به گزارش خبرنگار دفتر منطقه‌ای فارس در دوشنبه، ترکیه در مدت 2 دهه گذشته همواره در قرقیزستان حضور فعالی داشته است اما به نظر می‌رسد که میان «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر این کشور و «الماس‌بیک آتامبایف» رئیس جمهور قرقیزستان یک نوع رابطه خاص وجود دارد و به این دلیل آن‌ها به جای استفاده از عبارات مرسوم و تشریفاتی نظیر «جناب آقای و...» یکدیگر را با عنوان «برادر» خطاب می‌کنند.
اردوغان نخستین مقام عالی‌رتبه خارجی بود که پس از تحولات سیاسی ماه آوریل سال 2010 قرقیزستان که منجر به سقوط دولت «قربان بیک باقی‌اف» شد، از «بیشکک» بازدید به عمل آورد و به نوعی نزدیکی خود و کشورش را با دولت جدید قرقیزستان و مردم آن به نمایش گذاشت.
در پاسخ به این «همت» سیاسی آنکارا، آتامبایف نیز پس از انتخاب خود به عنوان رئیس جمهور قرقیزستان، اولین سفر رسمی‌اش را به ترکیه انجام داد و از این طریق بر روی یکی از مهمترین اولویت‌های سیاست خارجی کشورش تاکید کرد.
تعیین سقف مبادلات تجاری برای آینده نزدیک
در 2 سال گذشته قرقیزستان در کنار روسیه و قزاقستان، بیشترین میزان مبادلات را با ترکیه داشته است. در دیدار اخیر نخست‌وزیران قرقیزستان و ترکیه اعلام شد که برای افزایش مبادلات بازرگانی بین 2 کشور از 320 میلیون دلار تا سقف یک میلیارد دلار تا سال 2017 تلاش‌های لازم صورت خواهد گرفت.
در این سفر، نخست‌وزیر ترکیه از تصمیم دولتش در مورد اعطای مبلغ 100 میلیون دلار به عنوان وام بلندمدت و 6 میلیون دلار به عنوان کمک مالی بلاعوض به قرقیزستان، خبر داد.
وی همچنین بر علاقمندی آنکارا برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و مشخصا ساخت نیروگاه‌ها در قرقیزستان (حوزه‌ای که روسیه به طور جدی وارد آن شده است) و ارائه کمک برای تبدیل فرودگاه «ماناس» به مرکز حمل‌ونقل بین‌المللی هوایی (پروژه‌ای که به نوعی امکان می‌دهد تا حضور آمریکا در قرقیزستان با تغییر شکل حفظ شود)، اشاره کرد.
در این سفر پنج سند همکاری در زمینه‌های سرمایه‌گذاری، توریسم و حمل‌ونقل هوایی به امضا رسید.
رئیس جمهور قرقیزستان در دومین اجلاس شورای عالی همکاری‌های استراتژیک قرقیزستان و ترکیه که در چارچوب سفر اردوغان صورت گرفت، با ارزیابی کاملا رضایت‌بخش از روابط میان بیشکک و آنکارا، گفت که شورای عالی همکاری‌های استراتژیک که 2 سال پیش در آنکارا ایجاد شد، دلالت بر جایگاه ویژه روابط بین 2 کشور دارد.
آتامبایف همچنین اشتراکات تاریخی و احساسات برادرانه میان مردمان 2 کشور را «مبنای مناسبی برای مشارکت و اتحاد با ترکیه» دانست.
رئیس جمهور قرقیزستان و نخست‌وزیر ترکیه در این سفر بارها بر آغاز «مرحله کلیدی جدید» در روابط میان کشورهایشان تأکید کردند که بیانگر رضایت کامل 2 طرف از نتایج سفر اردوغان می‌باشد.
همسویی منافع خصوصی و دولتی؛ شرایط جدید همکاری با ترکیه
روابط نزدیک میان آتامبایف و اردوغان را کارشناسان فقط محدود به تعاملات سیاسی و اقتصادی رسمی بین 2 کشور نمی‌دانند.
در چند ماه گذشته برخی از کارشناسان و رسانه‌های محلی و منطقه‌ای بارها به وجود منافع خصوصی مالی و تجاری رئیس جمهور قرقیزستان در ترکیه اشاره کردند.
«الکساندر کنیازف» کارشناس مسائل سیاسی و امنیتی منطقه معتقد است که آتامبایف در ترکیه دارای تجارت شخصی می‌باشد و برخلاف اعلام رسانه‌های نزدیک به دولت قرقیزستان، این تجارت ربطی به امور نشر و طبع نداشته بلکه بیشتر با حوزه توریسم در ترکیه مرتبط می‌باشد.
خانم «ایلینا آودی‌آوا» مسؤل پایگاه خبری تحلیلی «کشتی سفید» نیز با تأیید وجود منافع مالی و بازرگانی رئیس جمهور قرقیزستان در ترکیه، می‌گوید که در حال حاضر آتامبایف بر سر دوراهی قرار گرفته است و ناچار خواهد بود تا میان تجارت خصوصی در ترکیه و ریاست جمهوری قرقیزستان یکی را انتخاب کند.
در مطلب این پایگاه خبری آورده شده است که آمریکا و متحدین آن با استفاده از موضوع وجود تجارت خصوصی آتامبایف در ترکیه، وی را مورد فشارهای جدی و حتی شانتاژ قرار داده‌اند.
از میان مطالب برخی از رسانه‌های منطقه‌ای و تحلیل‌های کارشناسان در این رابطه می‌توان نتیجه گرفت که چنانچه آتامبایف با تداوم حضور پایگاه نظامی آمریکا با اندکی تغییر نام و شکل (مرکز حمل‌ونقل بین‌المللی هوایی «ماناس») موافقت بکند، موضوع وجود تجارت خصوصی وی در ترکیه مکتوم باقی خواهد ماند.
اگر چنین موضوعی در حقیقت جدی گرفته شود، پس بدون شک می‌توان ارتباط سفر اردوغان به بیشکک را با منافع آمریکا و بخصوص بقای پایگاه ماناس که رسانه‌ها و کارشناسان مطرح می‌کنند، صرفا یک چنگ تبلیغاتی «عوامل روسی»، ندانست.
دیدار نخست‌وزیر ترکیه با وزیر امور خارجه آمریکا در آستانه سفر به بیشکک بی‌دلیل نبودن این مباحث را بیشتر تأیید می‌کند.
به‌باور کنیازف که با خبرنگار دفتر منطقه‌ای فارس در دوشنبه صحبت می‌کرد، سفر اردوغان به بیشکک در همسویی کامل با منافع آمریکا قرار داشته و عدم بحث و بررسی سرنوشت پایگاه ماناس ممکن نخواهد بود.
کارشناسان نظامی آمریکا ضمن تأکید بر اهمیت پایگاه ماناس در جهت اجرای برنامه‌های مختلف در افغانستان، بارها اذعان کرده‌اند که چنانچه بیشکک اقدام به تعطیلی این پایگاه کند، نفوذ نظامی و امنیتی واشنگتن در قرقیزستان و منطقه به طور چشمگیری کاهش خواهد یافت.
البته اردوغان در نشست مطبوعاتی اعلام کرد که سرنوشت پایگاه ماناس در دستور مذاکرات وی با مقامات قرقیزی نبوده است اما در سخنانی که در دومین نشست شورای عالی همکاری‌های استراتژیک 2 کشور در بیشکک بیان کرد، به طور ضمنی به اهمیت تبدیل فرودگاه‌های بزرگ قرقیزستان (مگر جز فرودگاه «ماناس» قرقیزستان چند فرودگاه بزرگ دیگر دارد؟) به مراکز حمل‌ونقل بین‌المللی هوایی و نتایج مطلوب چنین امری برای بیشکک، اشاره کرد که به عبارتی یک نوع تأیید وجود کاسه زیر نیم‌کاسه می‌باشد.
نکته جالب دیگر اینکه سفر اردوغان به قرقیزستان در پی دیدار «ایگور شوال‌اف» معاون نخست‌وزیر روسیه از بیشکک صورت گرفت. طبق اطلاع یکی از کارشناسان نزدیک به وزارت امور خارجه قرقیزستان، معاون نخست‌وزیر روسیه با مقامات قرقیزستان مذاکرات نسبتا سنگینی داشت و با به اصطلاح «باج‌خواهی‌های» بیشکک در رابطه با بحث همگرایی با مسکو و بویژه ورود به اتحادیه گمرکی مخالفت کرد.
این امر نیز در آستانه سفر اردوغان تا حدی به مسئله در راستای منافع ترکیه قرار گرفتن فضای سیاسی قرقیزستان کمک کرد.
کارشناسان اعلام آمادگی اردوغان برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی قرقیزستان و مشخصا نیروگاه‌های برق-آبی نظیر «قمبرآته» را نوعی به چالش کشیدن منافع مسکو در این عرصه دانستند زیرا از شش ماه قبل به این طرف (پس از سفر «ولادیمیر پوتین» به بیشکک) روسیه در زمینه انرژی قرقیزستان فعال شده و بازسازی و احداث چندین سد و نیروگاه جدید را در دستور کار خود قرار داده است. شکی نیست که این موضوع بر حساسیت‌های مسکو در برابر بیشکک بیشتر خواهد افزود.
هدف اصلی؛ کمک به بقای ماناس
«مارس ساری‌اف» کارشناس سیاسی قرقیز معتقد است که ترکیه به عنوان متحد آمریکا و عضو ناتو در این سفر نمی‌تواند به فکر کمک به تحقق منافع آمریکا در قرقیزستان و منطقه نباشد و در حال حاضر در رأس این منافع بحث تداوم حضور نظامی واشنگتن قرار گرفته است.
از نگاه این کارشناس، آمریکا برای حل مشکل کردها به ترکیه کمک کرد و برای عادی‌سازی روابط آن با اسرائیل تلاش‌های زیادی به خرج داد که به نوعی مقامات آنکارا را بیشتر مدیون واشنگتن می‌کند و ظاهرا هدف اصلی از سفر اردوغان نیز جلب موافقت بیشکک برای تداوم حضور نظامی آمریکا با قدری تغییر شکل بوده است.
«رحمت‌الله عبدالله‌اف» پژوهشگر مرکز مطالعات افغانستان و منطقه که سفر اردوغان به بیشکک را پیگیری می‌کرد، ضمن گفت‌وگو با فارس، به این نکته اشاره کرد که چنانچه هدف اصلی سفر نخست‌وزیر ترکیه به قرقیزستان جلب موافقت بیشکک برای تداوم حضور پایگاه ماناس بوده و وعده وام 100 میلیون دلاری پوششی برای توجیه این امر است، پس می‌توان مطمئن بود که بیش از هر مقام دیگر قرقیز، رئیس جمهور آتامبایف با وضعیت پیچیده‌ای رو‌به‌رو خواهد شد.
از نگاه این تحلیلگر مسائل آسیای مرکزی، جمع کردن 2 موضوع، یعنی از یک سو بقای حضور نظامی آمریکا در قرقیزستان که مداخله‌های مختلف در امور داخلی این کشور را به همراه دارد و از سوی دیگر باقی ماندن قرقیزستان در حوزه نفوذ روسیه و همگرایی بیشتر با مسکو، کار سختی خواهد بود.
زیرا چنانچه روسیه از برنامه‌های مهم اقتصادی خود برای قرقیزستان بویژه در حوزه انرژی منصرف شود، بعید است که بتوان ترکیه را جایگزین مناسبی در این رابطه دانست. حداقل در کوتاه‌مدت این امر بر فضای سیاسی، اقتصادی و امنیتی این کشور تأثیر عمیقی خواهد گذاشت.
اما باز هم به اعتقاد کارشناسان، نباید این نکته را نادیده گرفت که آمریکا از نفوذ بالایی در قرقیزستان برخوردار بوده و حداقل چند حزب سیاسی و ده‌ها سازمان مطرح غیردولتی و رسانه‌های خصوصی در همسویی با منافع واشنگتن حرکت می‌کنند که با استفاده از ظرفیت‌های آنان به راحتی می‌توان شرایط سیاسی و امنیتی این کشور را به چالش کشید.
تعجب‌آور است که در این اواخر در منطقه «اوش» قرقیزستان که بخشی از وادی حساس «فرغانه» به شمار می‌رود، برای یکی از سازمان‌های آمریکایی مجوز ایجاد تلویزیون صادر شد که (جدا از آنکه این امر نشانه نفوذ آمریکا در این کشور است) فقط همین یک مورد کافی است تا در این منطقه زمینه اختلاف و هرج و مرج به راحتی فراهم شود.
حتی با وجود اقدامات مسکو برای تعمیق همگرایی با کشورهای منطقه از جمله در حوزه منافع خود نگاه داشتن قرقیزستان، برخی از مقامات روسی نه تنها علاقمند تداوم حضور پایگاه ماناس در این کشور می‌باشند بلکه از این ناحیه نیز سود می‌برند.
بر اساس آمار موجود، روسیه سالانه به میزان بیش از یک میلیارد دلار به پایگاه ماناس سوخت واگذار می‌کند که از این ناحیه شرکت‌های نزدیک به مقامات روسی و قرقیزی سود قابل‌توجهی می‌برند و علاقمند قطع این کانال درآمد ثابت نمی‌باشند.
از سوی دیگر، اگر تصور شود که چنانچه بیشکک اقدام به تمدید قرارداد اجاره پایگاه ماناس نکند، آمریکا چه واکنشی خواهد داشت؟ شکی نیست که واشنگتن در جهت برهم زدن اوضاع سیاسی و امنیتی این کشور اقدام خواهد کرد.
در آن صورت با توجه به بحث خروج نیروهای غربی از افغانستان و نگرانی‌های قابل‌توجه دولت‌های آسیای مرکزی از احتمال وخامت اوضاع پس از سال 2014، منطقه می‌تواند وارد مرحله جدیدی از هرج و مرج شود که این امر همه برنامه‌های اقتصادی و سیاسی روسیه برای همگرایی را برای مدتی متوقف خواهد ساخت.
نکته دیگر حایز اهمیت این است که حتی خیلی از احزاب و شخصیت‌های مخالف حضور و نفوذ نظامی آمریکا در قرقیزستان نیز وجود پایگاه ماناس را نوعی شانس برای ایجاد توازن میان منافع بازیگران بزرگ منطقه می‌دانند و از این طریق می‌خواهند با بلندپروازی‌های روس‌ها (که برخی هنوز هم خیال احیای شوروی را در سر دارند) مقابله کنند.
به باور کارشناسان مسائل منطقه، تا زمانی که شرایط همینطور ادامه یابد و در عرصه‌های امنیتی و نظامی، سایر بازیگران مهم منطقه‌ای حرف خاصی برای گفتن نداشته باشند، در سال‌های نزدیک همچنان شاهد تداوم سیاست‌های به اصطلاح کج دار و مریز نه تنها مقامات قرقیزستان بلکه سایر کشورهای آسیای مرکزی خواهیم بود.
انتهای پیام/ص
