گروه جامعه خبرگزاری فارس- مریم شریفی؛ همه‌چیز از یک دستور ساده اما پربرکت شروع شد؛ از توصیه فرمانده برای به‌کارگیری تمام توان و ظرفیت موسسه مسکن بسیجیان در حوزه محرومیت‌زدایی و کمک به مردم. و همین اشاره راهبردی کافی بود برای تولد و اجرای ایده‌های گره‌گشایی که همگی یک هدف و برنامه مشخص داشتند؛ «کمک به مردم با مردم». حالا ۴ سال از آن روزها گذشته و کارنامه موسسه‌ای که امروز عنوان مؤسسه مسکن و عمران اجتماعی بسیج را بر پیشانی دارد، پر است از دستاوردهای امیدآفرینی که مُهر قبولی‌اش، لبخند رضایت مردم در نقاط محروم کشور است. هفته بسیج، مجال مغتنمی بود برای مرور اجمالی این طرح‌های پربرکت مردمی...
کمک ماشین‌آلاتی مؤسسه مسکن و عمران اجتماعی بسیج در سیل آستارا
۴۸ ساعت بعد از حادثه، منتظر تیم واکنش سریع باشید
«یکی از مأموریت‌های اصلی که در راستای کمک به مردم برای خودمان تعریف کرده‌ایم، حضور مؤثر در حوادث غیرمترقبه است. تیم واکنش سریع ما هم با همین نگاه شکل گرفته که حداکثر تا ۴۸ ساعت پس از حادثه، در محل حاضر باشد.»
داستان با همان تصویر آشنا شروع می‌شود؛ از حضور لباس خاکی‌ها و لباس پلنگی‌ها داوطلب در اولین ساعات پس از سیل و زلزله در منطقه حادثه‌دیده برای کمک‌رسانی به آسیب‌دیدگان.
«محسن جهان‌پور»، یکی از مدیران مؤسسه مسکن و عمران اجتماعی بسیج، اما یک مرحله جلو می‌رود و ما را به پشت صحنه حلقه‌های تکمیلی این زنجیره کمک‌رسانی می‌برد و روایت این قصه را از جایی که مهندسان جهادی بسیج وارد میدان می‌شوند، اینطور پی می‌گیرد: «بعد از اینکه نیروهای بسیجی محلی به صورت خودجوش از اولین ساعات و با امکانات اولیه شروع به کمک‌رسانی به حادثه‌دیدگان کردند، در مرحله بعد، مهندسان جهادی ما وارد عمل می‌شوند تا با کمک ماشین‌آلاتی، به روند کمک‌رسانی به آسیب‌دیدگان سرعت دهند.
بعد از برگزاری جلسات اعضای تیم واکنش سریع با مسؤولان محلی و هسته‌های مردمی مسلط به منطقه و رسیدن به برآورد اولیه‌ای از میزان خسارت وارده و امکانات موجود، سهم ماشین‌آلات ما در روند امدادرسانی مشخص می‌شود. خوب است بدانید ما خودمان را مکلف کرده‌ایم نهایتاً تا ۷۲ ساعت بعد از حادثه، ماشین‌آلات موردنیاز شامل کامیون، لودر و بیل مکانیکی را یا از پروژه‌های اطراف منطقه حادثه‌دیده و یا از استان‌های مجاور به منطقه انتقال داده و بخشی از عملیات امدادرسانی را بر عهده بگیریم. مهندسان ما با راهنمایی نیروهای مطلع محلی، نقاطی که دچار بیشترین آسیب شده را شناسایی کرده و تا زمانی که لازم است با تجهیزات در آن منطقه خدمت‌رسانی می‌کنند. در این بخش از کار، سرعت برای ما اهمیت زیادی دارد. برایمان مهم است که در اسرع وقت در منطقه حادثه‌دیده حضور پیدا کرده و شروع به کمک‌رسانی کنیم. همین حضور سریع به مردم دلگرمی می‌دهد که تنها نیستند و به فکر آنها هستیم.»
ساخت مسکن در مناطق زلزله زده کرمانشاه توسط موسسه مسکن و عمران اجتماعی بسیج
۳۵۰ واحد مسکونی، یادگاری ما برای زلزله‌زدگان کرمانشاه
اما به گفته جهان‌پور، ماموریتی که مهندسان بسیجی در مناطق حادثه‌دیده برای خود تعریف کرده‌اند، با انجام عملیات آواربرداری یا لایروبی به پایان نمی‌رسد. اینجا همان نقطه‌ای است که رویکرد عمران اجتماعی موسسه مسکن و عمران اجتماعی بسیج جلوه می‌کند: «گرچه رسالت اصلی ما، ساخت مسکن برای جامعه هدفمان یعنی بسیجیان است اما با مشارکت در نهضت ملی ساخت مسکن، در این زمینه به دولت هم کمک می‌کنیم. با همین نگاه، ارائه خدمات عمران اجتماعی در دل حوادث را هم برای خودمان تکلیف کرده‌ایم.
به‌این‌ترتیب، گاهی اوقات بعد از کمک‌رسانی اولیه با ماشین‌آلات سنگین، منطقه حادثه‌دیده را ترک نمی‌کنیم و فاز جدیدی از خدمت‌رسانی را شروع می‌کنیم؛ اگر خانه خانواده‌های نیازمند در سیل و زلزله خراب شده باشد، برای نوسازی آنها به کمک بنیاد مسکن می‌رویم یا اگر جاده یا پل روستایی تخریب شده باشد، برای مرمتش به وزارت راه و شهرسازی کمک می‌کنیم. برای مثال، در زلزله کرمانشاه به کمک هموطنانی رفتیم که خانه‌هایشان تخریب شده بود و خودشان از عهده بازسازی آن برنمی‌آمدند. آنجا بانی کار شدیم و ۳۵۰ واحد مسکونی ساختیم و تحویل صاحبانش دادیم.»
حاضری یک روز در ماه برای همشهری‌هایت کار کنی؟
«ما اغلب در نقاطی ورود می‌کنیم که پیمانکاران عادی ورود نمی‌کنند و طرح‌هایی را اجرا می‌کنیم که کمتر کسی حاضر به انجام آن است. اما در همین پروژه‌ها هم، تلاش می‌کنیم مردم را مشارکت دهیم.» نماینده مهندسان بسیجی مکثی می‌کند و از ایده جالبی که توانسته مردم را در مناطق محروم پای کار طرح‌های عمرانی بیاورد، اینطور می‌گوید: «ازآنجاکه حجم عملیات عمرانی در پروژه‌های ما بالاست، به طور طبیعی ماشین‌آلات خودمان جوابگو نیست و اغلب برای تسریع در اجرای پروژه‌ها، ناچار باید از ظرفیت ماشین‌آلات بومی آن مناطق استفاده کنیم. البته این یک معامله دو سر سود است؛ هم کار ما پیش می‌رود و هم ماشین‌آلات سنگین بومی که به دلیل نبود کار، بی‌استفاده مانده‌اند، در پروژه‌های طولانی‌مدت ۶ ماهه تا یک‌ساله به کارگرفته می‌شوند. اینجا اما با یک شرط، با دارندگان ماشین‌آلات سنگین محلی، قرارداد اجاره منعقد می‌کنیم.
به آنها می‌گوییم: شما در ماه، ۲۹ روز برای خودت کار کن، یک روز را برای مردم شهر و محله‌ات. جالب است بدانید تا اینجای کار، واکنش این افراد، فراتر از انتظار ما بوده. وقتی این موضوع را مطرح می‌کنیم که یک روز از ماه را به خاطر همشهریانت برای ساخت جاده‌های روستایی یا مرمت راه‌های دسترسی به مزارع و... به ما کمک کن، نه‌تنها با استقبال خوب آنها مواجه می‌شویم بلکه بعضی‌هایشان بالاتر از انتظار ما، برای ۲ تا ۳ روز کار در ماه برای همشهریان‌شان اعلام آمادگی می‌کنند.
حس و حال صاحبان ماشین‌آلات سنگین در این کارها، جور دیگری است؛ با توجه به اینکه خودشان بومی منطقه هستند و مردمی که از پروژه منتفع می‌شوند را می‌شناسند، اصلاً کار را متعلق به خودشان می‌دانند. به همین دلیل، فارغ از وظیفه مقرر و با کمال میل بر سر پروژه حاضر می‌شوند و با تمام وجود آن را انجام می‌دهند. با این شیوه، حتی بعد از پایان کار توسط ما، اگر بعدها مشکلی در آن منطقه ایجاد شود، خود این افراد با توجه به شناختی که دارند، داوطلبانه برای رفعش اقدام می‌کنند. در حال حاضر، این شکل از کار مشارکتی در استان‌های آذربایجان شرقی و فارس در حال انجام است. بعد از پایان کار و با استفاده از تجربیات مدیران این پروژه‌ها، شیوه‌نامه‌ای برای این مدل کار تدوین کرده و در اختیار مدیران پروژه‌ها در تمام استان‌ها قرار خواهیم داد.»
ایده طلایی که ۱۳۷ منطقه عشایری را احیا کرد
«ما قبلاً فقط موسسه تأمین مسکن بسیجیان بودیم اما در سال ۹۸ با دستور فرمانده کل سپاه سردار سلامی مبنی بر به‌کارگیری تمام توان و ظرفیت موسسه در حوزه محرومیت‌زدایی و کمک به مردم، رویکردمان تغییر کرد و به موازات آن، موسسه هم به مسکن و عمران اجتماعی بسیج تغییر نام داد. حالا از من بپرسید، این قسمت «عمران اجتماعی» بسیج، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.» محسن جهان‌پور که مسؤولیت معاونت محرومیت‌زدایی و عمران اجتماعی را در موسسه جدید بر عهده دارد، در تشریح گام به گام رویکرد این موسسه، حالا می‌رود سراغ طلایی‌ترین ایده‌ای که مهندسان بسیجی برای به ثمر رسیدن رویکرد عمران اجتماعی بسیج رو کرده‌اند و می‌گوید: «در سال ۱۴۰۱ یک منطقه عشایری به ما معرفی شد که کم‌کم داشت خالی از سکنه می‌شد.
وقتی چرایی این موضوع را پیگیری کردیم، متوجه شدیم چشمه آب آن منطقه در حال خشک‌شدن است. تا گفتیم: ما می‌آییم و چشمه را برایتان احیا می‌کنیم، ورق برگشت و اهالی برای ماندن امیدوار شدند. شاید باورتان نشود، کل کار با یک مبلغ ناچیز انجام شد چون تمام کار یدی پروژه، با خود عشایر بود. اهالی آن منطقه عشایری چنان با علاقه پای کار احیای چشمه آمدند که به ما هم روحیه می‌دادند. جوری شده بود که آنها مطالبه‌گر شده بودند. با کوچکترین وقفه‌ای، مدام به ما زنگ می‌زدند که پس کی می‌آیید؟ چرا دیر آمدید؟...
همین اتفاق شیرین، شروع یک جریان مبارک شد که نتیجه‌اش، احیای چشمه‌های بیش از ۱۳۷ منطقه عشایری بود. با همین کار به ظاهر ساده، تمام این مناطق عشایری، دوباره زنده شدند. تا قبل از آن، کار به جایی رسیده بود که ساکنان این مناطق، تانکر اجاره می‌کردند و برای خودشان و دام‌هایشان آب می‌خریدند! نهایتاً هم به این نتیجه رسیده بودند که دیگر فایده ندارد و بهتر است برای همیشه از آنجا کوچ کنند. اما همین‌که دیدند ما راه احیای چشمه‌هایشان را می‌دانیم، از کارمان استقبال کردند و خودشان هم وارد میدان شدند. چشمه‌ها که احیا شد، آنهایی که کوچ کرده بودند هم برگشتند...»
«یک به یک»؛ با مردم به مردم کمک می‌کنیم
از دل آن مناطق احیاشده عشایری، طرح گره‌گشایی متولد شد که به «یک به یک» معروف شد؛ طرحی که به حضور و مشارکت مردم در پروژه‌های عمرانی بسیج، ارزش و ضریب مضاعف می‌داد: «طرح یک به یک یا «کمک به مردم با مردم» یعنی شما یک گام جلو بیایید، من هم یک گام جلو می‌آیم. در این طرح، مردم دارای نقش اساسی و محوری هستند. هم، پروژه‌ها براساس درخواست مردم منطقه تعریف و اولویت‌بندی می‌شود و هم خود آنها در انجام پروژه‌ها مشارکت می‌کنند. در همان پروژه احیای چشمه‌های مناطق عشایری، این اتفاق کاملا محقق شد. ما گفتیم: یکِ ما، ماشین‌آلات و تجهیزات حفاری و مصالح موردنیاز است. در مقابل، آنها گفتند: ما که پول و امکانات نداریم اما خودمان می‌توانیم کار کنیم. پس، یکِ آنها شد کمک یدی در انجام پروژه. با همین معادله ساده، چشمه‌های عشایری و به دنبال آن، زندگی تمام ساکنان آن مناطق احیا شد.»
آقای مهندس، مصداق‌های دیگری هم برای طرح یک به یک دارد: «یکی از این روستاهای عشایری در طول شبانه‌روز فقط ۲ ساعت آب داشت. چرا؟ چون چشمه بالادستی آن داشت خشک می‌شد و منبع ذخیره آب آن نیاز به لایروبی داشت. ما وقتی به آنجا رفتیم، با پیگیری‌های لازم، آب و فاضلاب منطقه را هم که متولی اصلی این ماجرا بود، پای کار آوردیم. بنابراین نقش مهم ما در پروژه آن منطقه، تسهیل‌گری بود. چون مردم روستا که نمی‌دانند باید از چه نهادی کارشان را مطالبه کنند. ما وارد عمل شدیم و روند کار را تسهیل کردیم. در نهایت هم، لایروبی منبع ذخیره آب با مشارکت خود مردم روستا انجام و دوباره چشمه‌شان پر از آب شد.»
پایه‌ای ماهیگیری یاد بگیری؟
«در یک سال گذشته، اجرای طرح یک به یک با برکات قابل توجهی همراه بوده ازجمله ساخت ۱۳ کیلومتر راه روستایی، احیای چشمه‌های عشایری در ۱۳۷ منطقه و اجرای ۴۲ کیلومتر خط انتقال آب روستایی. البته موارد دیگری مثل ساخت منبع ذخیره آب، ساخت مسکن نیازمندان و ساخت مساجد روستایی را هم باید به این فهرست اضافه کنیم. با این اوصاف، باید بگوییم طرح یک به یک، طرح موفقی بوده چون هیچ‌کس مثل خود مردم یک منطقه، با تمام وجود در پروژه‌های عمرانی آن منطقه کار نمی‌کند. در مناطقی که خود مردم در طرح‌ها مشارکت نمی‌کنند، بعد از اینکه شما کار را تحویل دادید و از منطقه خارج شدید، کسی خود را مسؤول نگهداری آن نمی‌داند و اگر هم کار دچار مشکل شود، هیچ‌کس برای رفع آن اقدام نمی‌کند اما اگر مثلا کار لایروبی چشمه یک منطقه عشایری را با کمک مردم منطقه انجام داده باشید، چون درک کرده‌اند کار چقدر سختی دارد، آن را متعلق به خودشان می‌دانند و نسبت به حفظ آن هم احساس مسؤولیت می‌کنند. اما ما به همین هم اکتفا نمی‌کنیم...»
محسن جهان‌پور در ادامه می‌گوید: «ما می‌خواهیم به قول معروف به آنها ماهیگیری یاد بدهیم. یعنی حتی برای ما مطلوب نیست که آنها سال بعد برای لایروبی چشمه‌شان به ما زنگ بزنند. ما در جریان لایروبی چشمه‌ها و چاه‌های آب، شیوه کار را هم به آنها یاد می‌دهیم تا هر وقت نیاز به لایروبی مجدد شد، خودشان آن را انجام دهند. نهایتش این است که کل مردم روستا با هزینه خودشان یک روز لودر اجاره می‌کنند و کار لایروبی را انجام می‌دهند. به همین دلیل، اساساً یکی از شرایط حضور ما در هر منطقه این است که خود مردم پای کار بیایند. و در مناطق عشایری، این احساس مسؤولیت را در مردم دیدیم.
دیروز؛ چشم انتظاری عشایر برای آمدن تانکر آب و خرید آب شرب و در نهایت، کوچ اجباری
امروز؛ تامین آب شرب عشایر با اجرای طرح های آبرسانی و مهاجرت معکوس به مناطق عشایری
آنها آنقدر به خاطر کمبود آب سختی کشیده بودند که با تمام وجود پای کار احیای چشمه‌ها و چاه‌های آب آمدند. تا قبل از آن، مجبور بودند دام‌هایشان را بفروشند و پول آب بدهند! یا به خاطر نبود آب، مجبور بودند زودتر کوچ کنند. همین کوچ زودتر از موعد هم، به دام‌هایشان آسیب می‌زد. به همین خاطر، حالا حسابی قدر چشمه‌ها و چاه‌های احیاشده‌شان را می‌دانند. جالب است بدانید در بعضی نقاط، خود مردم برای دهانه چشمه روستا، پمپ و شیر فلکه گذاشته‌اند، لایروبی‌اش می‌کنند و حسابی از آن نگهداری می‌کنند.»
قرارگاه‌های جهادی، حلقه وصل مهندسان بسیجی و مردم
امکان ارتباط و خدمت‌رسانی به مردم تمام نقاط کشور که برای مهندسان جهادی موسسه مسکن و عمران اجتماعی بسیج، وجود ندارد. پس این موسسه چطور قرار است رسالتی را که بر عهده گرفته، انجام دهد؟ پاسخ جهان‌پور نشان می‌دهد مهندسان جوان و خلاق موسسه به این موضوع هم فکر کرده و از قبل برایش چاره‌جویی کرده‌اند: «در جریان اجرای طرح یک به یک، به این نتیجه رسیدیم که قرارگاه‌های جهادی می‌توانند حلقه وصل ما و هموطنان در سراسر کشور برای اجرای این طرح باشند. طی تفاهم‌نامه‌ای که با سازمان بسیج سازندگی به‌عنوان متولی این حوزه منعقد کردیم، مقرر شد قرارگاه‌های جهادی که با قرارگاه‌های منطقه‌ای و محله‌ای، پایگاه‌های بسیج و گروه‌های جهادی به طور مستقیم در ارتباط هستند، رابط ما و مردم جامعه هدف در نقاط مختلف کشور باشند.
خوب است بدانید در این مسیر، یک برنامه حمایتی چندجانبه برای این قرارگاه‌ها تدارک دیده‌ایم که حمایت تجهیزاتی و ماشین‌آلاتی، حمایت در تامین مصالح و حمایت آموزشی را شامل می‌شود.
حمایت تجهیزاتی موسسه مسکن و عمران اجتماعی بسیج برای فعالیت های جهادی در مناطق مختلف کشور
در بخش حمایت تجهیزاتی، ۳۲ بُنه تدارکاتی به تعداد ۳۲ استان کشور تدارک دیده‌ایم که هرکدام شامل ابزار اولیه موردنیاز نیروهای بسیجی جهادی برای کمک‌رسانی به مردم می‌شود. این بُنه تدارکاتی که دوستان جهادی قبلا باید آنها را اجاره می‌کردند، شامل ابزاری مثل بیل، کلنگ، میکسر، موتور جوش، موتور برق و... است. علاوه‌براین در بخش حمایت ماشین‌آلاتی، متعهد شده‌ایم بنابر اعلام نیاز هر قرارگاه جهادی برای اجرای طرح‌های عمرانی مردمی، ۵۰ روز در سال، کامیون و ۲۰ روز در سال، لودر و جرثقیل در اختیار آنها قرار دهیم.
اما آنچه قرارگاه‌های جهادی در اجرای این طرح‌ها بیش از هر چیز نیاز دارند، مصالح است. در این بخش هم، تا سقف مالی مناسبی، تامین مصالح را برای این دوستان متقبل شده‌ایم تا اگر مثلا در محدوده تحت پوشش‌شان خواستند خانه یک نیازمند یا یک مدرسه را تعمیر و نوسازی کنند، در زمینه تامین گچ و سیمان و کاشی و... با مشکل مواجه نشوند. در نهایت، بسته حمایتی ما را حمایت آموزشی، تکمیل می‌کند. در این زمینه، هم از توان مهندسی و هم از توان مالی خودمان برای آموزش نیروهای بسیجی جهادی مایه می‌گذاریم. این نیروها را آموزش می‌دهیم تا وقتی به دل روستاها و مناطق محروم می‌روند، هم بتوانند به طور اصولی خدمت‌رسانی کنند و هم به مردم آن منطقه آموزش بدهند.»
این، هدیه مقام معظم رهبری است تقدیم به مردم روستا...
«تمام آنچه بیان شد، در جهت یک هدف و دغدغه بود؛ کمک به مردم. مثلاً وقتی ما یک چشمه را احیا می‌کنیم، مالکیت آنجا را که به دست نمی‌گیریم. یا اگر یک خط انتقال آب در یک روستا اجرا یا یک منبع ذخیره آب را لایروبی می‌کنیم، سند آن را که به اسم خودمان نمی‌زنیم. همه این کارها در مسیر خدمت به مردم آن روستاست. ما هم در پایان اجرای آن طرح عمرانی می‌گوییم: این، هدیه مقام معظم رهبری است تقدیم به مردم روستا.»
مسئول معاونت محرومیت‌زدایی و عمران اجتماعی موسسه مسکن و عمران اجتماعی بسیج در پایان با اشاره به روند رو به رشد حمایت این موسسه از قرارگاه‌های جهادی می‌گوید: سال گذشته، ۶۴ قرارگاه جهادی برای اجرای طرح‌های عمرانی پای کار آمده بودند. امسال برای گسترده‌تر کردن دایره همکاری با قرارگاه‌های جهادی، ایرادات تفاهم‌نامه قبلی با سازمان بسیج سازندگی را برطرف کردیم. مثلاً در سال ۱۴۰۱، حمایت در زمینه تامین مصالح و حمایت آموزشی نداشتیم اما امسال به این نتیجه رسیدیم که برای توانمندسازی نیروهای بسیجی جهادی، به اینها نیاز است. نتیجه اینکه در سال ۱۴۰۲، هم تعداد قرارگاه‌های طرف همکاری با ما به ۱۱۰ قرارگاه افزایش پیدا کرد و هم با اضافه شدن حمایت مصالحی و آموزشی، حمایت‌های ما از این قرارگاه‌ها، کامل‌تر شد. ان‌شاءالله این حمایت‌ها در سال آینده هم، بیشتر و کامل‌تر خواهد شد.»
پایان پیام/
