میزگرد| فرصت‌ها و تهدیدهای انیمیشن برای جهانی شدن؛ پایتان را از گلوی انیمیشن بردارید

خبرگزاری فارس ـ گروه سینما ـ احسان هوشیارگر ـ سجاد رضایی مقدم: کمی قبل و در گفت‌وگویی مفصل با عوامل ساخت انیمیشن «بچه زرنگ» از روند شکل‌گیری این انیمیشن صحبت کردیم تا با روند تولید تنها انیمیشن 50 میلیاردی ایران آشنایی بیشتری پیدا کنیم.

چالش‌های تیم تولید «بچه زرنگ» شاید نقشه راه خوبی را برای ادامه مسیر آثار انیمیشن باشد.

حالا و در دومین بخش از گفت‌وگوی خبرگزاری فارس با حامد جعفری تهیه‌کننده و بهنود نکویی کارگردان «بچه زرنگ» قصد داریم تا به شرایط انیمیشن در ایران بپردازیم.

امسال و در دوره 42 جشنواره فیلم فجر آثار زیادی در قالب انیمیشن وارد رقابت جشنواره شده‌اند، شاید تجربه موفقیت انیمیشن  «بچه زرنگ» در دوره قبل و رکوردهایش در اکران باعث تشویق مجموعه‌های مختلف برای حضور در این گونه سینمایی شده باشد.

مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

فارس: اگر بخواهیم مسیر ورود انیمیشن به جشنواره فیلم فجر را برسی کنیم، این مسیر از کجا شکل گرفت؟ فکر می‌کنم اولین اثر انیمیشنی این جشنواره برای مجموعه شما بود.

جعفری: سال 93 انیمیشن «شاهزاده روم» را در جشنواره داشتیم، که هیئت انتخاب اثر را بررسی کردند و دبیر جشنواره گفتند اثر درخور توجهی است ولی جدای از بخش رقابتی از آن تقدیر می‌کنیم که آن سال  آقای رضاداد از انیمیشن شاهزاده روم تقدیر کردند. سال ۱۳۹۶ با انیمیشن «فیلشاه» به بخش مسابقه سودای سیمرغ راه یافتیم ولی داورها اعلام کردند که انیمیشن قابلیت رقابت با آثار رئال ندارد و ما انیمیشن را داوری نکردیم!

و در دوره چهل و یکمین جشنواره بین المللی فیلم فجر در سال ۱۴۰۱، انیمیشن «بچه زرنگ» وارد بخش رقابتی سودای سیمرغ شد و در همه بخش‌هایی که می‌توانست با بقیه آثار رقابت کرد و جایزه بهترین فیلم انیمیشن را هم گرفت. در واقع می‌توان اینطور گفت که با ورود انیمیشن‌هایمات به جشنواره فیلم فجر، هر بار در این جشنواره یک گام به سمت جلو حرکت کردیم.

وقتی «شاهزاده روم» وارد جشنواره فیلم فجر شد، سال بعد 8 انیمیشن متقاضی حضور در این جشنواره شدند، یعنی انیمیشن «شاهزاده روم» به‌عنوان یک الگو موفق در این جشنواره مطرح شد و باعث شد راه دیگر آثار به این رویداد باز شود.

بعد از ورود «فیلشاه» به جشنواره فجر و به دنبال مسائلی که پیش آمد و اعتراضاتی که ما کردیم که چرا یک اثر را وارد جشنواره کردید که امکان رقابت ندارد، جشنواره پذیرفت که این آثار انیمیشن را وارد رقابت کند. در آن سال در بخش مجزایی از انیمیشن‌های موجود تقدیر شد، که البته این کار هم اشتباه بود.

فارس: خب اتفاق درست برای حضور یک انیمیشن در جشنواره چیست؟

جعفری: اتفاق درست آن چیزی بود که در جشنواره بین المللی فیلم فجر برای «بچه زرنگ» افتاد که با باقی آثار رقابت کرد، حتی در اسکار هم یک انیمیشن می‌تواند در بخش متن و فیلمنامه و بخش هایی مانند صداگذاری با آثار رئال رقابت کند.

فارس: فکر می‌کنم اتفاقی که برای «بچه زرنگ» افتاد با منتقدانی رو به رو بود.

جعفری: احتمالا نگاهشان به مسئله متفاوت بوده است که لزوما نگاه کاملی نیست. همانطور که اشاره کردم در جشنواره‌هایی مانند اسکار هم انیمیشن یک جایزه ویژه دارد اما در بخش‌های مختلف با آثار رئال رقابت می‌کند.

چرا که انیمیشن گونه‌ای از فیلم است که در بخش‌های زیادی قابلیت رقابت با باقی آثار را دارد.

فارس: اگر قبول کنیم که آثار بعد از جشنواره نیاز به اکران عموم و بازگشت سرمایه دارند، آیا می‌توان انیمیشن را به‌عنوان یکی از گزینه‌های سودآور سینما مطرح کرد؟ مواردی مانند خواب زیاد پول و هزینه تجهیزات هزینه ساخت انیمیشن را بالا نمی‌برد؟ تضمین سودآوری یک انیمیشن چیست؟

جعفری: انیمیشن در سراسر دنیا صنعت سودآوری است و حتما در ایران می تواند سودآور باشد. البته در حال حاضر به دلایلی که گفتید حاشیه سود برای آثار انیمیشن کم‌ است اما جالب است بدانید تمامی آثار گروه هنرپویا از «شاهزاده روم» تا «فیلشاه» و «بچه زرنگ» در گیشه داخلی سودآور بودند.

فارس: این اتفاق تنها برای شما به‌عنوان استثنا بوده است، آثار بسیاری در این مسیر شکست خوردند.

جعفری:‌ این اتفاق برای هنر پویا و گروه ما استثنا نبوده است چون استثنا هر بار تکرار نمی‌شود و این سودآوری در تمامی آثاری که داشتیم تکرار شده است.

فارس: حرف منم همین است، این موضوع فقط برای گروه شما است.

نکویی: انیمیشن یک فرآیند سودآور است، اگر فردی یا استودیویی اشتباه عمل می‌کند ربطی به صنعت انیمیشن ندارد، صنعت انیمیشن در دنیا سودآور است. اگر لیست فروش آثار در سینمای خارج از کشور را هم ببینید متوجه این موضوع می‌شوید.

جعفری: در کشور ما هم همین است، در ایران یک محدودیتی برای آثار انیمیشن قائل می‌شوند که این موفقیت به‌طور کامل اتفاق نمی‌افتد، اگر در این زمان برای «بچه زرنگ» محدودیتی در اکران و سئانس‌ها قائل نمی‌شدند رتبه بالاتری داشت، این نکته را ضریب اشغال سئانس‌های اکران آن «بچه زرنگ» تصدیق می‌کند.

حالا در این محدودیتی که وجود دارد، این نکته را ضریب اشغال سئانس‌های اکران آن «بچه زرنگ» تصدیق می‌کند. اما حتی با وجود همین شرایط و محدودیت‌ها، اگر در ساخت یک انیمیشن ابزار درست در تولید و عرضه اثر، به کار برده شود و مخاطب اثر به درستی شناسایی و انتخاب و بررسی شوند، اثر قطعا سود آور خواهد بود.

برای مثال الان در حوزه‌ نوشت افزار «بچه زرنگ» که همزمان با اکران عمومی انیمیشن رونمایی شد، استقبال مخاطبان سبب شد تا مرچندایز «بچه زرنگ»، آن هم فقط در یک بخش محصولات جانبی انیمیشن، نزدیک به 14 میلیارد تومان فروش داشته باشد. آن هم با وجود تنها، 13 یا 14 قلم محصول که این یعنی فروش این محصولات به عنوان مرچندایز انیمیشن، عدد قابل توجهی داشته است.

حالا چطور این اتفاق افتاده است؟ چون که در گروه هنرپویا پس از مشاهده و بررسی اقدامات نمونه‌های خارجی، همان اقدامات را مشابه سازی کردیم و همان مسیر را برای آثارمان طراحی می‌کنیم. و این یعنی هر جایی که بر اساس شناخت بازار، مطالعه درست و طراحی دقیق انجام شود، موفق می‌شویم.

بنابراین بر اساس زنجیره‌ی ارزش و رقم زدن یک مجموعه اقدام در حوزه‌ی عرضه اثر، ما می‌توانیم در اکران داخل کشور موفقیت کسب کنیم. و حالا نیز در خارج از کشور هم می‌توانیم این امکان را داشته باشیم.

فارس: دلیل موفقیت یک انیمیشن ایرانی در اکران خارجی را چه چیزی می‌دانید؟

جعفری: انیمیشن به واسطه اینکه کار کودک است و تقریبا ادبیاتی بین‌المللی دارد، چراکه آن چیزی که مخاطب به‌عنوان دانش پیشینی برای فهم یک قصه لازم دارد تقریبا مشابه است. بزرگسال قبل از دیدن اثر شما چندین سال آموزش دیده است. اما کودک اینطور نیست و نهایت یک یا دوسال آموزش پیشینی دارد و بیشتر داده‌های ذهنش فطری است.

فارس: وقتی یک محصول موفق می‌شود خطر کپی از فرآیند آن وجود دارد، آیا این خطر در مورد انیمیشن هم وجود دارد؟

نکویی: از اساس این مورد که تهیه‌کننده‌ای بتواند به سمت ساخت انیمیشن حرکت کند غلط است، چراکه ساز و کار ساخت یک محصول پویانمایی این است که استودیو وجود داشته باشد و فراهم کردن آن هم یک کار تخصصی و پیچیده است.

استودیو داشتن یک تخصصی است که فرآیند کوتاه مدت نیست و نمی‌شود برای یک یا دو کار استودیوایجاد کرد. در مورد خواب پول هم که گفتید همین است، در فرآیند استودیوداشتن معمولا گروه فقط درگیر انجام یک کار نیست و پروژه‌ها می‌توانند با هم هم‌افزایی داشته باشند این مسائل مواردی است که ما در محاسباتمان نمی‌آوریم و در حقیقت این استودیو است که سودآور است.

فارس: استودیو انیمیشن سازی به معنای امکانات ساخت انیمیشن است؟ ویژگی‌هایی که باعث پیشرفت آن می‌شود را بفرمایید.

جعفری: استودیو یعنی ریل گذاری یک مسیر و ادامه دادن در این مسیر و اضافه و اعمال شدن مجموع تجربیات در این فرآیند، همه اینها باهم می‌تواند فرآیند یک استودیوموفق باشد.

فارس: در رابطه با خطر کپی هم توضیح دهید.

نکویی: اصلا تصور کنید «بچه زرنگ» تبدیل به پرفروش‌ترین اثر حال حاضر سینمای ایران شود، ولی ساختن و رجوع کردن به فرآیند آن یک کار پیچیده است. در آثار رئال کپی به معنای محتوایی آن شکل می‌گیرد، ولی در انیمیشن این اتفاق فقط در محتوای آن نیست، فرآیندی دارد که قابل کپی نیست.

جعفری: ببینید مثلا شما در ساخت یک اثر رئال موفق با یک فرایند چند ماهه نتیجه می‌گیرید، حالا یا موفق می‌شود یا خیر؛ اما در ساخت انیمیشن این یک فرآیندی است که 4 الی 5 سال زمان می‌خواهد.

این ممارست و مقاومت برای اینکه این زمان را طی بکنید و به یک خروجی برسید خودش یک نکته است و ریسک سرمایه‌گذاری هم بالا است چون سازنده می‌گوید که من این اثر را تولید می‌کنم و از کجا معلوم که چهار سال دیگر این اثر در بازار وجود داشته باشد یا نه.

فارس: در این مسیر اتکا روی افراد سازنده بیشتر است یا مجموعه‌ای که به آن استودیومی‌گویید؟

جعفری: ببینیدوقتی «شاهزاده روم» ساخته شد از عوامل پرتعداد فیلم یک سری از بچه‌ها به خارج از کشور رفتند؛ یک سری از افراد هم رفتند پیش آدم‌های مختلف، که ما پروژه فلان را ساختیم و بیا برای کار ما سرمایه گذاری کن. این اتفاقات بسیار می‌افتد. چند درصد از این افراد نتیجه می‌گیرند؟

در مجموعه هنرپویا افراد کلیدی‌ای داشتیم که از مجموعه جدا شدند تا کار جدیدی را شروع کنند اما موفق نشدند ولی مجموعه همچنان به کارش ادامه می‌دهد، چون این فرآیند و مجموعه است که موفق می‌شود.

فارس: اگر در رابطه زیرساخت‌های موجود در کشور برای ساخت یک انیمیشن صحبت کنیم، امکانات موجود را برای پیشرفت این صنعت در کشور کافی می‌دانید؟

جعفری: نکته اصلی کافی بودن یا نبودن امکانات موجود نیست، بلکه اینجا است که پیشرفت صنعت انیمیشن در ایران متوقف به این موارد نیست. برای مثال ما هنگام ساخت «فیلشاه» محدودیت زمانی داشتیم و می‌خواستیم کار را به جشنواره برسانیم، رفتیم و بخشی از خروجی کار را خارج از ایران انجام دادیم.

برای ساخت «بچه زرنگ» عجله‌ای نداشتیم و از ظرفیت‌های داخلی استفاده کردیم و بعد از «فیلشاه» هم چند مجموعه با همین نگاه در داخل کشور ایجاد شد که نیازی به تکمیل فرایند تولید در خارج از کشور نباشد. امکانات و زیر ساخت باعث کندی در فرایند تولید می شود اما مانع پیشرفت انیمیشن در داخل کشور نیست.

هر روز آرزوهای ما در انیمیشن سازی ایران بزرگ‌تر می‌شود، روزی می‌گفتیم اگر یک میلیارد تومان پول داشته باشیم کار مهمی می‌کنیم ولی الان باید 100 میلیارد داشته باشیم، اما اصل ماجرا این است که پول و امکانات مانعی برای پیشرفت این صنعت در کشور نیست.

فارس: از بزرگ شدن آرزوها گفتید، الان مهم‌ترین آرزوی شما در حوزه انیمیشن چیست؟

جعفری: الان نزدیک به شروع هفدهمین سال فعالیت هنرپویا هستیم، روز اول با دغدغه ساخت اثر برای کودکان وارد این حوزه شدیم، امروز وقتی یک مخاطب به سینما می‌رود، دست که دراز می‌کند یک فیلم مطابق با سلیقه‌اش از ویترین سینما برمی‌دارد، اما در حوزه‌ی کودک این اتفاق وجود ندارد، یعنی نهایت سالی یک یا دو فیلم خوب که از استانداردهای کیفی برخوردار باشد در سینما وجود دارد، آرزوی ما این است که روزی مطابق با سلیقه‌های مختلف کودکان در سبد سینما اثری وجود داشته باشد. ما خودمان با قهرمان‌های آثار خارجی رشد کردیم، حالا کاری کنیم بچه‌های ما با قهرمان‌‌های داخلی بزرگ شوند.

نکویی: انیمیشن ایرانی از لحاظ بصری به ویژگی‌هایی رسیده است که این کاملا می‌تواند به عنوان یک سبک ایرانی معرفی شود. قبل‌تر ها همیشه سوال این بود که سبک ایرانی چه شکلی دارد، امروز ما به یک سبکی رسیدیم و نیاز نیست که حتما المان خاصی در اثر داشته باشیم.

ساخت انیمشن‌های ما کاملا ایرانی است و دارد بر اساس سبک‌های ما شکل می‌گیرد؛  اگر ما بتوانیم این اتفاق را گسترش بدهیم و بتوانیم بستر پخش خوبی در عرصه بین‌المللی باشیم مطمین باشید که به یک جایگاه مهم در صنعت انیمیشن جهان می‌رسیم.

فارس: یعنی انیمیشن ایران هم مانند آثار ژاپن و دیگر کشورهایی که سبک معروفی در ساخت این آثار دارند، دارای یک سبک خاص در تولید شده است؟

نکویی: بله قطعا، شما حجم آثاری که از دیگر کشورها می‌بینیم را مشاهده کنید، اگر از این کشورها هم یک یا دو اثر در چند سال به فضای انیمیشن جهان عرضه نمی‌کردند، این زبان برای آنها هم شکل نمی‌گرفت شما در این کثرت توزیع به یک وحدت رویه می‌رسید. اگر حجم تعداد تولید بالا نباشد ویژگی‌های آن مشخص نمی‌شود.

انیمیشن ایرانی کاملا در محتوا، دیزاین و شکل بیان مخصوص خودش است. چه بخواهیم و چه نخواهیم آثار ایرانی این ویژگی را دارند و هرچقدر هم که در تولید یک اثر از کشورهای خارجی الگو بگیریم باز هم تولید ما در قالب فرهنگ خودمان بیان می‌شود. این نیازی به هدایت هم ندارد و کاملا اتفاق می‌افتد.

ما یک اثر بی کلام با آقای حامد جعفری در خارج از کشور ارائه کردیم که می گفتند که روایت جدیدی دارد با اینکه فکر می‌کردیم کاملا از آثار خارجی در تولید آن بهره گرفتیم.. پس ما بیان مخصوص خودمان را داریم فقط حجم تولیدمان باید بیشتر شود تا این مسئله دیده شده و صنعت انیمیشن ایرانی به طور خاص شکل بگیرد.

فارس: با توجه به شرایطی که از ساخت انیمیشن گفتید فکر می‌کنم شروع مسیر یک مجموعه جدید بسیار سخت و زمان‌بر است، آیا این امکان وجود دارد که روزی چندین مجموعه در حوزه انیمیشن در ایران فعالیت کنند؟

جعفری: با توجه به نیازی که در کشور وجود دارد، قطعا زمینه برای فعالیت مجموعه‌های جدید انیمیشن سازی در ایران هست چراکه نیاز بازار و مخاطب بیشتر از حجم تولید امروز است. زمینه موفقیت این مجموعه‌ها هم مسیر و نقشه راه این مجموعه‌ها است و باید این مسیر به درستی طی شود.

نکویی: این اتفاق مثل فوتبال است، برخی از تیم‌ها را به شهرهای مختلف بردند و چون بومی آن شهر نبودند موفق نشدند، باید یک مجموعه با رویکرد و نقشه راه خودش شکل گرفته و مسیرش را ادامه دهد.

پایان پیام/