حمیدرضا آیت اللهی
از مجموع سیره و گفتار امام صادق (ع) می توان ویژگی های زیر را به عنوان منظومه فکری ایشان استخراج کرد. این چهارچوب نظری پیشنهادی می تواند با بسیاری نظریات تربیتی موجود در فضای علمی این رشته دانشگاهی تفاوتهایی داشته باشد؛ و آن نیز به علت تفاوت نگرش ایشان به تربیت بانگرش های علمی جهانی است. پس اگر بخواهیم دیدگاه ایشان را بخوبی بشناسیم بهتر آن است که تفاوت آن را با نظریات تربیتی غالب در جهان نشان دهیم و مزیت آن را بگوییم. در محورهایی که برای مبانی تعلیم و تربیت از دیدگاه امام صادق (ع) بیان خواهیم کرد سعی خواهد شد نشان داده شود که آموزه های ایشان چه تمایزی را با نظام های تربیتی غربی دارد.
در این نوشتار، محورهای اصلی دیدگاههایی در تربیت برگرفته از آموزه های امام صادق (ع) را در چند شماره هر هفته مطرح خواهیم کرد که امید است خوانندگان پیوستاری آن را دقت فرمایند:
الف- ویژگی های زیستی و روحی و معنوی انسان: در شماره اول توضیح داده شد.
ب-توجه به هدف زندگی: در شماره دوم توضیح داده شد.
ج- ارائه نظام ارزشی: در شماره سوم توضیح داده شد.
د- اصول ارزشی در تعلیم و تربیت: در شماره سوم توضیح داده شد.
1- درک محدودیت های خود و توجه به تفاوتهای فردی: در شماره سوم توضیح داده شد.
2- امید و نشاط متعادل برای فعالیت: در شماره چهارم توضیح داده شد.
3- تعامل انسانها و حسن خلق و محبت محوری در روابط اجتماعی: یکی دیگر از مبانی ارزشی که از آموزه های امام صادق (ع) استخراج می شود تعامل انسانها با یکدیگر و پرهیز از تک روی و عزلت است.
خالطو الناس و آتوهم و اعینوهم و لا تجانبوهم و قولوا لهم کما قال الله «و قولوا للناس حسنا»
با مردم بیامیزید، در اجتماعشان شرکت کنید و آنان را در کارها یاری کنید؛ منزوی نشوید و از جامعه کناره نگیرید و همواره در معاشرت های اجتماعی دستور خداوند را بکار بندید که فرمود «با مردم به خوبی سخن بگویید و حسن برخورد داشته باشید»
محور اصلی تربیت رفتاری در تفکر امام صادق (ع) حسن خلق است.
محور اصلی تربیت رفتاری در تفکر امام صادق (ع) حسن خلق است. توجه به رفتار نیکو با دیگران تقریبا محور تربیتی تمامی معصومان است.
نمی توان تعلیم و تربیت را بدون توجه به مواجهه متربی با سایرین و در کنار سایرین بودن در نظر گرفت.
ایشان همچنین به تربیت اجتماعی که در تفکر علمی معاصر به اهمیت آن تاکید می گردد و برای آن برنامه ارائه می شود نیز تاکید می کنند. نمی توان تعلیم و تربیت را بدون توجه به مواجهه متربی با سایرین و در کنار سایرین بودن در نظر گرفت.
ثلاثه تجب علی السلطان للخاصه و العامه: مکافاه المحسن بالاحسان لیزدادوا رغبه فیه، و تغمد ذنوب المسیء لیتوب و یرجع عن غیه، و تالفهم جمیعا بالاحسان و الانصاف. (تحف العقول ص319)
بر فرمانروایان واجب است که همواره سه وظیفه را درباره فرد و جامعه انجام دهند: اول، نیکوکاران را با پاداش نیک تشویق کنند تا مردم به کار خیر ترغیب شوند، دوم، گناه بدکار را مستور نگهدارند تا از کرده خود پشیمان شود و از راه نادرست بازگردد، سوم، با روشهای تفضل آمیز و منصفانه موجبات همبستگی و الفت جامعه را فراهم سازند.
ایشان تربیت را وقتی محقق می دانند که در اجتماع و رابطه انسانها با یکدیگر نیز تحقق داشته باشد
ولا تکن فظا غلیظا یکره الناس قربک، و لا تکن واهنا یحقرک من عرفک (تحف العقول، ص304)
نه بد اخلاق و تندخو باش که مردم به ملاقاتت بی رغبت باشند و نه چنان سبک باش که هرکه بشناسدت تورا خوار و حقیر شمرد.
حسن الخلق یزید فی الرزق (سفینه، ص411)
خوش اخلاقی با مردم باعث افزایش روزی انسان می شود.
نرمی و مدارا نباید از مدار تعادل خارج شود.
امام صادق (ع) تربیت را منحصر به امور فردی نمی دانند ایشان تربیت را وقتی محقق می دانند که در اجتماع و رابطه انسانها با یکدیگر نیز تحقق داشته باشد. تربیت اجتماعی از اهمیت خاصی در آموزه های تربیتی ایشان دارد. مهم ترین جلوه تربیت اجتماعی در نظر ایشان، حسن خلق افراد اجتماع با یکدیگر و محبت محوری در روابط اجتماعی است. سه روایت فوق بر این محور می چرخد. بنیاد رفتاری جامعه چه از ناحیه حکومت و چه از ناحیه افراد جامعه باید بر اغماض و گذشت و تشویق نیکی ها و برنامه ریزی برای ازدیاد الفت اجتماعی باشد. البته باز هم ایشان توجه می دهند نرمی و مدارا نباید از مدار تعادل خارج شود و باعث سبک شدن افراد و از بین رفتن عزت فردی و اجتماعی گردد.
ادامه دارد...
انتهای پیام/
از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل FarsPanjarehTarbiat@gmail.com مکاتبه فرمائید.
