میدانی برای امتحان پیشکسوتان، فعالان جوان عرصه تعلیم و تربیت، وزیر و همراهان او

حامد تقدیری

تحول در آموزش و پرورش از دیرباز دغدغه بسیاری از فعالین تعلیم و تربیت بوده است. از این رو گروه های بسیاری به بررسی آموزش و پرورش پرداخته اند و گزارشاتی را ارائه داده اند. گزارشاتی که عمر بعضی از آن ها به بیش از هفتاد سال می رسد و این نشان از ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش در قبل از انقلاب دارد که بعد از انقلاب نیز تغییر چندانی حاصل نشده است. در این میان کتابی با عنوان «گزارش مشاوران ماوراء بحار» در سال 1328 توسط شورای عالی آموزش و پرورش منتشر شده است. گزارشی که به دنبال «طرح توسعه هفت ساله دولت ایران با تأکید بر بخش آموزش» بوده است. در ذیل بخش هایی از این گزارش را که در سال 1328 تهیه شده است را بیان می کنیم:

1. سازمان آموزش و پرورش کنونی ایران دارای ساختاری ناکارآمد بوده و با تأکید بر استاندارد بودن، به شدت جلوی نوآوری و خلاقیت را می گیرد. [1]
2. به دلیل تمرکزگرا بودن نظام آموزشی ایران، چه در روش ها و چه در مدیریت و اجرا، یک نوع روح تئوریک و تمامیت خواهی در آن به چشم می خورد که در آن هرگونه اصلاحی تنها در مرحله حرف و ایده باقی می ماند و تحول بنیادین در چنین نظامی تبدیل به عمل و واقعیت نمی شود. [2]
3. امور اداری نظام رسمی آموزش و پرورش در ایران به شدت تمرکزگرا، بروکراتیک و ستادی بوده که در آن همه چیز تحت کنترل وزارت آموزش و پرورش قرار دارد. [3]
4. نظام آموزشی ایران سیستمی بیش از حد استاندارد و با کمترین انعطاف پذیری است چرا که در این سیستم، یک محتوای درسی واحد برای تمام مدارس کشور ارائه می شود و بچه های روستاهای دورافتاده ایران همان کتاب های درسی را می خوانند که بچه های پایتخت نشین در تهران آنها را می خوانند. [4]
5. این نظام به شدت انعطاف ناپذیر و مقاوم در برابر تغییر و تحول است و در پاسخگویی به تقاضاها و نیازهای نهادهای محلی ناتوان است و مهارت ها و مفاهیمی در آن آموزش داده می شود که چندان مفید و ضروری نیست . [5]
6. به طور کلی می توان گفت که برنامه های درسی و تحصیلی در سطوح مختلف مدارس ایران بیش از حد شلوغ و متراکم است، به طوری که خروجی آن یکسری افراد مملوء از اطلاعات خاص هستند که نه برای زندگی شخصی شان مفید است و نه برای کشور و عموم جامعه. [6]
7. دانش آموزان ابتدایی، با انتظاراتی اندک، کودکان وحشت زده اند که به شیوه اتوماتیک و ماشینی به پرسش های معلم پاسخ می دهند. تنها هنگامی که برای زنگ تفریح آزاد گذاشته می شوند یا هنگامی که مدرسه را ترک می کنند طبیعی و راحت به نظر می رسند. [7]
8. یکی از مشکلات ساختمانی مدارس ایران، بی توجهی مقامات مسئول در نگهداری بهینه از مدارس مربوط می شود به طوری که پس از گذشت مدت کوتاهی از افتتاح یک مدرسه نوساز، به خاطر عدم نگهداری درست از ساختمان و تجهیزات مدرسه، بسیاری از آن ها بلا استفاده باقی می ماند.[8]

بعد از انقلاب، مقام معظم رهبری در بیانات مختلف خود آموزش و پرورش را سرمایه نظام خواندند و به تحول بنیادین در آن توصیه کردند. توصیه هایی که در دولت های مختلف بارها و بارها تکرار شد، اما حاصلی نداشته است. در ذیل به اختصار چند مورد را بیان می کنیم:

«مطلب دیگـر که بایـد در نظر داشـت، این اسـت که آمـوزش و پـرورش کنونی کشـور مـا، سـاخته و پرداخته‌ى فکـر مـا و برنامه هاى مـا و فلسـفه‌ى ما نیسـت؛ این یـک امـر واضحى اسـت؛ این هـم جزء مسـلمات اسـت، منتها بـه آن توجـه نمی کنیـم! از روزی که نظامـى به نـام نظام آمـوزش و پـرورش در این کشـور به وجـود آمـد - از آغاز کار - بنـای کار بـر آن فلسـفه هایی نبـود که ما امـروز دنبـال آن فلسـفه هسـتیم. دو عیب بـزرگ وجود داشـت. یک عیـب از جنبـه‌ى اعتقـادى و ایمانى، یـک عیـب از جنبه‌ى سیاسـى و مدیریتى کشـور»[9]

«در دوره‌ى انقلاب، خیلـی کارها در آمـوزش و پرورش انجـام گرفته اسـت؛ اما نظام آمـوزش و پـرورش تحول پیدا نکـرده و همان نظـام قدیمى اسـت! ایـن عیوبی که شـما بخصـوص معلمان قدیمـى، کارُکشـته، مدیـران آموزش و پـرورش و پرورشـی هاى آگاه و قدیمـى معمولا می شـمرند، می گوینـد درسـها حفظى اسـت، قـدرت ابتـکار را در جوانها به وجـود نمـى‌آورد، تأمـل نیسـت، کار متراکم و انبـوه اسـت و ...، اینهـا همه ناشـى از همان نظـام قدیمى اسـت که از آن وقـت مانده اسـت و همانطـور که قبلهـا عـرض کردیم، کهنـه، متراکـم، غبـار گرفتـه، متصلب در نظام مـا باقـى مانـده اسـت. البتـه بیشـتر در مسـائل روبنائـی کارهـاى زیادى شـده اسـت: کتابهـا با «بسـم الله» شـروع نمی شـد، حاال با «بسـم الله» شـروع می شـود؛ آیه‌ى قرآن نداشـت، حـالا دارد .... خیلى هـم خـوب اسـت. ایـن کارهـا را مـا قدردانیـم. منتهـا اینهـا هیچکـدام تحـول نیسـت. تحول یـک حرکت ریشـه اى اسـت و شـماها می توانیـد بکنیـد. ایـن مجموعـه هایی کـه امـروز، مسـئولیتهاى مهـم کشـور و آمـوزش و پـرورش و تعلیـم و تربیت را بـر عهده دارنـد، اینهـا انگیـزه‌ ی کافى بـراى ایـن کار دارنـد. و باید این کار بشـود.» [10]

اکنون که در طلیعه گام دوم انقلاب اسلامی هستیم و بیش از چهل سال از شروع انقلاب اسلامی می گذرد ، باز می بینیم بسیاری از گزاره های گزارش های سال 1328 زنده و عینی است و گویا در همین ایام و برای به تصویر کشیدن وضعیت آموزش و پرورش کنونی ما تهیه شده است. دغدغه های رهبر انقلاب اسلامی هم جامه ی عمل نپوشیده و آموزش و پرورش با شیوع کرونا بیشتر دچار مشکلات و بحران ها شده است.

حال دغدغه مندان عرصه تعلیم و تربیت در یک امتحان بزرگ قرار دارند. باید دید پیشکسوتان هنوز دغدغه های سابق خود را دارند و با کوله باری از تجربه به کمک وزیر جوان آموزش و پرورش می آیند و تلاش می کنند تحول بنیادین آموزش و پرورش رقم بخورد یا از ابتدا بنای ناسازگاری دارند و باری به بارهای بسیار زیاد آموزش و پرورش اضافه می کنند. آیا از جایگاه نمایندگی مجلس خود برای پیشبرد تحول آموزش و پرورش و کمک به جوانان انقلاب اسلامی استفاده می کنند، یا تلاش می

کنند هر روز اشکالی بتراشند و وزیر را ضربه فنی کنند. در این امتحان دیگر فعالان عرصه تعلیم و تربیت هم سهم دارند. آنانکه فریاد تحول بنیادین سر می دادند، آیا همه انرژی شان را در کف اخلاص گذاشته و با تمام ظرفیت برای تحولی بزرگ به کمک وزیر آموزش و پرورش می آیند یا راه خود را جدا کرده و تلاش می کنند به روزمرگی آموزشی و پرورشی خود ادامه دهند که نکند مشکلات آموزش و پرورش دامان آنها را بگیرد.

البته در این امتحان وزیر و همراهان او نیز سهیمند. چرا که چشم های بسیاری به همت و تلاش های آنها دوخته است. اینان باید خواب را بر خود حرام کنند و با تمام قوا و همت وارد میدان شوند. ناملایمات و تخریب ها آن ها را ناراحت نکند و فشارها و مشکلات آنها را از میدان خارج نکند. افرادی که به بلندی هدف معتقدند، سختی راه و فراز و فرود هایش را می شناسند و خود را برای فتح الفتوح انقلاب اسلامی آماده می کنند.

امید که در این دولت، همه فعالان عرصه تعلیم و تربیت از امتحان الهی موفق بیرون آیند و ثابت کنند مردان و بانوان انفلاب اسلامی در عرصه تعلیم و تربیت مرد میدانند و جز در مسیر رضای الهی گام بر نمی دارند.

[1] کتاب گزارش مشاوران ماوراء بحار «طرح توسعه هفت ساله دولت ایران با تأکید بر بخش آموزش» سال 1328 ، صفحه 18

[2] همان ، صفحه 13

[3] همان ، صفحه 16

[4] همان ، صفحه 19

[5] همان ، صفحه 31

[6] همان ، صفحه 35

[7] همان ، صفحه 50

[8] همان ، صفحه 64

[9] بیانات در دیدار مسئوالن آموزش و پرورش سراسر کشور 03/05/1386

[10] بیانات در دیدار مسئوالن آموزش و پرورش سراسر کشور 03/05/1386

انتهای پیام/

از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل FarsPanjarehTarbiat@gmail.com مکاتبه فرمائید.