موزه سنندج؛ پله‌پله تا ملاقات گذشتگان

به گزارش خبرگزاری فارس از سنندج، صدای نبض تاریخ و نفس‌های قرن‌ها و سال‌های دور را به خوبی در گوشه گوشه این بنای قدیمی می‌توان شنید، اینجا همان جایی است که عقربه‌های شتابان ساعت به عقب باز می‌گردند تا قدم به سرزمین‌هایی بگذاری که تیک‌تاک عقربه‌های ساعتش دانه‌های شن است. دانه‌هایی که یکی پس از دیگری از دریچه کوچک فرو می‌افتاد تا گذر زمان را به گذشتگانمان یادآوری کنند.

مجموعه‌سازی برای انسان‌ امری فطری به شمار می‌رود به گونه‌ای که انسان‌ها در دوران نوسنگی مجموعه‌هایی از سنگ‌ریزه، صدف، گوش ماهی و استخوان جانوران را جمع‌آوری و از آن برای تزئینات استفاده می‌کردند.

این مجموعه‌ها بعدها در قبرستان‌های تمدن‌های عهد باستان و فلات ایران یافت شد که بیانگر اعتقاد آن‌ها به زندگی پس از مرگ است. در پایان سده چهارم و آغاز سده سوم پیش از میلاد مسیح، بطلمیوس اول از سرداران اسکندر مقدونی در کنار کاخ مسکونی خود در شهر اسکندریه جایی را به نام «موزه» مشتمل بر یک دانشگاه بزرگ، کتابخانه، آزمایشگاه، رصدخانه و باغ گیاهان و جانوران تأسیس کرد ولی بعد از بطلمیوس این فکر دنبال نشد و از این موزه فقط اشاره‌هایی در کتاب‌ها باقی مانده است.

در دوره رنسانس از قرن چهارده تا شانزده میلادی به دلیل دگرگونی‌های اساسی و تحولات فکری که در جوامع اروپایی پدید آمد صاحبان مجموعه‌ها دیگر به مجموعه خود به چشم سرمایه مالی نگاه نمی‌کردند بلکه به ارزش فرهنگی و هنری آن‌ها نیز پی‌برده و بدین جهت مجموعه‌ها از مخفیگاه درآمده و به درون تالارهای نمایش منتقل شد.

به گفته نوشین‌دخت نفیسی در کتاب موزه‌داری، سده‌های نوزدهم و بیستم میلادی شاهد تحولات اساسی و بنیادی و استقبال شدید مردم از موزه‌هاست. از آغاز سده نوزدهم به موزه و نقش سازنده آن در جوامع مختلف پی‌برده شد و موزه‌های گوناگونی در نقاط مختلف جهان فعالیت خود را آغاز کردند.

تاریخچه موزه در ایران

نهادینه‌ شدن موزه با آغاز کار و تأسیس کاخ موزه ناصرالدین شاه قاجار در تاریخ 1291 تا 1293 هـ.ش در کاخ گلستان شروع شد، نخستین موزه رسمی ایران نیز با نام «موزه ملی ایران» در سال 1295 هـ.ش مطابق با 1335 هـ.ق به دستور مرتضی قلی‌خان ممتازالملک وزیر معارف وقت با 72 قلم شیء که اکثراً قالیچه بود در یکی از تالارهای مدرسه دارالفنون تشکیل شد.

به دلیل کوچک بودن این مکان و در سال 1304هـ.ش به دستور رضاخان عمارت مسعودیه متعلق به شاهزاده مسعود میرزا که از بناهای زیبای دوران قاجار بود به عنوان موزه انتخاب و اشیاء از مدرسه دارالفنون یعنی موزه قدیمی به عمارت مسعودیه انتقال یافت.

با گذشت زمان و کشف پی‌درپی اشیاء زیرخاکی از گوشه و کنار کشور، عمارت مسعودیه نیز گنجایش کافی برای نگهداری از این میراث‌های بدست آمده نبود، بعد از تصویب قانون حفظ آثار ملی در ١٢ آبان ١٣٠٩ و موظف‌ شدن دولت به حفظ آثار ملی و نظارت بر آن‌ها رضاخان پهلوی دستور ساخت موزه‌ای با نام «موزه ایران باستانی» را صادر نمود.

ساخت‌بنای موزه «موزه ایران باستانی» در سال 1311 آغاز و عملیات اجرای آن در سال 1316 هـ.ش به پایان رسید.

موزه سنندج

موزه سنندج در مرکز این شهر در خیابان امام خمینی در مجاورت بناهایی تاریخی چون خانه حبیبی، عمارت آصف، مسجد دارالاحسان و خانه مجتهدی قرار دارد.

عمارت موزه به سفارش «ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام» ساخته شده که پس از فوت آن توسط نوادگان او به دو بخش جداگانه تفکیک شد و به فروش رسید.

بخش اندرونی به تملک خانواده «حبیبی» و بخش بیرونی به تملک عبدالحمیدخان سنندجی (سالار سعید) درآمد که از این رو امروز هر بخش از آن بنای یکپارچه با نام مالکان جدید شناخته می‌شود.

سالار سعید بخش بیرونی عمارت را در سال 1136 به اداره فرهنگ واگذار کرد و تا سال 1351 این بخش در اختیار اداره فرهنگ بوده است.

عمارت قدیمی و متعلق به اواخر دوره ناصرالدین قاجار با سبکی متاثر از معماری دوره قجر. بنای از سنگ، آجر و چوب با پشت بام شیروانی...

پنجره‌های اروسی بزرگ هال این بنا زیباترین و جالبترین قسمت ساختمان، است که هفت در دارند و یک شاهکار به شمار می‌آیند.

زیرزمین عمارت دارای حوض و سقفی گنبدی شکلی است که به طرز زیبایی آذین شده‌ است.

بنا تا زمانی که در اختیار اداره فرهنگ و ارشاد بود به عنوان دانش‌سرا، کتابخانه و خانه پیشاهنگان مورد استفاده قرار می‌گرفت.

بنا بعد از مرمت و آماده‌سازی در مهرماه 1354 با نام «موزه سنندج» افتتاح شد و بخش اندرونی آن نیز تا سال 1371 در مالکیت خانواده حبیبی بود و بعد از آن به تملک میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان در آمد.

در بخش باستان‌شناسی آن اشیا دوره‌های مختلف از ماقبل تاریخ تا دوره قاجار نگهداری می‌شود که بخشی از این اشیا متعلق به کردستان و برخی به استان‌های دیگر و یا مکشوفه از قاچاقچیان است.

مکشوفه‌های تپه زیویه یعنی مهم‌ترین تپه تاریخی استان کردستان، شامل چند قطعه زیورآلات زنانه، اشیای سفالی، انواع ظروف سفالی به رنگ‌های خاکستری، قرمز و نخودی، اشیا مفرغی شامل ظروف، انواع تبر، سنجاق‌های تدفینی، سوزن‌های دوخت و حلقه‌ها، اشیایی از جنس استخوان و عاج، شامل قطعات تصاویری از شکار و نبرد نقش‌های اسطوره‌ای، گل‌های رزت، نقوش هندسی و سرپیکان و اشیاء سنگی شامل سردوک‌ها، حلقه‌ها و مهره‌ها را می‌توانی در یکی از اتاق‌های جنب سالن و راهرو خروجی مشاهده کنید.

علاوه بر اشیای مکشوفه از تپه زیویه، مجموعه‌ای از اشیای فلزی و سفالی دیگر نیز از جمله انواع مجسمه‌های کوچک و ظروف سفالی با اشکال مختلف و بعضاً با نقوش کنده یا ترسیم شده به رنگ‌های قرمز، سرنیزه، خنجر، حلقه‌های گوناگون، خاکستری، نخودی و همچنین ظروف شیشه‌ای که به دلیل توقیفی بودن آن‌ها که محل دقیق کشف معلوم نیست از دیگر اشیاء و مجموعه‌های قدیمی و دیدنی در این اتاق است.

بخش دوران تاریخی

این بخش شامل خمره‌های سفالی است که اصطلاحاً به خمره‌های تدفینی مشهور هستند و به علت حجم بزرگشان در فضای باز موزه نگهداری می‌شوند و خمره‌های کوچک‌تر نیز در فضای داخلی موزه انسان را به گذشته‌های دور متصل می‌سازند.

آخرین اشیای موجود در این قسمت از حفاری‌های غار کرفتو به دست آمده‌ و بعضاً قابل مقایسه با اشیای زیویه هستند.

در سالن سفال که قسمت دوم این بخش را به خود اختصاص داده است، اشیای زیبایی از هنر سفالگری هنرمندان دوره اسلامی نگهداری می‌شود.

قدح، بشقاب، تنگ، کاسه و مجسمه و ریتون که به طرز استادانه‌ای ساخته شده و با لعاب و نقوش و خطوط تزئین یافته‌اند از آثار موجود در این بخش است که بیشتر آنها مربوط به نقاط دیگر کشور و مخصوصاً ری، کاشان و نیشابور است.

در قسمت اشیای فلزی نیز کلکسیونی از انواع کاسه و بادیه تنگ، سنگابه، دیگچه، سینی، و انواع پیه‌سوز در معرض دید علاقمندان گذاشته شده است.

بخش نمایش موقت

این بخش از دیگر بخش‌های موزه سنندج است که در واقع زیرزمین ساختمان یا همان حوض‌خانه‌ است و اکنون به نمایش هنری خارجی اختصاص یافته مجسمه‌های برنزی و ظروف شیشه‌ای از مهم‌ترین اشیای این بخش است که بر حسب برنامه‌های موزه هر چند گاهی این اشیا تعویض می‌شوند.

تعدادی سنگ نوشته شامل کتیبه‌ها و سنگ قبرها نیز در فضای باز موزه نگهداری می‌شوند.

مسئول موزه سنندج در این باره می‌گوید: موزه سنندج از جمله بناهای تاریخی است که همواره جمع قابل توجهی از گردشگران را به سمت خود جذب می‌کند.

به گفته صلاح‌الدین رحیمی، این عمارت دارای تالار تشریفات، زیر زمین، حوض خانه و فضاهای جانبی و بخش اندرونی است که بعدها به تملک خانواده حبیبی در آمده است.

وی با بیان اینکه اروسی هفت‌لنگه موزه سنندج یکی از آثار تاریخی و منحصر به فرد هنرمند کردستانی است، تصریح کرد: این اروسی متشکل از 42 هزار قطعه شیشه رنگی و چوب است که توسط یکی از هنرمندان کردستان به نام نجار باشی سنندجی ساخته شده است.

به گفته وی، این اروسی‌کاری نمایی بسیار زیبا به عمارت به ویژه بخش اندرونی آن داده است که چشم هر بازدیدکننده‌ای را به سمت خود خیره می‌کند.

نگهداری 3 اسکلت مربوط به هزاره اول قبل از میلاد

وی با بیان اینکه در حال حاضر 750 تا 800 قطعه اشیای تاریخی در موزه سنندج حفظ و نگهداری می‌شود گفت:  آثار نگهداری شده در موزه سنندج مربوط به دوره‌های پیش از تاریخ تا دوره معاصر است که بیشتر آنها از قلعه زیویه و غار کرفتو کشف شده‌ و در ویترین‌های ضد سرقت و نشکن نگهداری می‌شوند.

رحیمی، به نگهداری 3 اثر تاریخی کشف شده در تپه زاگرس سنندج در این موزه اشاره کرد و گفت: 3 اسکلت مربوط به هزاره اول قبل از میلاد نیز در موزه سنندج نگهداری می‌شود.

اینجا پنجره‌ای به سرزمین‌های دور گذشتگانمان است هر یک از اشیای داخل موزه در عین بی‌زبانی به هزار زبان سخن می‌گویند...

سخن از آنانی که هنوز آثارشان و هنرهای بجا مانده از دستان توانمندشان به عنوانی میراثی گرانبها در پشت ویترین‌ها به نسل‌ها امروز و آینده لبخند می‌زنند.

امروز هم دیروزهای فرداهای دوری است که باید چیزی برای آیندگان داشته باشد، هنرهای امروز ما نیز فردا در پس همین ویترین‌ها به نسل‌های آینده لبخند خواهند زد...