به گزارش خبرگزاری فارس از بجنورد، خشک‌سالی‌های پی‌درپی، تغییرپذیری شدید اقلیمی، کمبود و محدودیت شدید منابع آبی در کشور و تأثیر آن بر وضعیت معیشتی مردم طی چند سال اخیر نیاز به تنوع کشت محصولات غذایی و کشاورزی به روش‌های متنوع را دوچندان کرده و موجب شده است تا کارشناسان در راستای تأمین امنیت غذایی بر لزوم تحولاتی مانند انتخاب کشت فرا سرزمینی تأکید کنند؛ طرحی که می‌توان آن را به معنای کاشت و برداشت انواع محصولات کشاورزی باهدف ارتقای امنیت غذایی و تأمین نیازهای صنایع مرتبط در خارج از محدوده مرزی ثبت‌شده یک کشور توصیف کرد.
اگرچه این طرح به‌عنوان یکی از اولویت‌های اقتصاد مقاومتی در سال ۹۲ مطرح و در ذیل برخی از بندهای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی آورده شد و دولت یازدهم نیز اواخر اردیبهشت‌ماه سال ۹۶ آیین‌نامه کشت فرا سرزمینی را که به تصویب هیئت‌وزیران رسیده بود، برای اجرا به وزارت جهاد کشاورزی، وزارت امور خارجه، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و صندوق توسعه ملی ابلاغ کرد، اما از آن سال تا پایان دولت دوازدهم اقدام خاصی برای تولید محصولات کشاورزی و کاهش واردات برخی محصولات به کشور نشد.
این در حالی است که اجرای این طرح از نگاه کارشناسان نه‌تنها از هدر رفت آب جلوگیری می‌کند بلکه میانبری برای توسعه کشاورزی و تأمین امنیت غذایی است.
خراسان‌شمالی در زمره استان‌هایی است که نه‌تنها کشاورزی در آن، اولویت اول توسعه است و قطب کشاورزی و دام‌پروری شرق ایران محسوب می‌شود بلکه به دلیل ۲۷۰ کیلومتر مرز مشترک با ترکمنستان این امکان را دارد تا به‌عنوان یکی از استان‌های تأثیرگذار در اجرای طرح کشت فرا سرزمینی باشد و از این منظر علاوه بر فراهم آوردن بسترهای کارآفرینی برای اشتغال‌زایی فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف کشاورزی، می‌تواند پویایی بخش کشاورزی استان، رونق اقتصادی و توسعه دام‌پروری و رونق آن به‌واسطه تأمین نهاده‌های دامی را در کنار تولید ثروت و عرضه تولیدات مختلف در کشورهای آسیای میانه به همراه آورد.
هرچند گام‌های اولیه برای اجرای طرح در استان برداشته‌شده است و کشاورزان نیز برای عملیاتی کردن این طرح ابراز تمایل کرده‌اند اما به نظر می‌رسد اجرایی شدن این طرح در کشورهای آسیای میانه نیازمند پشتوانه‌های حقوقی است تا با صرف سرمایه بتوان محصول را به کشور بازگرداند.
اگرچه رئیس سابق جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی به کشت فرا سرزمینی چراغ سبز نیز نشان داده بود و برای انجام کشت فرا سرزمینی در کشور ترکمنستان، نشست‌هایی با کنسولگری این کشور برگزارشده بود اما تاکنون این کشور به‌واسطه کم‌آبی رغبتی برای اجرای طرح نشان نداده است، از سوی دیگر با ورود کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی و سفر به قزاقستان گام‌های اولیه برای انعقاد تفاهم‌نامه به‌منظور فعالیت در این زمینه برداشته‌شده است و به نظر می‌رسد با اجرایی شدن این طرح، استان بتواند بخشی از نیاز خود را به محصولاتی هم چون گندم و جو و نهاده‌های دامی برطرف کند.
انعقاد تفاهم‌نامه با قزاقستان
در این راستا، اشکان کاویانی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان‌شمالی با تأکید بر اهمیت کشت فرا سرزمینی، لازمه اجرایی شدن این طرح را پیگیری‌های اولیه عنوان کرد و از انعقاد تفاهم‌نامه‌ای در این راستا با قزاقستان سخن گفت و بر ضرورت حمایت از افرادی که در این راستا گام برمی‌دارند و توانمندسازی افراد برای تولید محصولات کشاورزی موردنیاز کشور تأکید کرد.
کاویانی تولید ثروت، اشتغال‌زایی و تولید محصولات پاک را از دستاوردهای این طرح برای استان و کشور برشمرد و اظهار کرد: اولویت خراسان‌شمالی دام‌پروری است که در این زمینه ظرفیت‌های بسیاری داریم و بر این اساس باید نیاز دامداران را مانند خوراک دام، جو و ذرت، گندم دامی، علوفه و سویا تأمین شود.
وی ادامه داد: کشورهای آسیای میانه به‌واسطه مرز زمینی و آبی مشترک با ایران، اراضی قابل‌کشت فراوان و منابع آبی در دسترس و غنی می‌توانند نقش مهم و اساسی در تأمین نیازهای دامداران و نهاده‌های دامی ایفا کنند.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان‌شمالی به نیاز سالانه ۱۴ الی ۱۵ میلیون تُن گندم کشور اشاره کرد و با توجه به تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌ها از نیاز ۷ و نیم میلیون تنی گندم از کشورهای دیگر سخن گفت و افزود: با اجرای کشت فرا سرزمینی در کشورهای آسیای میانه این کشورها می‌توانند نسبت به تأمین گندم، نهاده‌های دامی هم چون سویا، جو، ذرت و کنجاله های مختلف کمک شایانی کنند.
وی اضافه کرد: با توجه به جمعیت اندک قزاقستان، با اجرای این طرح و ورود فارغ‌التحصیلان کشاورزی علاوه بر اشتغال‌زایی، تولید و درآمد، رونق اقتصادی استان را به دنبال خواهد داشت.
کاویانی اظهار داشت: در سفر اخیر به این کشور درزمینهٔ های مختلف بررسی‌های بسیاری انجام شد و ازآنجایی‌که هر دو کشور پیشرفت‌هایی درزمینهٔ کشاورزی دارند می‌توان از طریق این طرح تبادل تجربه کرد که همین امر موجب تبادل ثروت نیز می‌شود.
تأمین نهاده‌های دامی خراسان‌شمالی با حمایت دولت
وی خاطرنشان کرد: اگر حمایت دولت از متقاضیان کشت فرا سرزمینی برای توانمندسازی بخش کشاورزی صورت بگیرد می‌توان امیدوار بود در ۲ سال آینده بخش زیادی از نیاز نهاده‌های دامی استان از کشورهای هم‌جوار تأمین شود.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی خراسان‌شمالی تصریح کرد: ایران کشور نیمه خشکی است که به سمت خشک شدن رفته و کاهش میانگین بارندگی در کشور از ۲۵۰ میلی‌متر به ۱۱۰ میلی‌متر بیانگر این موضوع است.
وی بابیان این‌که زمین‌های بسیاری در قزاقستان وجود دارد که می‌توانیم با بهره‌گیری از فعالان بخش کشاورزی دست به تولید بزنیم، اظهار داشت: صحبت‌های اولیه انجام‌شده و زمینه آماده است، در صورت تأمین هزینه‌های اولیه و حمایت‌های مالی دولت زمین‌ها در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به این‌که روش‌های بسیاری برای حمایت وجود دارد، تأمین بخشی از نیاز مالی در قبال تحویل گندم را بهترین روش برای اجرای طرح کشت فرا سرزمینی عنوان کرد و گفت: غلات و نهاده‌های دامی بیشترین نیاز استان است و با توجه به میزان برداشت بالای آن به‌طورقطع سودآوری بالایی برای متقاضیان خواهد داشت.
وی در بخش دیگر به نیروهای توانمند استان درزمینهٔ کشاورزی اشاره کرد و افزود: اگر دولت ۲۰ درصد از مبلغ قرارداد را با اخذ ضمانت پرداخت کند، درروند اجرای طرح بسیار مؤثر خواهد بود.
دستاورد کشت فرا سرزمینی برای خراسان‌شمالی
کاویانی به مهم‌ترین دستاورد اجرای این طرح برای استان پرداخت و بابیان این‌که دام سبک خراسان‌شمالی را در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد بالای قیمت دام دیگر کشورها و استانها به‌واسطه طعم و مزه آن خریداری می‌کنند، تصریح کرد: بنابراین وقتی نهاده‌ها را تأمین کنیم و دام را در داخل و خارج به فروش برسانیم، به‌طورقطع شاهد رونق اقتصادی در استان، جدای از فقرزدایی خواهیم بود، ضمن این‌که ایجاد اشتغال و تولید ثروت و عرضه تولیدات مختلف استان در کشورهای آسیای میانه دستاورد دیگری است که اجرای این طرح به دنبال خواهد داشت.
مزایای کشت فرا سرزمینی
از نگاه کارشناسان، کشت فرا سرزمینی، موضوعی است که طی چند سال اخیر در کشورمان مطرح‌شده و اکنون اهمیت آن با توجه به وقوع خشک‌سالی در بسیاری از استانها، محدودیت شدید منابع آبی و تأثیر آن بر وضعیت معیشتی مردم بیش از هرزمانی نمایان است.
بر این اساس با توجه به‌شدت بحران آب، باید در جهت بهره‌ور کردن کشاورزی موجود و استفاده از روش‌های آبیاری و کاشت، داشت و برداشت نوین و کاشت محصولات آب‌بر در سایر کشورها و ایجاد کشت فرا سرزمینی گام برداشت تا از این طریق بتوان از هدر رفت آب جلوگیری کرد.
به باور کارشناسان انجام کشت فرا سرزمینی مزایای فراوانی ازجمله افزایش اشتغال، توسعه فناوری، رشد تجارت، ایجاد بازارهای جدید و کمک به تقویت اقتصادی محلی را در پی خواهد داشت و می‌تواند راهکار مناسب و عاقلانه جایگزین، برای تأمین محصولات کشاورزی و مواد غذایی در کشور به شمار آید.
از سوی دیگر کارشناسان معتقدند، با اجرای این طرح شاهد افزایش تولید محصولات کشاورزی و تبدیل فناوری و دانش به محصول خواهیم بود و چنانچه کشت فرا سرزمینی در چهارچوب سازمان‌دهی شده عملیاتی شود، علاوه بر تأمین بخش قابل‌توجهی از امنیت غذایی کشور قادر است، بهبود زیرساخت‌های توسعه روستایی، تشکیل سرمایه و منابع برای فناوری و انتقال دانش و تجربه را دربر داشته باشد.
در این میان جواد تشکری، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی با اشاره به این‌که در سال جاری به پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی آیین‌نامه اجرایی این طرح از سوی هیئت‌وزیران تدوین و به‌عنوان نخستین آیین‌نامه به دولت ابلاغ شد، تصریح کرد: در این راستا شرکت پشتیبانی امور دام و شرکت بازرگانی دولت مکلف شدند در واردات محصولات موردنیاز از کشورهای خارجی، شرکت‌های ایرانی که در دیگر کشورها برای کشت فرا سرزمینی فعالیت می‌کنند را در اولویت خرید قرار دهند.
وی بابیان این‌که یک برنامه ۴ ساله تدوین و مقررشده است تا در این ۴ سال، ۵ میلیون تن محصول با توجه به خشک‌سالی و کمبود مواد غذایی در کشور از طریق کشت فرا سرزمینی وارد کشور شود، اظهار داشت: ازآنجایی‌که کشت فرا سرزمینی نیازمند مباحث حقوقی و ضوابط خارجی است وزارتخانه در حال ایجاد مقدمات است.
وی با اشاره به این‌که در خراسان‌شمالی علاقه‌مند بودیم تا با ترکمنستان ارتباط برقرار و این طرح برای تأمین چغندرقند اجرایی شود، گفت: رایزنی‌هایی با وزارت امور خارجه و نمایندگی امور خارجه در کشور انجام‌گرفته است، اما تاکنون پاسخی از سوی ترکمنستان داده نشده و گویا به‌واسطه کم‌آبی این کشور نمی‌تواند در این زمینه ورود پیدا کند.
تأمین خوراک موردنیاز کارخانه قند، اولویت نخست خراسان‌شمالی
تشکری به حضور هیئت تجاری از قزاقستان به استان و طرح مسئله کشت فرا سرزمینی هم پرداخت و از این‌که مقررشده است تا سازوکارهای حقوقی و پشتیبانی لازم در ۲ کشور فراهم شود تا بتوانیم از این ظرفیت استفاده کنیم، سخن گفت و ادامه داد: کشاورزان آمادگی دارند تا در این کشور تولید محصول داشته باشند، اما اجرای این طرح نیازمند پشتوانه‌های حقوقی است تا با صرف سرمایه بتوان محصول را به کشور بازگرداند.
تأمین ۱۰ تا ۱۵ درصد نیاز خراسان‌شمالی
وی در خصوص میزان تأمین تولیدات کشاورزی موردنیاز در استان هم گفت: با توجه به استعداد کشاورزان نباید سهمی برای استان در نظر گرفت، اما با توجه به نیاز سالانه ۱۳۰ هزار تن گندم و ۲۰۰ هزار تن جو در استان، می‌توانیم ۱۰ تا ۱۵ درصد نیاز استان را در دیگر کشورها تولید و حداقل کمبود استان را تأمین کنیم اما اولویت نخست ما در این کشت، تأمین خوراک موردنیاز کارخانه قند استان است.
وی بابیان این‌که کارخانه قند سالانه ۴۰۰ هزار تن ظرفیت تولید دارد، اما تولید سالانه استان ۱۰۰ هزار تن است، افزود: می‌توانیم از طریق کشت فرا سرزمینی سالانه ۲۰۰ هزار تن چغندرقند را از کشورهایی هم چون ترکمنستان تهیه کنیم.
تشکری با توجه به نیاز ۱۰۰ هزار تنی جو علاوه بر تولید ۱۰۰ هزار تن در سال اظهار داشت: می‌توانیم سالانه ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تن جوی موردنیاز استان را در قالب کشاورزی قراردادی از کشورهای هم چون قزاقستان تأمین کنیم.
وی با اشاره به این‌که ایران در خصوص سویا، کنجاله سویا و ذرت وابستگی ۷۰ تا ۸۰ درصدی دارد، گفت: ازآنجایی‌که صنعت دام‌پروری ما اشتغال‌زایی و ارزش‌افزوده دارد باید نهاده‌هایش باقیمت مناسب به کشور وارد شود و بر همین اساس اجرای این طرح یک ضرورت است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی همچنین به منابع آب‌وخاک که قابل توسعه نیست و نمی‌توان در اراضی دیگر هم این کار انجام شود اشاره کرد و گفت: بنابراین برای اشتغال‌زایی و اقتصاد باید مواد اولیه تولید و وارد کشور شود و این‌یک سیاست است.
کاهش سطح کشت اراضی آبی
تشکری در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به کاهش سطح زیر کشت در استان و این‌که متناسب با میزان بارندگی آب‌های تجدید پذیرمان در ۲ دهه اخیر کاهش پیداکرده است، به‌ضرورت اجرایی شدن این طرح پرداخت و تصریح کرد: از سال ۸۲ وارد خشک‌سالی شدیم و درمجموع روند آب‌های تجدید پذیرمان رو به کاهش بوده و بر این اساس بسیاری از اراضی آبی ما نیمه آبی و اراضی نیمه آبی استان هم دیم شدند به‌گونه‌ای که درمجموع اراضی آبی گندم در ۲۰ سال اخیر سطح کشت ما از ۶۰ هزار هکتار به ۴۷ هکتار رسیده است که حداقل ۵۰ درصد نیمه آبی هستند.
وی ادامه داد: ۱۲۰ هزار هکتار اراضی دیم گندم نیز به ۹۷ هزار هکتار رسیده است که کاهش شدیدی در سطح کشت را نشان می‌دهد هرچند کاهش تولید نداشتیم و سعی کردیم با بذر مناسب تغذیه و روش‌های کشت، مدل‌های بهره‌وری افزایش تولید داشته باشیم.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی ارتباطات خارجی را زمینه‌ساز تحقق این طرح برشمرد و از این‌که باید وزارت امور خارجه و نمایندگی‌های آن در استانها و در سایر کشورها وارد عمل شوند تا بتوانیم قراردادهای معینی را ببندیم، اظهار داشت: از طرف دیگر باید به‌موازات مباحث حقوقی تضمینی را در داخل به کشاورزان بدهیم که اگر به هر دلیلی این قرارداد اجرایی نشد کشاورز ضربه نخورد، زیرا تنها انتظار کشاورز دارد نبود مانعی برای برگشت سرمایه است تا بتواند محصول تولیدشده را به کشور خودمان بفروشند.
وی خاطرنشان کرد: هرچند برای فروش محصول به کشور قانون تصویب‌شده است، اما تضمین سرمایه‌گذاری نیازمند قراردادهای حقوقی و بین‌المللی است که باید از سوی وزارت امور خارجه و وزارت جهاد کشاورزی میان کشورهای اعلام آمادگی منعقد شود و با انجام این کار می‌توانیم در قالب تسهیلات بانکی به کشاورزان کمک کنیم تا هم از ادوات مدرن استفاده کنند و هم سرمایه برای کشت و کار فراهم شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی اضافه کرد: ما منتظر هستیم تا دستورالعمل‌ها و پشتوانه‌ها اعلام شود و اگر طی یک سال آینده این مقدمات فراهم شود، این طرح آغاز می‌شود.
تشکری ورود اتاق بازرگانی استان را در این عرصه برای تجارت خوب توصیف کرد و گفت: اتاق بازرگانی در انتهای این زنجیره می‌تواند به ما کمک کند ولی درزمینهٔ تولید، کشاورزان، وزارت جهاد کشاورزی و متخصصان و سازمان نظام‌مهندسی باید ورود پیدا کند که سازمان نظام‌مهندسی نیز اعلام آمادگی کرده است تا نیروهای فنی و مهندسی در کنار کشاورزان قرار بگیرند.
حال به نظر می‌رسد کشت فرا سرزمینی اگرچه سابقه طولانی نزدیک به سه دهه در ایران دارد اما متأسفانه باوجود تأکید برخی مسئولان در فواصل زمانی گوناگون آن‌چنان‌که باید توسعه‌نیافته است، این در حالی است که اجرای کشت فرا سرزمینی در کشورهای هم‌جوار همچون روسیه و قزاقستان، ترکمنستان و گرجستان به دلیل شرایط مساعد آب و هوایی و حاصلخیزی و همچنین داشتن مرز آبی و خاکی که هزینه نقل‌وانتقال را پایین می‌آورد بسیار مناسب خواهد بود و به‌طورقطع تعلل در این زمینه می‌تواند در آینده، کشور را با بحران‌هایی به‌ویژه در حوزه تأمین مواد غذایی مواجه کند.
علی رضوانی زاده، رئیس انجمن کشت فرا سرزمینی ایران نیز در این رابطه در گفت‌وگو با رسانه‌ها اظهار کرد: ایران در ۲۲ تا ۲۵ کشور جهان کشت فرا سرزمینی را صورت داده است ولی بااین‌حال با توجه به عدم‌حمایت دولت قبل و نوسانات نرخ ارز و آسیب وارده ناشی از آن به بخش خصوصی، توسعه کشت فرا سرزمینی امکان‌ناپذیر است.
وی اضافه کرد: از ۳۰ میلیون تن محصول کشاورزی وارداتی به کشور تنها ۷ درصد آن از کشت فرا سرزمینی وارد می‌شود، لذا آن‌چنان‌که بایدوشاید نتوانسته‌ایم از مزایای کشت فرا سرزمینی استفاده کنیم.
این مقام مسئول اظهار کرد داشت: وزارت جهاد کشاورزی باور به توسعه کشت فرا سرزمینی دارد ولی ابزار تحقق این هدف را ندارد، بنابراین و طبیعتاً با حلوا حلوا گفتن در این زمینه شاهد توسعه کشت فرا سرزمینی نخواهیم بود.
رضوانی زاده در ادامه یادآور شد: از طرف دیگر کشور عربستان ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای توسعه کشت فرا سرزمینی در ۱۲ محصول صورت داده و مدعی است که می‌تواند امنیت غذایی کل کشورهای مسلمان را تأمین کند.
وی اضافه کرده بود: طی سال‌های گذشته حتی یک ریال هم برای حمایت از سرمایه‌گذاری در این طرح صورت نگرفته است چون متولی خاصی در این موضوع وجود ندارد، از طرف دیگر هر وقت درآمدهای نفتی زیاد می‌شود کشت فرا سرزمینی به فراموشی سپرده می‌شود.
رئیس انجمن کشت فرا سرزمینی ایران خاطرنشان کرد: ایران درکشت فرا سرزمینی بیشتر به دنبال کاشت محصولات آب بر در کشورهای دیگر بوده است ولی بااین‌حال بخش خصوصی به دنبال کشت محصولاتی بوده که سود زیادی برای آن به همراه داشته باشد به‌طوری‌که بخش خصوصی طی سالیان اخیر به کشت تنباکو و میوه‌های گرمسیری ازجمله موز و آناناس رغبت بیشتری نشان داده است چون در سال گذشته ۹۰۰ میلیون دلار میوه گرمسیری وارد کشور شده است که بخش خصوصی می‌تواند آن را از طریق کشت فرا سرزمینی تأمین کند.
وی گفت: طی بازه زمانی ۵ ساله اگر دولت از کشت فرا سرزمینی حمایت کند علاوه بر خودکفایی و تأمین امنیت غذایی در برخی از محصولات شاهد صادرات آن‌ها به کشورهای همسایه نیز خواهیم بود، از طرف دیگر با توجه به اقلیم کشور امکان خودکفایی داخلی در برخی از محصولات نیز وجود ندارد.
به نظر می‌رسد در شرایطی که کشور ما درزمینهٔ منابع آبی و خاکی دچار سوء مدیریت است به‌طوری‌که از تمام آب‌های ناشی از بارندگی در سطح کشورمان استفاده نمی‌شود و این آب‌ها به‌وسیله رواناب‌های فصلی و تبخیر به انحای گوناگون از کشور خارج می‌شود، توسعه کشت فرا سرزمینی به‌عنوان یک‌راه کار برای تأمین امنیت غذایی یک ضرورت است.
هرچند در لایحه بودجه ۱۴۰۱ به این طرح توجه شده و لایحه بودجه ۱۴۰۱، دولت را مکلف کرده در واردات محصولات کشاورزی و دامی در شرایط مساوی اولویت خرید خود را از شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه کشاورزی فرا سرزمینی قرار دهد.
امیدواریم از این فرصت ایجادشده به‌درستی بهره گرفته شود و با ورود حمایت‌های دولتی شاهد رونق صادرات غیرنفتی در کشور و عدم وابستگی به درآمد حاصل از فروش نفت در کنار رونق اقتصاد محلی در استانها باشیم.
گزارش از مرتضوی
انتهای پیام/
