کنکور الکترونیکی و جزئیات آن؛ از نحوه برگزاری تا چگونگی مقابله با تقلب

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، «کنکور» که حتی نامش برای بسیاری از ایرانی‌ها با استرس همراه است در سال‌های اخیر دستخوش تغییراتی هم شده است به طوریکه کنکور و تغییرات آن به خبر روز آموزش عالی تبدیل شده و روزی نیست که خبرنگاران حوزه سازمان سنجش با خبری از سوی کنکوری‌ها مواجه نباشند و پای سفره درد دل داوطلبان کنکور و حتی خانواده‌های آنان ننشینند.

از تاثیر قطعی معدل در کنکور تا تخلفات کنکوری و حذف دروس عمومی در آزمون سراسری بحث روز محافل جوانان کشور است، در آخرین اخبار نیز خبر از هوشمند شدن برگزاری آزمون سراسری شنیدیم.

مسؤولان این حوزه چندین بار درباره هوشمندسازی کنکور صحبت کرده‌اند و از برگزاری کنکور هوشمند از سال ۱۴۰۳ خبر داده‌اند.

اما کنکور هوشمند چیست و به چه شکل برگزار می‌شود؟

این سؤال بیشتر داوطلبان کنکور است که ما آن را از بهروز کاوه‌ئی عضو هیات علمی سازمان سنجش آموزش کشور و مشاور رئیس سازمان در نوآوری و هوشمندسازی آزمون‌ها پرسیده‌ایم.

توضیحات کاوه‌ئی درباره برگزاری هوشمند کنکور سراسری از سال ۱۴۰۳ را در زیر می‌خوانید:

* چالش‌های موجود برای هوشمندسازی کنکور

فارس: از کنکور هوشمند بگویید، بارها رئیس سازمان سنجش در این باره صحبت کرده اما داوطلبان کنکور می‌خواهند بیشتر درباره کنکور هوشمند بدانند و اطلاعات دقیقی در این زمینه داشته باشند، سؤال ما به صورت مشخص این است که مهمترین موضوع در بحث الکترونیکی شدن کنکور چیست؟ آیا فقط بحث زیرساخت‌های فنی در این زمینه مطرح است؟

کاوه‌ئی: خیر، مسائل زیادی در این زمینه مطرح است.

فارس: چه مسائل دیگری؟

کاوه‌ئی: چند چالش در این زمینه وجود دارد، به عنوان مثال چالش یکم در این فرآیند حجم بالای پروژه‌ است، همانطور که می‌دانید پر داوطلب ترین آزمون سازمان سنجش آموزش کشور در سال پیش رو، آزمون گروه علوم تجربی است که حدود ۴۸۵ هزار داوطلب دارد. این جمعیت بالای داوطلبان بزرگترین چالش برای اجرای پروژه هوشمندسازی کنکور است، برای مثال ۴۸۵ هزار دستگاه لازم است که خود هزینه بسیار بالایی دارد. البته روش‌هایی برای تقسیم این عدد به بخش‌های کوچکتر وجود دارد که باید در مراجع ذی‌صلاح به بحث گذاشته شده و مجوزهای لازم دریافت شود.

* نحوه حضور داوطلبان در کنکور الکترونیکی

فارس: طریقه حضور داوطلبان در کنکور الکترونیکی به چه صورت است؟ آیا قرار است به تعداد هر داوطلب یک سیستم در نظر گرفته شود؟ در این صورت با مشکل بزرگی رو به رو می‌شویم.

کاوه‌ئی: بله، به همین دلیل این موضوع را به عنوان یکی از چالش‌ها مطرح کردم، در کنکور هوشمند باید برای هر داوطلب یک دستگاه اختصاصی وجود داشته باشد که قبل از ورود به حوزه آماده شده است و با ورود اطلاعات داوطلبی توسط داوطلب، آزمون شروع می‌شود. عملکرد این دستگاه چیزی شبیه به تبلت است، یک نرم افزار کاملاً هوشمند طول دوره آزمون را مدیریت می‌کند. همه امکانات رفاهی برای آسایش داوطلب در طراحی این دستگاه در نظر گرفته شده است و محدودیت‌های داوطلبان برای ورود به حوزه و استقرار روی صندلی کمتر و سریعتر از روش‌های کاغذی است.

فارس: این دستگاه به چه شکل است؟

کاوه‌ئی: در کشورهای مختلف استفاده از روش های متفاوت به کار گرفته شده است. برای مثال تحقیقات ما نشان می دهند که در نیجریه استفاده از کامپیوتر رومیزی در دستور کار بوده و عملیاتی شده است اما هزینه دستگاه های رایانه و نگهداری آن از مشکلات این روش است. در هندوستان روش مبتنی بر موبایل آزمایش شد که به علت کوچکی صفحه نمایشگر و عدم کنترل امنیتی روی دستگاه شخصی افراد این طرح نیز با مشکل مواجه شد.

عربستان با شرکت تامسون وارد مذاکره شده است که روی کامپیوترهای رومیزی پروژه را اجرا کند.

ما پژوهش و تحقیقات زیادی داشتیم و به این نتیجه رسیدیم که یک دستگاه مخصوص آزمون طراحی و ساخته شود و نرم‌افزارهای مورد نظر هم به صورتی داخلی و توسط مهندسان مرکز هوشمند سازی سازمان تامین شده‌اند و در حال بروز رسانی هستیم.

نسخه سوم این دستگاه دارای قابلیت‌های بیشتری خواهد بود، از جمله صفحه کلید محدود برای راحتی داوطلب و سیستم‌های امنیتی پیشرفته‌تر؛ قرار است قابلیت دریافت آزمون تشریحی نیز به این نسخه اضافه خواهد شد.

فارس: زمان پاسخگویی به سؤالات به چه صورت است؟

کاوه‌ئی: در این روش زمان کمتری از داوطلب صرف انتخاب گزینه می‌شود اما با توجه به اینکه اولین بار است که روش مورد نظر مورد استفاده قرارمی گیرد زمان آزمون با آزمون کاغذی تفاوت نخواهد داشت.

البته تصمیم نهایی با حوزه ساخت آزمون است که تصمیمات آن حوزه هم به تائید مراجع ذی‌صلاح خواهد رسید.

فارس: لطفا چالش‌های بعدی را هم توضیح دهید.

کاوه‌ئی: البته با توجه به محرمانه بودن روش‌های دفاع دیجیتالی از توضیحات بیشتر در این زمینه معذوریم اما این را بگویم که چالش دوم تامین امنیت این آزمون‌ها در دنیای خطرناک دیجیتال امروزی است،  همانطور که شنیده‌اید بزرگترین سازمان‌های دولتی و امنیتی جهان هم مورد هک خرابکاران قرار می‌گیرند. بنابراین کنترل این موضوع یکی از چالش‌های بزرگ در اجرای این پروژه به شمار می‌رود. البته با دریافت نظر متخصصان سازمان، دانشگاه‌ها و موسسات همکار، روش‌های بسیار موثری برای این موضوع در نظر گرفته شده است.

فارس: و چالش بعدی؟

کاوه‌ئی: چالش سوم فراهم کردن زیرساخت‌های فنی لازم برای اجرای پروژه است که خوشبختانه این امکان به صورت کامل و مناسب توسط شرکت شرکت ارتباطات سیار ایران (همراه اول) فراهم شده است و در حال حاضر با هماهنگی و تشکیل جلسات با متخصصان محترم شرکت همراه اول از این بابت نگرانی وجود ندارد.

* مقابله با تقلب از طریق برگزاری کنکور هوشمند

فارس: به بحث تأمین امنیت به عنوان یکی از چالش‌های هوشمندسازی کنکور اشاره کردید، مگر یکی از دلایل هوشمندسازی کنکور همین مقابله با تقلب‌ها و تخلفات نیست؟ پس چگونه بحث تأمین امنیت در این مدل آزمون هم به عنوان یک چالش مطرح می‌شود؟

کاوه‌ئی: بله بحث تقلب در کنکور که طی سال های اخیر بسیار پرچالش و بحث برانگیز بوده، چالش آزمون‌های سراسری است اما برای توضیح اینکه آیا الکترونیکی برگزار کردن به ارتقای امنیت در برگزاری کنکور کمک می‌کند یا خیر باید ابتدا انواع تقلب را برای شما بیان کنم.

فارس: بفرمایید.

کاوه‌ئی: تقلب در کنکور را به ۲ روش تقلب‌های انفرادی و تقلب‌های سازمان یافته توسط گروه‌های سودجو تفکیک می‌کنیم؛ تقلب‌های انفرادی نگرانی اصلی سازمان نیستند، تاکنون و در روش های مبتنی بر کاغذ، برای حل این موارد هر ساله روش‌های جدیدی در برگزاری آزمون‌ها به کار می‌گیریم و تا حدود قابل قبولی هم موفق بوده‌ایم. اما در روش الکترونیکی امکان این گونه تقلب‌ها به صفر نزدیک خواهد شد.

* تقلب در کنکور به چه صورت انجام می‌شود؟

فارس: به چه صورت؟

کاوه‌ئی: چالش اصلی سازمان در بحث تقلب، تقلب‌های سازمان یافته توسط گروه‌های سودجو و متخلف است، این گروه‌ها با دریافت مبالغ سرسام آور از داوطلبان به آنها وعده ارسال پاسخ سوالات را در زمان برگزاری آزمون از طریق سیستم تلفن همراه می‌دهند و در موارد بسیاری هم موفق به این کار می‌شوند. روش آنها به این صورت است که توسط افراد خود سوالات را در دقایق اولیه آزمون با استفاده از ابزارهای الکترونیکی (دوربین‌های جاسوسی که مجهز به سیم کارت هستند و برای مثال در عینک جاسازی شده‌اند) از حوزه ها خارج می‌کنند، سپس گروهی که از قبل برای این منظور آماده شده‌اند، سوالات را حل کرده و پاسخ‌ها را آماده می‌کنند، در مرحله سوم این پاسخ‌ها به صورت صوتی و باز هم با استفاده از ابزارهای جاسوسی پیشرفته به داخل حوزه (گیرنده و گوشی داوطلب) منتقل می‌شوند.

شایان ذکر است که سازمان سنجش در آزمون‌های گذشته دستگاه‌های آشکار سازی را طراحی و تولید کرد که تعداد بسیار زیادی از این موارد را شناسایی و اقدام قانونی انجام داد.

دستگاه طراحی شده برای برگزاری آزمون به روش الکترونیکی همه این مشکلات را حل خواهد کرد.

فارس: مگر این دستگاه چه ویژگی‌هایی دارد که می‌تواند تمام مشکلات تقلب را حل کند؟

کاوه‌ئی: پیش بینی‌های امنیتی زیادی در این زمینه در نظر گرفته شده‌اند که به لحاظ محرمانه بودن امکان توضیح آن را ندارم اما می‌توانم بگویم از ویژگی‌های این دستگاه و نرم‌افزار هوشمند طراحی شده برای آن یکی این است که داوطلب در هر لحظه تنها یک سوال را خواهد دید یعنی امکان تصویر برداری و ارسال به خارج از حوزه به صورت صفحه‌ای محدود می‎شود.

حتی سوالات و پاسخ‌های داوطلبان در یک شبکه امن مخابراتی به صورت رمز شده دارای اولویت ارسال بالا مخابره خواهند شد.
از طرفی ترتیب سوالات برای داوطلبان متفاوت است؛ حتی در صورت صدور مجوز‌های لازم تعداد سوالات بیش از تعداد استاندارد طراحی خواهد شد که در این صورت احتمال تکرار سوالات کمتر می‌شود.

فارس: احتمال اینکه سؤالات برای داوطلبان مشابه باشد وجود دارد؟
کاوه‌ئی: خیلی کم، حتی در صورت همانند بودن یک سوال برای ۲ داوطلب که احتمال آن بسیار ضعیف است، ترتیب گزینه‌ها و حتی خود گزینه‌ها متفاوت خواهد بود.
حتی امکان ثبت تصویر چهره داوطلب در چند نوبت در طول آزمون در این روش پیش بینی شده است.
دریافت تصویر اثر انگشت داوطلب هم یکی دیگر از روش‌های جلوگیری از جایگزینی افراد سودجو به جای داوطلبان است که در این دستگاه پیش بینی شده است.
 

فارس: در اخبار آمده است که زمان برگزاری کنکور الکترونیکی از سال ۱۴۰۳ است، این مطلب تا چه اندازه صحت دارد؟

کاوه‌ئی: طبق برنامه اگر اعتبارات لازم در نظر گرفته شوند، قرار بر این است که تا پایان سال ۱۴۰۳ آزمون‌ها با صورت تمام الکترونیکی برگزار شوند اما نمی‌توان به طور قطع این زمان را مطرح کرد زیرا از آنجا که این عملیات هزینه بالایی دارد، زمان دقیق برای برگزاری کامل این آزمون‌ها منوط به تامین اعتبارات لازم است.

در حال حاضر مراتب از طریق شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) در دست پیگیری است و کلیات طرح در کمیته تخصصی این شورا به تصویب رسیده است و تا پایان خرداد در این زمینه تصمیم گیری نهایی خواهد شد که در صورت تصویب نهایی، فاز یک آن تا پایان ۱۴۰۲ در یک آزمون کم جمعیت (برای مثال تا ۵۰ هزار داوطلب) اجرا خواهد شد.

فارس: آیا در حال حاضر اپلیکیشن مورد نیاز برای برگزاری کنکور الکترونیکی که قرار بود به طور کامل بومی شود، طراحی شده است؟ 

کاوه‌ئی: بله، نرم فزار طراحی و در دو آزمون حدود ۲۰۰ نفره مورد آزمایش قرار گرفته است. نواقص شناسایی شده رفع شده و همچنان در دست بروز رسانی و توسعه است.

این را هم بگویم که بیش از یک نرم افزار در این فرآیند فعال هستند، نرم افزار آزمون‌گیر تنها در زمان برگزاری آزمون فعال می‌شود. نرم افزارها و سامانه های دیگری نیز در جریان اجرا فعال هستند.

فارس: چه نرم‌افزارهایی؟

کاوه‌ئی: برای مثال سیستم جامع که همه فرآیند را از ثبت نام تا اعلام نتایج کنترل خواهد کرد، نرم افزارهای دیگر نیز نرم‌افزار مرورگر اختصاصی (Browser) سازمان، نرم افزار شخصی سازی (تخصیص تصادفی سوال و گزینه به داوطلب)، نرم افزار رفع نقص مراقب در حوزه، سامانه بررسی رفتارهای تصویر چهره داوطلب در زمان آزمون است.

فارس: صحبت پایانی.

کاوه‌ئی: به داوطلبان عرض می‌کنم که تغییرات اساسی در نگرش مدیریتی سازمان سنجش آموزش کشور رخ داده است و با به کارگیری مدیران، کارشناسان و مهندسان دارای ایده های نو، به صورت شبانه روزی در حوزه ساده‎سازی، ایمن سازی و خدمت به جامعه آزمونی در تلاش هستند.

در اینجا از همکارانم در سازمان سنجش، شرکت‌های دانش بنیان به ویژه شرکت دانش بینان ایمن فا وا الکا و شرکت ارتباطات سیار ایران (همراه اول) قدردانی می‌کنم.

پایان پیام/