به گزارش خبرگزاری فارس از قم، اغلب ما دنیای کودکی را با بازی‌ها و شادی‌های خاص خودش یاد می‌کنیم، شادی‌هایی که در اوج کوچکی عمیق بودند و توصیف نشدنی. همان لحظاتی که زمان زیادی است بیشتر ما گمش کرده‌ایم و با حسرت از شیرینی آن یاد می‌کنیم. اما شرایط برای بعضی کودکان به گونه‌ای ورق خورده که نمی‌توانند کودکی کنند، شرایط برای آزمون و خطای طبیعیشان وجود ندارد، اشتباهی در کار نیست! از همان ابتدای کودکی باید بزرگ باشند و مثل آدم بزرگ‌ها رفتار کنند.
شادی‌هایشان با زشتی اعتیاد و کتک‌های پدر و مادر به تلخی بدل شده و بازی‌هایشان با کار در سرمای استخوان سوز زمستان و گرمای تب آلود تابستان خیابان‌های قم گره خورده است.
کودکانی که قربانی شرایط شده و ناخواسته از کلاس‌های درس و آغوش خانواده محروم شده‌اند. این کودکان را که در سایه تورم‌های روزانه نحیف‌تر شده‌اند می‌توان از رنگ پریده صورتشان و لک‌هایی که از کمبود ویتامین و سوء تغذیه بر روی پوستشان ایجاد شده است شناخت.
اگر آنها را پشت تقاطع‌های خیابان‌های قم ندیده باشید قطعاً شب‌های چهارشنبه در خیابان آستانه و اطراف حرم دیده‌اید، که گاهی فال می‌فروشند و گاهی کتاب‌های دعایی که خودشان به خاطر محرومیت از کلاس‌های درس نمی‌توانند آیه‌ای از آن را بخوانند.
عوامل متعددی دست به دست هم می‌دهند تا کودکی برای امرار معاش خود یا خانواده‌اش به خیابان‌های شهر پناه آورد. بیکاری و اعتیاد اعضای خانواده، مهاجرت‌های ناخواسته از شهری به شهر دیگر، تورمی که با بالا رفتنش یقه طبقات ضعیف‌تر را محکم‌تر می‌گیرد و یا مادری که کودک کم سنش را مردی می‌بیند که می‌تواند خرج روزانه‌اش را درآورد. اینها مصداق شرایطی است که موجب شده است تا این کودکان را در خیابان ببینیم و با التماس‌های مکررشان دستمان را بر جیبمان ببریم و احساس کنیم کاری کرده‌ایم.
بر اساس تعریف سازمان بهزیستی کشور «کودکان خیابانی به افراد زیر 18 سال (اعم از دختر و پسر) اطلاق می‌شود که در شهرهای بزرگ برای ادامه بقاء خود مجبور به کار یا زندگی در خیابان هستند».
برای ساماندهی این کودکان دستگاه‌های زیادی موظف هستند وارد میدان شوند دستگاه‌هایی چون شهرداری، نیروی انتظامی، کمیته امداد و البته بهزیستی.
جمع‌آوری کودکان کار در حیطه وظایف شهرداری
مجید مهربان رئیس مرکز رسیدگی به تخلفات شهری ضمن اینکه وظیفه شهرداری را جمع‌آوری این کودکان می‌داند شرایط مختلف را عامل کم و زیاد شدن تعداد کودکان دانسته و می‌گوید: شرایط مهاجرپذیر بودن موجب شده تا در ایامی مانند محرم که مساجد و تکایا نذوراتی را پخش می‌کنند تعداد این افراد زیاد شود و چه بسا بعد از این ایام در شهر بمانند و دیگر خارج نشوند. در این شرایط کار شهرداری مضاعف می‌شود. در ایام تابستان نیز کودکان مدرسه نمی‌روند و به کار در خیابان روی می‌آورند به همین دلیل تعداد آنها چند برابر می‌شود.
نیروی انتظامی نقش حمایتی دارد
سرهنگ احمد صادقی معاون اجتماعی فرماندهی استان نقش نیروی انتظامی را نقشی حمایتی معرفی می‌کند و حضور مأموران نیروی انتظامی را نشانه این می‌داند که کار مأموران شهرداری از ضابطه قضایی برخوردار است.
بنابر گفته صادقی اگر کودکی جرمی مرتکب شده باشد اولویت با نیروی انتظامی است تا آن را با خود ببرد و تحویل مراجع قضایی دهد. مجرم برای نیروی انتظامی مجرم است و سن و سال در عملکرد نیروی انتظامی تأثیر ندارد.
وی یکی از مصداق‌های همکاری نیروی انتظامی و شهرداری را تشکیل کلانتری شهرداری دانسته و می‌گوید: این کلانتری مخصوص شهرداری است و مأموران موظف هستند شهرداری را در ارتباط با جمع‌آوری متکدیان، کودکان کار، موارد سد معبر و مشکلات شهری همراهی کنند.
تحویل 126 کودک کار و خیابان در شش ماه اول سال
شکی نیست که شرایط بد اقتصادی خانواده‌ها را مجبور می‌کند تا کودکان خود را برای کار به خیابان‌هایی بفرستند که هزاران خطر کودکانشان را تهدید کند. اما باید در نظر بگیریم که بسیاری از این کودکان خانواده‌ای ندارند و یا سرپرست آنها صلاحیت نگهداری این کودک را بنابر دلایلی چون اعتیاد و بیماری ندارد. اینها مواردی است که مددکاران بهزیستی می‌توانند با پیگیری‌های لازم خود آسیب‌شناسی کرده و تا جایی که بتوانند از ورود کودکان به خیابان‌ها جلوگیری کنند.
منصوره بابایی مسئول امور آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی قم تعداد کودکان کار و خیابانی را که در شش ماهه اخیر جمع‌آوری شده‌اند 126 کودک اعلام می‌کند که از این تعداد 104 نفر ایرانی و 22 نفر غیر ایرانی بوده‌اند. به گفته بابایی اکثر این کودکان بومی هستند و درصد کمی از آنها غیر بومی هستند.
نقص در روند شناسایی کودکان کار
کودکان کار یعنی همان‌هایی که بنابر تعریف هشت تا 18 سال دارند دو گروه هستند. کسانی که شانس با آنها یار بوده و به هر زحمتی شده به مدرسه می‌روند و کسانی که از روی بد شانسی و یا ناآگاهی از عواقب کار خود، ترک تحصیل کرده و دنبال کار در خیابان هستند. مهربان که با جمع‌آوری این کودکان سرو کار دارد، جوانان برومندی را مثال می‌زند که از همان ابتدای زندگیشان دستفروشی کرده و الان 18 ساله شده‌اند و دیگر نمی‌توانیم به آنها کودک کار و خیابان بگوییم بلکه همان واژه دستفروش کفایت می‌کند.
بابایی نقص کار را در شناسایی این افراد می‌داند. به عقیده او اگر روند کار از ابتدا در دست بهزیستی قرار گیرد شناسایی بهتر و اساسی‌تری صورت خواهد گرفت و از راه بهتری هم می‌توان مسائل کودکان کار و خیابان را آسیب‌شناسی کرد.
وی درباره روند کار بهزیستی بعد از تحویل کودکان به مرکز می‌گوید: 24 ساعت کودکان در مرکز می‌مانند تا حکم قضایی نگهداری آنها به دستمان برسد. پس از اینکه حکم قضایی صادر شد تا 21 روز در مراکز ما که به صورت دخترانه و پسرانه و در رنج سنی مختلف تفکیک شده است نگهداری شده تا خانواده‌های آنها شناسایی شوند و آموزش‌ها و مهارت‌های لازم را بگذرانند. در این مدت مهارت‌های دوست‌یابی، مهارت نه گفتن و اعتماد به نفس در زمان‌های مختلف به آنها آموزش داده می‌شود. همچنین شرایط حضور در مدارس برای کودکان فراهم می‌شود.
مسئول امور آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی قم جلسات گروه درمانی، خدمات مددکاری و مشاوره‌ای بهزیستی را از کارهای اساسی برای کاهش این پدیده می‌داند.
به عقیده بابایی، در مواردی خانواده‌ها برای نیازهای مقطعی به این کار روی آورده‌اند که با ارجاع کودکان به مدارس و یا ارجاع خانواده‌ها به کمیته امداد و ارائه کمک‌های نقدی این آسیب اجتماعی برای این قبیل خانواده‌ها رفع می‌شود اما ریشه‌کن نخواهد شد.
انتقال کودکان کار به مرکز کودکان مهرپرور
مرکز کودکان مهرپرور، مرکزی است که در آن کودکان هشت تا 18 ساله پسر نگهداری می‌شود. مرتضی رضوی مددکار و مسئول این مرکز است. او می‌گوید: تمام سعی ما این است که کودکانی که به این مرکز تحویل داده می‌شوند دیگر به خیابان‌ها باز نگردند و مشکلات آنها به صورت ریشه‌ای رفع شود. جلسات خانواده درمانی که برای خانواده‌ها برگزار می‌شود تا حدودی موثر است اما نقش اصلی در پیشگیری این پدیده شناسایی قوی و مستمر است که لازمه آن تعامل میان بیمارستان‌ها برای شناسایی کودک آزاری، شهرداری و نیروی انتظامی در زمینه جمع‌آوری و اداره کار برای اشتغالزایی و آموزش مهارت‌هاست.
اجبار کودک به کار مصداق کودک آزاری
محمد کودک 13 ساله‌ای است که اغلب در خیابان صفائیه با ترازوی خود کار می‌کند. او اجبار پدر را دلیل کارش می‌داند و می‌گوید «پدرم مجبورم کرده تا خرج کتاب و دفتر و مدرسه‌ام را خودم در بیاورم». دمپایی‌هایی که به پا دارد او را از سرمای پاییزی قم حفظ نمی‌کند. با لبخندی که بر لب دارد جواب سئوال‌هایم را می‌دهد. می‌گوید: «تا الان شهرداری سه بار ترازو‌هایم را گرفته و چند ماهی هست که از دست مأموران فرار می‌کنم» و با غروری که در چشمانش موج می‌زند می‌گوید «آنها نمی‌توانند من را بگیرند من خیلی زود می‌فهمم و فرار می‌کنم». به گفته خودش چهار سال است که کار می‌کند درآمد ناچیزی از این کار در می‌آورد. درس می‌خواند و می‌گوید «چه پول داشته باشد چه نداشته باشد می‌خواهم دکتر شوم».
تعداد زیادی از این قبیل کودکان در سراسر شهر مشغول به کارند. به گفته مهربان در شب بازار‌ها کودکانی هستند که در کنار پدرانشان دستفروشی می‌کنند. می‌توان گفت این مصداق کودک آزاری است. طبق ماده 713 قانون مجازات اسلامی «هر کس طفل صغیری را وسیله تکدی قرار دهد یا افرادی را به این امر بگمارد و یا گرداننده یک باند تکدی باشد به سه ماه تا دو سال حبس محکوم شده و تمام اموالی که از این طریق به دست آورده مصادره خواهد شد».
کودک آزاری پدیده‌ای است که متأسفانه در میان طبقات خانوادگی با فرهنگ پایین بسیار مشاهده می‌شود. پدری که بی‌رحمانه عقده‌های کودکیش را با آزار کودک 10 ساله‌اش خالی می‌کند و در مواردی او را به کار در خیابان مجبور می‌کند مصداق کودک آزاری جسمی و روانی است.
مسئول مرکز کودکان مهرپرور درباره چگونگی برخورد با کودک آزاری می‌گوید: مواردی از کودک آزاری در میان بچه‌هایی که به این مرکز آورده شده مشاهده شده است که آثار ضرب و شتم بر روی بدن کودک مشهود بوده است که با ارجاع به پزشکی قانونی به مراجع قضایی کشانده‌ایم. یکی از این کودکان کودک خانواده‌ای بود که در آن پدر و مادر متارکه کرده و فرزند پیش پدر زندگی می‌کرد. با این اتفاق عدم صلاحیت پدر در نگهداری کودک ثابت شد و حضانت آن به مادر که تمایل زیادی به نگهداری از کودکش داشت سپرده شد.
به راستی تا چه حد قوانین پیمان‌نامه حقوق کودکان در کشور ما اجرا می‌شود؟ ماده 2 قانون حمایت از کودکان به این شرح است «هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد ممنوع است». آیا حضور کودکان در خیابان‌ها زمینه ابتلای آنها به بیماری‌های خطرناکی چون ایدز و هپاتیت را فراهم نمی‌سازد و آیا ناامنی خیابان‌ها این کودکان را تهدید نمی‌کند؟ آیا محرومیت آنها از بازی که حق طبیعی آنها است زمینه‌ساز عقده‌های روانی آینده آنها نمی‌شود و آیا همین کودکان مجرمان جامعه فردا نخواهند شد؟
نهادهایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند محدود هستند. جمع‌آوری شهرداری و پیگیری‌های چند مددکار بهزیستی به ریشه‌کن شدن این پدیده کمک نخواهد کرد. البته واژه ریشه‌کن درباره این پدیده کمی خوشبینانه است اما برای جامعه ما که عنوان اسلامی را بر دوش می‌کشد و برای شهر ما که عنوان پایتخت مذهبی کشور را بر خود نهاده دور از ذهن نیست که بتواند این پدیده را در خود از بین ببرد.
================
گزارش: سعیده محمدی
================
انتهای پیام/ع/چ3000
