به گزارش خبرگزاری فارس از قزوین، مردمان ما کسانی هستند که با کنار هم چیدن گره‌ها، گره از زندگیشان باز کرده‌اند و در ورای نقش و نگار جاودانه لوح‌های نخی‌شان، دنیایی از آرزوها، باورها و بایدها و نبایدها را نهفته و پیشکش نسل‌های بعد کرده‌اند.
این را می‌شود با جست‌وجویی در لا‌به‌لای فرهنگ ایران زمین جست و با سیری در تاریخ کهن گورهای یخ‌زده سیبری که از سرزمین مردان و زنان آریایی، «پازیریک»، همان قدیمی‌ترین فرش کشف شده دنیا را از میان گذرگاه‌های تنگ و تاریک زمان به ارمغان آورده و یا حتی در قالی زربافتی که بهارستان نام داشته و از ایوان مداین آویزان بوده است.
این فرش که از خانه‌های کوچک روستاها تا قصرها و کاخ‌های مجلل را زینت می‌بخشیده است، بسیار دوران‌ها را پشت‌سر گذاشته، خود را در آینه تاریخ دیده و امروز به میراثی برای علاقه‌مندان تبدیل شده است.
بدون شک بسیاری از هنرهای ایران شکوفایی خود را وامدار شاهان شیعه عصر صفوی هستند و فرش نیز.
و قزوین هم که سالیانی پایتختی این حکومت را داشته است، زمینه‌ای برای ظهور فرهنگ غنی خود در آینه فرش می‌یابد و قصه آغاز می‌شود.
*اوج و افول فرش قزوین
یک دکترای پژوهش هنر در این باره به خبرنگار فارس در قزوین می‌گوید: فرشی که قزوین را شاخص می‌کند، فرش اعتماد است که به دوره پهلوی اول در سال 1309 برمی‌گردد و این دوره مصادف با صنعتی شدن است.
سمانه کاکاوند با بیان اینکه نام «کارخانه» نیز در همین ایام مطرح می‌شود، می‌افزاید: کارخانه فرش اعتماد به عنوان نخستین کارخانه قزوین به دست دو تن از تجار معروف این شهر به نام‌های حاج مهدی معتمدی و سیدمجتبی نبوی تأسیس شده و در کاروانسرای آقامعصوم این شهر واقع بوده است که این دکترای پژوهش هنر با اشاره به تأثیر این کارخانه بر اشتغال، ارتزاق و شکوفایی اقتصادی در سطح ملی و منطقه‌ای عنوان می‌کند: کارخانه اعتماد در آغاز تعداد 250 دار قالی داشته است که در پایان فعالیت آن، به 400 عدد می‌رسیده و در مجموع تعداد دو هزار نفر کارگر از اقصی نقاط کشور در این محل مشغول کار بوده‌اند.
این دکترای پژوهش هنر با بیان اینکه در بافت فرش قزوین دستگاه‌های روز و نوین مورد استفاده قرار می‌گرفته، تصریح می‌کند: عظمت این کارخانه تا آنجا بوده است که به منظور شناساندن آن یا برندسازی فرش قزوین، مدیران فروش در تهران و حتی لندن فعالیت می‌کرده‌اند که مدیر دفتر نمایندگی آن در تهران حاج اسماعیل حاجی بوده است.
کاکاوند با اشاره به اینکه خریدارانی از کشورهای دنیا این فرش را از شش ماه قبل پیش خرید می‌کرده‌اند، یادآور می‌شود: آلمان از کشورهای طرف صادرات ایران بوده است که با شروع جنگ جهانی دوم در سال 1318، تبدیل شدن قزوین به پایگاه اتحاد متفقین و در نتیجه شکست آلمان به عنوان یکی از بازارهای اصلی فرش اعتماد؛ به دلیل ایجاد مشکلات اقتصادی، در کشور از یک سو و ایران و قزوین از سوی دیگر، کارخانه فرش اعتماد در سال 1320 ورشکست می‌شود و به این ترتیب عمر 11 ساله آن به پایان می‌رسد.
*روی کار آمدن فرش سلامت
این دکترای پژوهش هنر اذعان می‌کند: مدتی پس از این واقعه سیدمجتبی نبوی- شریک حاج مهدی معتمدی، بنیانگذار اصلی کارخانه اعتماد- اقدام به تأسیس کارخانه دیگری با نام سلامت می‌کند که البته آن کارخانه هم به دلایل اقتصادی موفقیت چندانی نمی‌یابد.
وی ادامه می‌دهد: امروزه از فرش‌های اصیل قزوین تنها نگاره‌هایی بر جای مانده و با قطعیت نمی‌توان گفت که چه نقوشی در فرش قزوین باب بوده است.
*شاخصه‌های فرش اصیل قزوین
کاکاوند در خصوص شاخصه‌های فرش قزوین می‌گوید: آنچه فرش قزوین را از فرش‌های دیگر استانها متمایز می‌کند، طرح و نقشه آن است و اینکه این فرش گلی به نام گل پسته دارد که خاص شهر قزوین است؛ چراکه قزوین از دیرباز سرزمین پسته بوده است.
وی عنوان می‌کند: برخی فعالان و کارشناسان علاوه بر این ویژگی، استفاده از رنگ‌های شاد را نیز از جمله ویژگی‌های این فرش می‌دانند و همان‌گونه که قالی سبزی‌کار کرمان یک‌تخته گل است، در فرش قزوین نیز از گل‌های خوشه‌ای به فراوانی استفاده می‌شود.
این دکترای پژوهش هنر تصریح می‌کند: از آنجا که قزوین به لحاظ اقلیمی با کم‌آبی رو‌به‌رو بوده است، پرگل نشان دادن فرش قزوین می‌تواند نمادی از باورهای درونی مردم در آرزوی آب باشد.
کاکاوند با اشاره به اینکه فرش قزوین فرش شهری باف و با زمینه سرمه‌ای، لاکی و کمی کرم بوده است، ادامه می‌دهد: خلاف قالی‌های عشایری و روستایی که بیشتر نقوش آن به صورت شکسته بافته می‌شود، در فرش اعتماد قزوین به عنوان فرشی شهری باف، از نقوشی همچون لچک و ترنج، حاج خانمی و ظل‌السلطانی استفاده می‌شده است.
وی به شباهت زیاد میان شاکله طرح فرش قزوین به فرش اصفهان و کاشان اشاره و بیان می‌کند: در طرح فرش اعتماد حتی شباهت‌هایی به طرح‌های کرمان نیز دیده می‌شود و با توجه به اینکه بافندگان کارخانه اعتماد افرادی از اقصی نقاط کشور بوده‌اند، وجود چنین شباهت‌هایی کاملا طبیعی بوده و دور از ذهن نیست.
این دکترای پژوهش هنر با بیان اینکه رچ‌شمار فرش اعتماد بین 35 تا 80 و به طور معمول 60 بوده است، اضافه می‌کند: طراح فرش قزوین استاد محمود کاشی از استادان اصیل کاشانی بوده و وجود مدیر فروش، طراح و رفوگر مخصوص در کارخانه، موفقیت و در نتیجه مطرح شدن آن به عنوان یک برند را موجب شده است.
کاکاوند با بیان اینکه به منظور ایجاد نشانه‌هایی از رنگ‌ها، اطلاعات آن روی نقشه‌هایی در کارخانه درج می‌شده است، اضافه می‌کند: در انجام تمام مراحل تولید این فرش از جمله رنگرزی آن از مواد گیاهی، خامه و رنگ باکیفیت استفاده می‌شده و ماده‌ای به نام دندانه برای تثبیت رنگ فرش به کار می‌رفته است.
وی با اشاره به اینکه فرش قزوین تنها فرش در کشور است که از ماست برای دندانه‌های آن استفاده می‌شده است، اذعان می‌کند: در این روش نخ‌ها پس از رنگرزی به مدت 24 ساعت در ماست قرار می‌گرفته و سپس شسته می‌شده که این کار علاوه بر ایجاد ثبات در رنگ فرش، درخشندگی آن را نیز به همراه داشته است.
*فرش‌های مناسبتی کارخانه اعتماد
این دکترای پژوهش هنر با اشاره به اینکه فرش‌های کارخانه اعتماد گاهی به صورت مناسبتی هم بافته می‌شده است، عنوان می‌کند: فرش مزار خانم «نصرت علوی» همسر یکی از تجار سرشناس قزوین به نام آقای ستوده، فرش مزار دختر محمد ولی خان تنکابنی که شوهر وی به مدت دو دوره از نمایندگان مجلس آن زمان بوده است و همچنین فرش‌های مراسم ازدواج محمدرضا شاه پهلوی از جمله فرش‌های مناسبتی کارخانه اعتماد به شمار می‌رود که پس از این مراسم نیز کارخانه به مدت شش ماه قالی‌هایی تولید و به دربار ارسال می‌کرده است.
کاکاوند خرید فرش اعتماد از سوی خانواده‌های معمول آن دوران و نیز داشتن شناسنامه و کتیبه را از دلایل کیفیت و معتبر بودن این فرش عنوان و بیان می‌کند: کارخانه اعتماد علاوه بر بافت شناسنامه در داخل قسمت کوچکی از فرش، زیارتنامه‌ای نیز برای امامزاده حسین (ع) قزوین بافته که جزو فرش‌های مناسبتی این کارخانه است.
*امانتداری میراث داران امروز
خبرهایی که در ماه‌ها و سال‌های اخیر از سوی مسئولان ارشد استان در خصوص تلاش برای احیای فرش اصیل قزوین، رونمایی از نخستین فرش با نقشه استان در رسانه‌ها و انعقاد تفاهم‌نامه‌ای میان مرکز ملی فرش ایران، سازمان صنعت، معدن و تجارت و همچین شهرداری قزوین به منظور راه‌اندازی خانه فرش قزوین در سرای تاریخی سعدالسلطنه و آموزش بافت فرش قزوین در آن منتشر شد، نشانه‌هایی از امید به احیای گذشته طلایی این فرش را با خود به همراه داشت.
طبیعتا فرشی با این سابقه، ویژگی‌ها و گذشته طلایی می‌تواند چه به عنوان یک هنر و چه صنعت جای خود را در میان علاقه‌مندان و صنعتگران باز کند؛ اما این موضوع نیازمند همت همه‌جانبه دستگاه‌ها و در رأس آن‌ها نهادی است که توان همه آن‌ها را در راستای حفظ و احیای آن بسیج و برای آن برنامه‌ریزی کند.
البته امور اداری، تجاری، اجرایی، بخشنامه‌ها و تسهیلات در زمینه فرش از چند سال گذشته به سازمان صنعت، معدن و تجارت واگذار شده است؛ اما با وجود پیگیری‌های متعدد خبرنگار فارس مسئولان فعلی این سازمان نیز در خصوص وظایف و اقدامات خود در زمینه احیای آن پاسخگو نبودند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین اما در خصوص چگونگی عملکرد حوزه متبوع خود در زمینه احیای فرش اصیل قزوین به خبرنگار ما می‌گوید: با وجود واگذاری اقدامات اداری احیای فرش به سازمان صنعت، معدن و تجارت اعتقاد این اداره‌کل بر آن است که حفظ و احیای فرش اصیل ایرانی، نقوش، بافت و هر موضوع مرتبط با فرهنگ و پیشینه مردم می‌تواند نه تنها به این اداره‌کل، بلکه به تمام متولیان فرهنگی مربوط باشد.
حمیدرضا قاسمی اذعان می‌کند: ممکن است وظایف اداری و اجرایی مربوط به این حوزه مجدد به مجموعه میراث فرهنگی بازگردانده یا از آن منتزع شود؛ اما در هر صورت نقل و انتقال و ادغام‌های اداری رافع وظایف قانونی و ذاتی دستگاه‌هایی مانند میراث فرهنگی نیست.
وی در خصوص احیای فرش قزوین بیان می‌کند: به دلیل تغییر سلایق مردم امروز نسبت به گذشته ممکن است احیای آن با همان ویژگی‌های اصیل فرش اعتماد مانند نحوه بافت، ابعاد، نقوش و رنگ‌بندی مورد پسند بازار نباشد و برخی صاحب‌نظران معتقدند اعمال تغییراتی در این ویژگی‌ها می‌تواند موجب کمک به احیا و ترویج این فرش شود.
*راهکارهای احیای فرش قزوین
دکترای پژوهش هنر نیز با بیان اینکه قالی هنری نیست که تنها موزه‌ای و تزئینی باشد؛ بلکه در متن زندگی مردم و مورد استفاده آنان است، می‌گوید: برای احیای فرش قزوین باید ضمن نگهداری نمونه‌هایی از این فرش در موزه‌ها با همان شکل و شیوه اصیل برای آشنایی نسل‌های آتی، در متن زندگی مردم نیز وارد شود؛ زیرا احیای این فرش تا زمانی خوب است که کاربری آن از بین نرفته باشد.
کاکاوند با اشاره به تغییر سلیقه و ذائقه مردم امروز نسبت به مردم دوران اوج فرش اعتماد، ادامه می‌دهد: به همین دلیل باید ذائقه مردم را با حفظ چارچوب‌ها و اصالت فرش در آن اعمال کرد و با توجه به اینکه طرح، کیفیت، مواد اولیه، برند و بازاریابی فرش اعتماد از ویژگی‌های اصلی آن بوده، می‌توان با ایجاد تغییراتی در دیگر مشخصات این فرش مانند رنگ و اندازه، موجب ترویج استفاده از آن شد.
وی یادآور می‌شود: به عنوان نمونه از آنجا که خانه‌های امروزی معمولا کوچک هستند، ضرورتی ندارد که این فرش حتما در ابعاد بزرگ بافته شود؛ همان‌گونه که خود فرش اعتماد نیز دارای ابعاد مختلف ذرع و چارک، ذرع و نیم و 12 متری بوده و در ابعاد دلخواه سفارشی نیز تولید می‌شده است.
این دکترای پژوهش هنر؛ تبلیغات و شناساندن این فرش به مردم، شناخت بازار هدف و سلیقه مردم به منظور بازاریابی، اعمال تغییراتی برای کاهش قیمت در عین حفظ کیفیت به منظور استفاده قشرهای با درآمد کمتر، تغییر در مواد اولیه و نوع بافت با هدف کاهش وزن و آسانی حمل و نقل آن به ویژه برای اجاره‌نشینان و حمایت از تولیدکنندگان و بافندگان در زمینه بیمه و تأمین مالی آنان را از راه‌های احیای فرش اصیل قزوین ذکر می‌کند.
کاکاوند با تأکید بر اهمیت پژوهش در زمینه شناساندن فرش اصیل قزوین می‌گوید: در قزوین علاقه‌مندان و پژوهشگران متعهدی وارد عرصه شده و برای معرفی و احیای این فرش تلاش کرده‌اند که جای تقدیر و سپاس دارد و در این خصوص می‌توان از مرحوم محمدباقر آصف‌زاده و خانم‌ها منیژه صحراکاران و فهیمه محمدسیاها نام برد.
وی می افزاید: تقدیر از آقای چاوشیان آخرین کارگر کارخانه فرش اعتماد نیز سال 85 در گردهمایی هنرهای از یاد رفته از سوی فرهنگستان هنر در سرای تاریخی سعدالسلطنه انجام شد.
کاکاوند با بیان اینکه برخی از علاقه‌مندان هم‌اکنون در تلاش برای احیای نمونه موزه‌ای این فرش هستند، عنوان می‌کند: کارشناسان این اداره‌کل به افرادی که قصد احیای نمونه را دارند، خدمات مشاوره‌ای ارائه می‌کنند تا نمونه تهیه شده از چارچوب اصالت دور نشود.
*قطعه فرهنگی در تکمیل نقشه فرش
مدیرکل میراث فرهنگی قزوین با بیان اینکه ترویج و وارد کردن این فرش در متن زندگی مردم از وظایف محوله سازمان صنعت، معدن و تجارت است، می‌افزاید: البته این اداره‌کل نیز در حوزه وظایف خود اقداماتی مانند ساخت و ساز فرش استاد سیف‌الله شکری از هنرمندان استان قزوین را که بخشی از آن ساز بوده و نقش‌مایه قسمت فرشی آن، برگرفته از فرش اعتماد است، به انجام رسانده است.
قاسمی با بیان اینکه نمونه‌هایی از این سازفرش در دولت دهم به دفتر ریاست جمهوری ارسال و رونمایی شد، ادامه می‌دهد: پخش نوازندگی این سازفرش در رسانه ملی برای معرفی به اذهان عمومی، تهیه نقشه فرش اصیل قزوین و قرار دادن آن در موزه و نیز معرفی این فرش در جشنواره روز قزوین از اقدامات این اداره‌کل برای حفظ و احیای فرش اصیل قزوین به شمار می‌رود.
وی تصریح می‌کند: یکی از علاقه‌مندان به احیای فرش اصیل قزوین به نام آقای دباغ‌ها که خود در این زمینه متخصص است، به همراه برخی افراد مجرب و متخصص دیگر در چند سال اخیر کارگاهی راه‌اندازی کردند که ضمن آموزش بافت فرش، 30 نفر بافنده نیز داشت.
مدیرکل میراث فرهنگی خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر نیز کارگاه‌هایی زیر نظر سازمان صنعت، معدن و تجارت و با حمایت سازمان ملی فرش ایران در دالان قیصریه واقع در سرای سعدالسلطنه قزوین برای آموزش این فرش به علاقه‌مندان و هنرمندان فرشباف راه‌اندازی شده و فعال است.
قاسمی با اشاره به انجام اقدامات پژوهشی، حمایت از علاقه‌مندان به پژوهش در این حوزه و تدوین پرونده ثبت قالی اعتماد قزوین تصریح می‌کند: از این پس نیز علاوه بر فعالیت این اداره‌کل در حوزه پژوهشی و ارائه مشاوره‌های کارشناسی برای اجرایی شدن راهکارهای سازمان صنعت، تلاش می‌شود با بهره‌گیری همزمان از ظرفیت‌های هر دو دستگاه سرعت احیای این هنر صنعت به حداکثر برسد. *** کارخانه فرش اعتماد قزوین که شهریورماه سال 1320 تعطیل و 30 شهریور 91 با شماره 530 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد، گوشه‌ای از شناسنامه و اصالت مردمان کهن شهر قزوین است؛ مردمانی که هرچند سرانگشتان هنرمندشان با تارهای چله قالی زخم می‌خورد؛ اما با پیوند دادن تار و پود فرش، نقش آرزوها و باورهاشان را بر تخته قالی رسم می‌کنند و اعجاز هنر را به عرش می‌رسانند.
میراث‌داری هنر و فرهنگ چنین مردمی قطعا کار آسانی نیست؛ اما باید دانست که بازگشت نبض حیات به قلب فرش اصیل قزوین پیش از هر چیز انتظار دست به کار شدن مسئولان توانمندی را می‌کشد که نقشه کار را بیابند و با طراحی نقش و نگارهای گم شده در گذرگاه تاریخ، به سرپنجه تدبیر گره از کار گره‌های هنرمندانه‌اش بگشایند.
--------------------------
گزارش از میترا بهرامی
--------------------------
انتهای پیام/77011/ب40
