به گزارش خبرگزاری فارس از بیرجند، قاینات سرزمین آفتاب و طلای سرخ در شرق ایران و شمال استان خراسان جنوبی و از شهرهای کهن و تاریخی این استان است که به استناد متون تاریخی سابقه آن به پیش از اسلام می‌رسد.
قاین در دوره اسلامی بزرگترین شهر قهستان بوده و به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه‌های مهم تجاری سیستان و کرمان و سواحل دریای عمان، همواره اهمیت داشته است.
اهمیت تجاری و اقتصادی این شهر به حدی بوده که در قرن چهارم هجری مقدسی آن را دروازه عمان و بارانداز کرمان و انبار خراسان نامیده‌اند؛ این شهر در دوره اسلامی دارای بارویی با دروازه‌های مختلف بوده و خندقی بر گرداگرد آن احاطه داشته است که هنوز بخش اندکی از بقایای این خندق باقی است.
کاوش‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در سالهای اخیر که سرآغاز آن حفاری تپه شاهزاده حسین قاین بوده، منجر به کشف آثار و بقایای مسجد جامع قاین شد که حاکی از رونق و اعتبار این شهر در دوره سلجوقی است؛ در اواخر دوره صفویه و با روی کار آمدن خاندان امیران خزیمه (علم)، بیرجند بتدریج جایگزین شهر قدیمی قاین شد.
شهرستان قاینات با سابقه چندهزار ساله خود دارای آثار تاریخی زیادی است که آن را از دوران‌های مختلف تاریخ به ارث برده است. غار خونیک، مسجد جامع قاین، مسجد جامع خضری، مقبره بوذرجمهر، امامزاده زیدالنار آفریز، خانه تاریخی سلطانی (موزه مردم‌شناسی قاین)، خانه قارنی را می‌توان از جمله آثار تاریخی شاخص این شهرستان نام برد.
مسجد جامع، بلندترین عمارت قاین
مسجد جامع قاین بنایی بسیار قدیمی و در نهایت شکوه و جلال است که علاوه بر روحانیت معنوی دارای ظاهری دلچسب و فرح‌انگیز است.
امروز با گذشت 1100 سال همچنان این بنا بلندترین عمارت قاین است، استقرار یکی از پایه‌های مسجد بر روی آتشکده ساسانیان گویای تاریخ کهن آن است.
مسجد جامع دارای دو محراب است گرچه این مسجد جزو قدیمی‌ترین مساجد ایرانی است ولی محراب‌های آن ربطی به تغییر قبله از مسجد‌الاقصی به مکه ندارد و احتمال می‌رود این امر یا ناشی از اختلاف اهل سنت و تشیع در محاسبات قبله‌یابی بوده یا محراب انتهایی ایوان یک نیایشگاه باشد.
مسجد جامع قاین دارای 2 هزار و 470 متر مربع وسعت است که 10 هزار و 50 متر مربع آن زیر بنای ایوان، شبستان‌ها و حجره‌ها و یک‌هزار و 200 متر مربع عرصه داخلی آن است.
از شاهکارهای معماری مسجد، ایوان آن است که به طرز با شکوهی به زیبایی مسجد گوهرشاد با ارتفاع 18 متر، عرض 11 متر و طول 22 متر ساخته شده است؛ در گذشته دو مناره در دو سمت ایوان به ارتفاع پنج متر داشته که سبب زیبایی بیشتر مسجد می‌شد و تا قبل از ویرانی صدای موذن از آن بلند بود، دو شبستان در دو سمت ایوان علاوه بر این که در فصل زمستان استفاده خوبی دارند برای جلوگیری از رانش دیوارهای اطراف ایوان تاثیر بسزایی دارند.
منبر چوبی بزرگ و نفیس مسجد مربوط به سال 1082 هجری است که از چوب چنار توسط استاد محمد واعظی‌کاخکی به طرز ماهرانه‌ای ساخته شده کتیبه آن با خط نسخ بر روی آن منبت کاری است.
در میان صحن مسجد پایابی مسقف برای دسترسی به آب قنات جعفر آباد و به دستور صف‌شکن خان همزمان با حکومت شاه سلیمان صفوی احداث شد.
همچنین در میان صحن مسجد برای تعیین ظهر شرعی قاین ساعت آفتابی توسط استاد توحیدی ساخته شده و دو درب مسجد یکی به سوی بازار قدیمی در شرق با دری بزرگ و دیگری به سوی محل بازار فعلی باز می‌شود.
از کتیبه‌های متعدد مسجد جامع می توان نتیجه گرفت که این بنا بارها بر اثر زلزله صدمه کلی دیده و مرمت شده است.
در یکی از کتیبه‌های ایوان به سال 796هجری قمری نوشته شده : این بنا به فرمان جمشید قارن از خاندان معروف قارن که در دوره امیر تیمور جهانگشا حاکم قاین و مدتی حاکم ساری و دامغان بود تعمیر و مرمت شد.
مسجد جامع قاین به عنوان یک اثر مهم تاریخی و مذهبی و خصوصیات معماری با نبوغ به شماره 295 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.
مسجد جامع خضری نخستین مسجد و قدیمی‌ترین موقوفه استان
مسجد جامع خضری یکی از بناهای تاریخی مذهبی شهرستان قاینات است که به عنوان نخستین مسجد و قدیمی‌ترین موقوفه خراسان جنوبی شناخته شده و طبق شواهد تاریخی، بنای این مسجد مربوط به دوره صفویه است.
این بنا دارای دو شبستان چسبیده به هم بوده که یکی از شبستان‌ها در سمت شمالی قرار داشته و ستوندار بوده و پوشش آن طاق و چشمه است که چشمه‌ها با گنبدهای عرقچین پوشیده شده بر روی سر ستون‌های بسیار ساده ستون‌های مسجد سوار شده است.
شبستان جنوبی دارای سه دالان طویل بوده و هر دالان توسط دیواری از دیگر دالان‌ها جدا شده و توسط روزنه‌هایی که در دیوارها ایجاد شده دالان‌ها با یکدیگر مرتبط اند محراب اصلی بنا که بسیار ساده است در این بخش از شبستان قرار دارد.
پوشش راهروها گهواره‌ای و با طاق نیم دایره اجرا شده ورودی این بنا بسیار ساده بوده که از طریق یک راهروی کوتاه با شبستان ستوندار شمالی ارتباط دارد. دو ورودی دیگر در اضلاع غربی و شمالی قرار دارد که از آنها به ندرت استفاده می‌شود.
علاوه بر مسجد آب انبار بسیار بزرگی که به قدمت مسجد است در جوار آن واقع است. این آب انبار نیز به هنگام بازسازی مسجد مرمت شد. آب سرد و شیرین و گوارایی را برای تشنگان فراهم کرده و هم اکنون نیز مورد استفاده است.
این تنها آب انبار به جا مانده از آب انبارهای متعددی است که از شهر خضری قبل از زلزله 47 وجود داشته است. این مسجد به شماره 6653 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
مقبره جمهر قاینی سیاستمدار و شاعر قرن چهارم
مقبره جمهر قاینی در شهرستان قاین است وی سیاستمدار ادیب و عارف و شاعر اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری قمری است که در دربار سلطان مسعود غزنوی خدمت می‌کرده است.
بوذر جمهر بعد از مرگ سلطان محمود تا زمان فروپاشی حکومت غزنویان در دربار سلطان مسعود غزنوی به سر برد و در اواخر حکومت غزنویان از غزنه که پایتخت بود به قاین آمد و پس از مدتی در گذشت.
مقبره حکیم بوذر جمهر در فاصله چهار کیلومتری جنوب غربی شهر قاین و در دامنه کوهی موسوم به کوه ابوذر قرار دارد. بنای مقبره از بناهای قرن ششم و هفتم هجری است به فرم چلیپایی و با معماریی بسیار زیبا ساخته شده و بقعه آن چهار ایوانی است و گنبد بر فراز این ایوان‌ها استوار شده است. تزیینات گچبری زیر گنبد از زیباترین بخش‌های این بنا محسوب می‌شود. در پشت بقعه، صُفه‌ای ایجاد شده که بناهای جنبی مقبره روی آن بنا شده‌اند.
درخت بنه 700 سالهای نیز در کنار این مقبره وجود دارد که به زیبایی اثر افزوده است.
این بنا به شماره 2759 در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است و در فاصله پنج کیلومتری شهر قاین قرار گرفته است.
امامزاده زیدالنار آفریز نیز از دیگر مقبره‌های تاریخی و مذهبی قاینات است که در میان مردم این شهرستان جایگاه ویژه‌ای دارد.
زیدابن‌موسی فرزند امام موسی کاظم(ع) است که بنای مقبره وی ملقب به امامزاده زیدالنار در روستای آفریز در 65 کیلومتری جنوب غربی شهرستان قاین واقع شده است.
این مقبره دارای سه کتیبه است که نخستین کتیبه در سمت چپ در ورودی و به شکل عمودی بر دیوار نصب شده است که به لحاظ احترام و تقدسی که مردم برای آن قایل بوده‌اند، روی آن دست می‌کشیده‌اند که سبب ساییدگی هر چه بیشتر آن شده، قدمت آن مربوط به سال 510 هجری قمری است.
دومین کتیبه در سمت راست ورودی روی دیوار نصب شده و کتیبه سوم نیز در مورد ساخت بارگاه امامزاده زید در زمان شاه عباس صفوی است.
مقبره امامزاده زیدالنارگنبدی باشکوه و مرتفع دارد که دارای دو پوسته‌ای است که دارای تزئینات کاشی‌کاری با لعابی به رنگ فیروزه‌ای و نقش‌های گل و بته به رنگ سفید است که قسمتی از آن فرو ریخته و از بین رفته است. در داخل گنبدخانه، سنگی خاکستری قرار دارد که مردم نسبت به آن بـاورهای ویژه‌ای دارند. مصالح و پیمون بنا قدمت آن را به عهد صفوی مربوط می‌کند.
خانه سلطانی در قاین
بنای خانه قدیمی سلطانی از جمله اماکن تاریخی قاین است که متعلق به خانواده سلطانی از ملاکین و بزرگان قاینات بوده است. این بنا همزمان با بنای قدیمی خانه حقیقی ساخته شده و با توجه به شباهت‌های فراوان که بین دو بنا وجود دارد که احتمال می‌رود معمار هردو بنا یک نفر بوده است. اصل بنا متعلق به دوره زندیه بوده و در دوره قاجاریه در ایوان زمستانی بنا تغییراتی به وجود آمده است.
تزئینات به کار رفته در بنا شامل رسمی‌بندی‌ها، تزئینات خاص بخاری‌های دیواری، تزئینات خاص گچبری داخل حیاط که خود شامل قاب‌بندی و نقش‌های گچی است. این بنا در سال 82 توسط شهرداری و شورای اسلامی خریداری و جهت تبدیل شدن به موزه مردم‌شناسی در اختیار اداره میراث فرهنگی قرار گرفته تا پس از مرمت کامل تغییر کاربری به آن داده شود.
بنای خانه قارنی از بناهای تاریخی دیگر بجا مانده در قاینات است که در بافت قدیمی شهر قاین واقع شده است و به دوره قاجاریه باز می‌گردد. این بنا دارای ایوان ورودی در ضلع شرقی است که توسط یک هشتی دالان به حیاط مرتبط می‌شود.
ایوان زمستانی در ضلع شرقی واقع شده است و فضای ارتباطی در دو طرف ایوان، دو اشکوبه بوده و دسترسی به آن از طریق فضای ارتباطی ضلع شمالی ایوان امکان‌پذیر است.
ایوان تابستانی در ضلع غربی بنا قرار دارد. بخش انتهایی ایوان و فضای دو طرف آن دو اشکوبه است. در ضلع شمالی بنا چهار اتاق قرار دارد که دو اتاق آن به صورت تو در تو است در ضلع جنوبی فضاهایی شامل انبار، دو فضای نشیمن و فضای جانبی دیگر قرار دارد فضاهای اصطبل، حمام، مطبخ، انبار مواد غذائی و فضای مسکونی خدمه خانه در ضلع شرقی بنا واقع شده است که تخریب شده است.
بیشتر فضاها دارای پوشش طاق و تویزه و عرقچین است. تزئینات بنا شامل رسمی‌بندی، گچبری، گل و بوته‌های اسلیمی، بخاری دیواری اتاق‌ها و غیره می‌باشد.
قدمت 30 هزار ساله غار خونیک
علاوه بر وجود آثار و اماکن تاریخی و مذهبی در قاینات این شهرستان دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی زیادی نیز است که غار خونیک یکی از این جاذبه‌ها است.
این غار در شمال شرق روستای خونیک در 20 کیلومتری جنوب قاین قرار دارد؛ ابزار سنگی بدست آمده از این غار نشان‌دهنده قدمت سی‌هزار ساله آن دارد.
غار خونیک دارای دهانه‌ای در حدود 2متر و فضای داخلی به طول 5/1 و عرض 3 متر است. دیواره‌های آن از سنگ‌های توروس تشکیل شده‌اند که زیبایی ویژه‌ای به محیط داخلی آن داده‌اند. این غار علاوه بر اهمیت زمین شناختی، از نظر انسان‌شناسی هم بسیار اهمیت دارد، چرا که در آن نشانه‌هایی از سکونت انسان به چشم می‌خورد، نشانه‌هایی از قبیل نقاشی‌هایی بر دیوار غار. نخستین گمانه‌زنی‌های باستان شناسی در این غار عبارتند از انواع تیغه‌های سنگی که بوسیله انسان‌های عصر پارینه‌سنگی میانه تراشیده شده بودند و به ابزار یافت شده دوران موسترین در فلات ایران شباهت کامل داشته‌اند.
از دیگر غارهای جالب توجه منطقه قاینات می‌توان به غار جوجه ،غار فارسان، ترشو، نوغاب و غار پهلوان اشاره کرد.
انتهای پیام/69022/ی40/پو3002
