حلقه مفقوده تربیت روستائی/ رویکرد مسئله محور در تعلیم و تربیت روستایی

خدیجه زارعی، دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه شاهد تهران

مسئله به معنای درخواست و نیاز است، مسئله محوری و پاسخگویی به نیاز یکی از مهمترین عوامل دلایل رشد انسان است که جهت‌گیری رشد فردی و اجتماعی و معنوی انسان و جامعه را سامان می‌بخشد. این مسئله می‌تواند ناظر به نیازهای فطری انسان، درونی و یا بیرونی باشد که هر کدام طیفی از مسائل الهی و مادی را در برمی‌گیرد، که در فرایند تربیتی اصولی مسائل الهی و طبیعی به گونه‌ای تنظیم می‌شوند که ضمن توجه به نیازهای حقیقی و اصیل انسانی وی را از مسیر رشد و تعالی باز ندارد (الگوی مدرسه داری سراج). این رویکرد تربیتی و مسئله محوری می‌تواند گاهی از سنخ چالش و حل مشکل فردی و اجتماعی باشد و گاهی هم ناظر به ایجاد فرصت برای جامعه و محله و حتی خود فرد باشد. هر دو طیف مسئله محوری در برنامه ریزی درسی مدارس روستایی نادیده انگاشته شده است.

مسئله محوری ناظر به چالش

مسئله محوری ناظر به چالش، موقعیتی است که در آن یک ارزش اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و زیست محیطی و سیاسی ضایع شده است که افراد باید با هم اندیشی و تلاش آن را حل نمایند تا یک ارزش و حقی احیاء گردد. یکی از چالش‌های بسیار جدی روستاها مشکلات فرهنگی-اجتماعی، اقتصادی، و زیست محیطی است که این مشکلات به سبک زندگی فردی و اجتماعی، و برکیفیت و نحوه‌ای زندگی کنونی و آینده‌ی دانش آموزان بسیار تاثیرگذار است اما با این همه نهاد تعلیم و تربیت روستایی به آن بی‌توجه است.

مسائل زیست محیطی، همچون: فرسایش خاک، بحران آب، از بین رفتن مراتع، عدم پوشش گیاهی مناسب.

مسائل فرهنگی-اجتماعی، نظیر: مشکل هویتی دانش‌آموزان روستایی، تعارض هویت قومیتی و محلی با هویت ملی، مهاجرت از روستا، عدم احساس تعلق به محیط زندگی خود، تسلط سبک زندگی شهری علی الخصوص تهرانیزه شدن روستاها، احساس محرومیت، از بین رفتن فرهنگ تولید، از بین رفتن کشاورزی، درگیرهای قومی و محلی.

مسائل اقتصادی، همچون: عدم تربیت اقتصادی مبتنی بر بوم، عدم توسعه درون زا، اقتصاد ضعیف مشاغل روستایی اعم از دامپروری، کشاورزی، باغداری، محصولات لبنی و...

دانش آموزان مناطق روستایی با چالش‌های متعددی درگیر هستند، اما نظام آموزش و پرورش بعلت تمرکزگرایی شدید و سیاست یکسان سازی افراطی فرصت و توانایی کافی برای پرداختن به این مسائل مهم مدارس روستایی را ندارد.

مسئله محوری ناظر به فرصت‌ها

این نوع از مسئله محوری ناظر به نیازهایی است که لزوما با مشکل و چالش مواجهه نیستند، اما به آن‌ها توجه نشده است. ولی اگر دانش آموز متوجه این نیاز شود به سوی آن حرکت خواهد کرد، چرا که این امر با ایجاد فرصت منجر به خلق ارزش جدید خواهد شد. بنابراین مسئله ناظر به فرصت اهداف مطلوب، ارزشها اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و تربیتی را برای روستا رقم خواهد زد.

مسئله به مثابه فرصت

این مسئله از چندین حیث قابل بررسی است؛ ابعاد اجتماعی و اقتصادی، فرهنگی، تربیتی.

ابعاد اجتماعی-فرهنگی: توجه و تقویت فرهنگ یاریگری در روستاها، ظرفیت استراتژیک روستا برای ایجاد امنیت غذایی در کشور، تقویت خانواده گسترده، تقویت روابط خویشاوندی.

ابعاد اقتصادی: اقتصاد روستای مبتنی بر کشاورزی و دامپروری است لذا توجه به صنایع تولیدی و تبدیلی مبتنی بر بوم روستا، فرآوری غذایی، پرورش گیاهان دارویی، فراوری گیاهان دارویی، تعاونی‌های اجتماعی و اقتصادی در روستاها، کشاورزی و باغداری هوشمند، کشاورزی ارگانیک و سالم، صنعت نساجی، صنعت لبنیات، و...

ابعاد تربیتی: انس با طبیعت، انس با حیوانات و پرندگان اهلی، تعاملات گسترده کودکان با یکدیگر، فضای تعاملی گسترده بین خانواده‌های روستایی، تاب آوری بالای کودک و نوجوان روستایی، محیط زندگی غنی کودکان روستایی، و...

اگر به همه‌ی این فرصت‌های تربیتی و اقتصادی و اجتماعی، توجه ویژه‌ای شود قطعا زمینه‌های تحول و رشد و پیشرفت شگرفی را در روستاها رقم خواهد زد.

اکثر مسئله‌های فوق و ارتباط آن‌ها با روستا مشهود است، اما این گزاره یعنی«محیط زندگی غنی کودکان روستایی» نیازمند تبیین و توضیح مفصلی است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

محیط غنی کودکان روستایی و افزایش هوش آنان

محیط غنی برای رشد کودک در بازه زمانی کودکی اول، علی الخصوص از دوره رشدی 3 تا 6 سالگی بسیار لازم و ضروری است، که در این دوره پایه و اساس هوش و خلاقیت و نوآوری کودک شکل می‌گیرد. که این محیط غنی جهت افزایش هوشبهر باید منابع مهمی جهت تقویت حواس پنچگانه، امکان حرکت و تحرک برای کودک، امکان دست ورزی برای رشد کودک را فراهم آورد.

در محیط روستایی فضای زندگی با طبیعت آمیخته شده است، انواعی از بوییدنی های طبیعی مختلف، پرندگان و حیوانات اهلی متنوع، انواعی از گیاهان و میوه های طبیعی، کوه ، مزرعه و چمنزار و بازی با خاک طبیعی، فرصت و منبع مناسبی برای تقویت حواس پنچگانه کودکان هستند.  همچنین بازی با خاک در دل طبیعت و بازی با سنگ، آجر، شن، ماسه، و... عامل مهمی جهت دست ورزی و تقویت هماهنگی دست و مغز کودک است. 

اکثرا بازی‌ها در محیط روستا تعاملی و چند نفری است و کودکان مدت زمان مدیدی را با یکدیگر در حال تعامل و بازی هستند. همین تعامل و چالش‌های واقعی که بین کودکان شکل می‌گیرد زمینه را برای توانمند شدن در حل مسئله علی الخصوص زمینه تقویت هوش هیجانی را فراهم می‌کند. 

مولفه‌ی دیگری که به غنی شدن محیط جهت افزایش هوشبهر کمک می‌کند، تحرک و حرکت کودک است، که سبک زندگی روستایی و معماری خانه‌های روستایی و حیاط‌های بزرگ برای کودک امکان تحرک دایمی را فراهم آورده است که این امر از عوامل مهم تقویت هوش کودک هستند.

بنابراین در محیط روستایی بعلت طبیعت اصیل و مشاهده انواع گیاهان و حیوانات و حشرات و... حس کنجکاوی کودک از طریق کشف محیط اطراف خود بخوبی پاسخ داده می‌شود، علاوه بر این گسترده بودن خانواده های روستایی و فضایی تعاملی قوی بین کودکان خود زمینه ساز افزایش رشد شناختی و هوش هیجانی کودک است.

لذا در برنامه ریزی درسی مدارس روستایی لازم است که به این ویژگی مهم کودکان روستایی یعنی غنی بودن محیط و رابطه آن با هوش توجه گردد.

انتهای پیام/

از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل FarsPanjarehTarbiat@gmail.com مکاتبه فرمائید.