ضرورت اصلاح سیاست‌های تعلیم و تربیت در روستا

خدیجه زارعی

دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه شاهد

نهاد تعلیم و تربیت بر همه­ شئون زندگی اجتماعی و فردی انسان تاثیرگذار است، لذا رشد نظام اجتماعی هر جامعه ­ای در ابعاد انسانی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در گرو رشد و اصلاح نظام تعلیم و تربیت آن جامعه است. این فرآیند اثرگذاری در برخی محیط ­ها مثل جوامع روستایی دوچندان است؛ چراکه در زیست بوم روستایی از کتابخانه، فرهنگ‌سرا، مساجد پرشور، کانون­های فکری و فرهنگی و اجتماعی خبری نیست. تنها نهاد باثبات فرهنگساز آموزش و پرورش است که با حداکثر سرمایه اجتماعی که نوعاً مشارکت حداکثری کودکان و نوجوانان و خانواده ­های روستایی را در بردارد، در رشد و توسعه پایدار آن جوامع می­ تواند نقش بسزایی را ایفا نماید. لذا مسؤولیت خطیری بر عهده تعلیم و تربیت مناطق روستایی است که کوچک‌ترین غفلت و سیاست‌گذاری­ اشتباه آسیب­ های انسانی و اجتماعی جبران‌ناپذیری را متوجه این جوامع و به تبع آن، کل کشور خواهد کرد.

روستا رسالت و ظرفیت ویژه­ای دارد و آن ایجاد امنیت غذایی و نجات کشور از وابستگی صنعت غذایی به غرب و شرق است که نگه داشت و ارتقای این رسالت ویژه روستایی در وهله­ نخست بر عهده­ نظام تعلیم و تربیت روستایی است. بدین ترتیب اصلاح سیاست­های کلان حوزه تعلیم و روستایی آغاز این مسیر مهم است.

اصلاح سیاست­های کلان تعلیم و تربیت روستایی

۱ـ تربیت معلم مخصوص روستا

سیاست­های حاکم بر تعلیم و تربیت روستایی در برخی مواضع از عدالت به دور است، مثلا بجای بهره­ گیری از مربیان مجرب و خلاق و توانمند، از سرباز معلم­ها و معلمان کم‌تجربه بهره می­ گیرند و این یکی از آسیب‌های اساسی مدارس روستایی است. در حالی که با توجه به کم‌برخورداری مدارس روستایی، لازم است معلمان توانمندتر، خلاق­تر، اندیشمندتر، داناتر و باسوادتر را در روستاها بکار بگیرند، علاوه بر شرایط فوق یکی از ضروری­ترین شروط معلم روستا این است که تجربه زیسته در روستا داشته باشد و به هویت روستایی خود علاقه‌مند و به آن افتخار ­کند. هم‌چنین برای معلم روستا دروسی چون جامعه‌شناسی روستایی، فرهنگ و سبک زندگی روستایی، اقتصاد روستایی و... تدریس گردد.

۲ـ برنامه‌ریزی درسی مدارس روستایی

الف) برنامه­‌ریزی درسی، یکی از مهم‌ترین و اساسی­ ترین مؤلفه­ های تربیتی هر نهاد آموزشی است، لذا برنامه درسی مدارس روستایی از حیث زمان بازگشایی و پایان مدارس باید مبتنی بر اقلیم و شرایط آب و هوایی باشد.

ب) برنامه‌ریزی درسی روستایی باید احیاگر و تقویت‌کننده هویت روستایی باشد بطوری که دانش آموزان روستایی به فرهنگ و هویت‌شان افتخار نمایند؛ چراکه سبک زندگی اجتماعی روستاییان در گذشته یعنی قبل از شیوع فرهنگ رقابتی مدرنیزم، مبتنی بر فرهنگ ارزشمند و قابل افتخار یاری‌گری بوده است (فرهنگ یاری‌گری در ایران/ ص 18). علاوه بر این باید فرهنگ غنی روستا در حوزه سبک زندگی اجتماعی و نقش اجتماعی، اقتصادی و سیاسی روستا در ایجاد امنیت غذایی و حفظ و ارتقای سلامت جامعه به شهرنشیان نیز آموزش داده شود تا به درک اهمیت و نقش استراتژیک روستاییان و عشایر در جامعه آگاهی عمیقی پیدا نمایند. در این هنگام علاوه بر اینکه روستاییان را از بار ارزشی منفی و تحقیرآمیز رهایی می­ بخشد، بلکه هر شهرنشینی را نیز نسبت به روستاییان متواضع خواهد نمود.

پ) آموزش مهارت­های کسب و کار مبتنی بر زیست‌بوم روستایی

کسب و کار روستایی از دیرباز مبتنی بر فرهنگ یاری‌گری بوده است. این امر همیارانه اجتماعی-اقتصادی، افراد را در قالب تشکل تعاونی­ دور یکدیگر جمع می ­کرده است (فرهنگ یاری‌گری در ایران/ ص 29). بدین ترتیب یکی از مهم‌ترین مهارت ­های کسب و کار روستایی در مدارس جهت فعالیت اقتصادی باید آموزش تشکیل، عضویت، مدیریت و فعالیت اقتصادی در تعاونی ­ها به شکل نظری و عملی باشد.

حتی بانوان نیز منطبق بر جنسیت زنانه خود در قالب تعاونی ­ها مشارکت اجتماعی-اقتصادی داشتند؛ مثلا فرهنگ «واره» که جهت تبادل شیر بوده است نوعی از این تعاونی اقتصادی زنان بوده است (واره؛ درآمدی به مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون). بدین ترتیب یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های کسب و کار روستایی، تعاونی‌ها هستند. البته این تعاونی ­ها در قالب تشکل­ های همیاران اجتماعی حول ظرفیت­ های زیست بومی روستا و منطقه و براساس نیازهای روستا و کشور باید شکل بگیرد.

۳-آسیب‌شناسی تعلیم و تربیت روستایی

شناسایی آسیب ­های مدارس روستایی، امری بسیار جدی است. این آسیب ­ها از بعد عدالت آموزشی، عدالت تربیتی و عدالت دسترسی به امکانات آموزشی قابل بررسی است.

این نوشته کوتاه فرصت و مجال تبیین همه مباحث فوق را ندارد ولی برخی آسیب ­ها که در شرایط کنونی و با اصلاح سیاست­ ها قابل رفع است را تبیین می­ نماید.

یکی از این آسیب­ ها ترک تحصیل زودهنگام دانش‌آموزان مدارس روستایی است. به گفته­ مقامات وزارت آموزش و پرورش، ۲۱۰ هزار دانش آموز دوره ابتدایی و ۷۶۰ هزار دانش‌آموز دوره متوسطه در سال ۹۹ ترک تحصیل کرده‌اند(yjc.news/00XNst).

 این ترک تحصیل به ظاهر خودخواسته بیش‌تر بر اثر استاندارها و قوانین غیرمنطبق بر مناطق روستایی ـ که مدرسه را برای دانش‌آموزان دور از دسترس کرده است ـ مثل مدارس شبانه­ روزی دوره متوسطه که به علت آسیب­ های تربیتی، هزینه مادی و فشار روحی‌ای که برای دانش‌آموزان ایجاد می­ کند، سبب افزایش ترک تحصیل دانش‌آموزان بویژه دختران می­ گردد. یکی از راهکارهای قابل اجرا و کم‌هزینه جهت ممانعت از ترک تحصیل این است که نهاد حکمرانی سرویس ­های کاملا رایگان برای دانش‌آموزان فراهم نماید. در واقع با قرار دادن اتوبوس­ های رایگان جهت حمل و نقل عمومی دانش‌آموزان، فرصت ادامه تحصیل را برای اکثریت فراهم آورد.

عدم عدالت تربیتی یکی از آسیب‌های جدی مدارس روستایی است مثل نبود مشاور تربیتی، عدم پایش و بررسی آسیب­ های رفتاری و شخصیتی و اختلالات یادگیری، بی­ توجهی به تربیت جنسی در مدارس روستایی بویژه فضای مدارس روستایی که در دوره ابتدایی مختلط است و در این فضای آسیب‌زا دانش‌آموزان به مربیان هم‌جنس خود، جهت هویت‌یابی جنسیتی و گفت‌وگو پیرامون مشکلات دسترسی ندارند. بنابراین نظام آموزشی باید دانش‌آموزان روستایی را از حیث تربیت جنسی، هویت جنسیتی، آسیب­ های رفتاری و اختلالات یادگیری، به شکل دقیق و منظم پایش نماید.

علاوه بر آن نحوه تعامل دانش‌آموزان با یکدیگر در فضای مختلط و نحوه­ مربی‌گری معلم در فضای مختلط، از جمله مؤلفه ­هایی است که جهت کاهش آسیب تربیتی باید به معلمان مدارس روستایی آموزش داده شود.

منابع

فرهادی، مرتضی/ واره؛ درآمدی به مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون/ تهران: شرکت سهامی انتشار/ 1387

فرهادی، مرتضی/ فرهنگ یاری‌گری در ایران، تهران: مرکز نشر دانشگاهی/ جلد اول/ 1394

سند تحول آموزش و پرورش ایران/ 1390

انتهای پیام/

از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل FarsPanjarehTarbiat@gmail.com مکاتبه فرمائید.