن خلق و محبت محوری در روابط اجتماعی: در شماره پنجم توضیح داده شد.
4- توجه جدی به خانواده: در شماره ششم توضیح داده شد.
5- توجه دادن انسان به دوری از هوای نفس: آموزه های تربیتی غربی مخصوصا لیبرالیسم بر این اساس بنا شده اند که رفاه را برای انسانها بیشتر گرداند تا انسان بتواند لذات خود را بیشتر بدست آورد؛ اما این نگاه به انسان، او را از تعالی معنوی بازخواهد داشت. تعالی معنوی وقتی حاصل خواهد شد که لذات مادی ملاک اصلی زندگی اش نباشد. به همین جهت امام صادق (ع) همانند سایر معصومان توجه می دهند که هواهای نفسانی نباید پیشران زندگی بشری باشد، بلکه تمامی هواها باید در مجموعه متعالی شدن او تعریف گردد.
تعالی معنوی وقتی حاصل خواهد شد که لذات مادی ملاک اصلی زندگی اش نباشد.
لا تدع النفس و هواها، فان هواها رداها (کافی ج2، ص336)
نفس خویش را با خواهشهای گوناگونش آزاد مگذار؛ زیرا همان تمایلات آزاد باعث سقوط و هلاکش خواهد شد.
6- دسته بندی انسانها بر اساس ایمان و تعیین تکالیف بر این اساس: در نظام تربیتی امام صادق (ع) ارزش انسانها بر اساس ایمان آنهاست. اگر کسی آلوده به گناهی باشد نمی توان گفت که او خود این زندگی را انتخاب کرده است و باید به انتخاب هرکس احترام گذاشت.
تمامی هواها باید در مجموعه متعالی شدن او تعریف گردد.
اگر کسی اهل معاصی باشد باید نسبت به او عکس العمل منفی داشت؛ لذا این احترام کاذب شایسته آنها نخواهد بود. اما در واکنش نسبت به افراد اهل معصیت فقط باید بگونه ای رفتار کرد که نشان دهد در نظام ارزشی یک مومن، معصیت باعث ازبین رفتن احترام و حرمت می گردد و کار آلوده به گناه در نظر او مذموم است.
ارزش انسانها بر اساس ایمان آنهاست.
عن ابیعبدالله (ع) قال: قال امیر المومنین امرنا رسول الله صلی الله علیه و آله ان نلقی اهل المعاصی بوجوه مکفهره (وسائل ج4، ص68)
امام صادق از امیرالمومنین علیهماالسلام نقل کرده اند که پیامبر اکرم (ص) امر فرمود که ما با گناهکاران عبوس و ترشرو برخورد کنیم.
اگر کسی اهل معاصی باشد باید نسبت به او عکس العمل منفی داشت.
7- توجه به ارزشهای متعالی و معنوی در نظام تربیتی امام صادق (ع): برترین مرحله تربیت در آموزه های امام صادق (ع)، ارتباط او با خداوند و متعالی شدن او در این ارتباط است؛ ایشان چنین می فرمایند:
قول «لا اله الا الله» ثمن الجنه.
گفتن کلمه توحید «هیچ معبودی جز خداوند نیست» قیمت بهشت است.
برترین مرحله تربیت در آموزه های امام صادق (ع)، ارتباط او با خداوند و متعالی شدن او در این ارتباط است.
یکی از اولین تربیت های کودک یاد دادن ارتباطهای او با خداوند است. آوردن خداوند در زندگی و اندیشه و عمل طفل از وظایف اصلی پدرو مادر است. به همین جهت، نتیجه تربیت باید بتواند موقعیت ممتازی برای فرد در آخرت ایجاد کند. لذا تربیت باید همواره در جهت قرب اشخاص به خداوند جهت دهی شود.
تربیتی که در آن معبود بودن خداوند آموخته نشود دور شدن از عاقبت بخیری است.
اوحی الله عز و جل الی داود (ع): یا داود بی فافرح و بذکری فلتذذ و بمناجاتی فتنعم (امالی صدوق، ص118)
خداوند به حضرت داود وحی فرستاد که ای داود به من بیندیش و شاد باش، بایاد من معنای لذت را بچش، و با مناجات من متنعم شو.
مربی همواره باید شادی ها و لذت های متربی را به سمت لذت های بالاتر و شادی های افزون تر و پاک تر و اصیل تر سوق دهد.
گذشته از معنایی که قبلا از این روایت شد، مطلب دیگری که این روایت تاکید می کند آن است که تربیت سکولار غربی تربیت را فقط در حدی می داند که کودک را به شادی و لذت مادی زندگی دنیوی او برساند و این شادی و لذت مانعی برای دیگران ایجاد نکند. تربیت اسلامی این مقدار از لذت را نه تنها کافی نمی داند بلکه اگر باعث شود که شادی و نشاط مادی، فرد را از لذتهای بالاتر معنوی محروم کند مذموم شمرده است.
قال فی قوله تعالی «من استمسک بالعروه الوثقی» قال (ع): هی الایمان بالله وحده لاشریک له.
از ایشان درباره معنای آیه «آن کس که به ریسمان محکم خدا چنگ زده است» پرسیدند. فرمودند: همان ایمان به خداوند و وحدانیتش و اینکه هیچ شریکی ندارد می باشد.
ادامه دارد...
انتهای پیام/
از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل FarsPanjarehTarbiat@gmail.com مکاتبه فرمائید.
