درس‌های عبرت حمایت‌ نادرست از صنایع برای شرکت‌های فناوری/ اصلاح نظام ارزیابی چه مزایایی برای دانش‌بنیان‌ها دارد؟

گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛ یکی از الزامات امروز زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان کشور، اصلاح نظام ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان است. معیارهای ارزیابی بایستی به گونه‌ای باشد که ورود شرکت‌ها و صنایع بزرگ را به عرصه دانش‌بنیانی تسهیل و همچنین فعالیت‌های دانش‌بنیانی را گسترش دهد. اصلاح نظام ارزیابی از طرفی دیگر، حمایت‌ها از دانش‌بنیان‌ها را بهینه می‌کند و باعث می‌شود که تجربیات عقب‌ماندگی صنایع، در دانش‌بنیان‌ها تکرار نشود.

دانش‌بنیانی و مسائل موجود

پس از یک دهه فعالیت شرکت‌ها و بازیگران مختلف در زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان ایران، یکی از مهم‌ترین اهداف کشور، یعنی ایجاد زنجیره علم تا ثروت تا حد خوبی و تحت عنوان اقتصاد دانش‌بنیان شکل گرفته است. شکل‌گیری این زنجیره، اقدام مهمی بود که در این یک دهه انجام شد تا بستر نقش‌آفرینی و اثرگذاری نخبگان و متخصصان در کشور مهیا شود.

در این یک دهه، روند ارزیابی شرکت‌های مختلف برای دانش‌بنیان شدن، بر اساس پیچیدگی فناوری بررسی می‌شده است و هر شرکتی که محصول یا خدمت خود را با فناوری سطح بالا ارائه می‌داد، می‌توانست در زمره شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گیرد و حمایت‌ها و تسهیلات دانش‌بنیانی مختلفی را دریافت نماید.

شاید بتوان گفت در قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، مهم‌ترین حمایتی که برای شرکت‌های دانش‌بنیان شکل گرفت معافیت مالیاتی بود. طبق ماده ۲۲ فصل ۶ آئین‌نامه این قانون، درآمدهای مشمول مالیات شرکت‌ها و مؤسسه‌های دانش‌بنیان، ناشی از قراردادها و فعالیت‌های تحقیق و توسعه، تجاری‌سازی و تولید محصولات و خدمات دانش‌بنیان به مدت 15 سال از مالیات‌های مستقیم معاف می‌شوند.

حمایت‌های خلاقیت‌کُش

واضح است که نمی‌توان نقش حمایت‌های دولتی را در توسعه شرکت‌ها و زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان کتمان کرد. این حمایت‌های دانش‌بنیانی تا کنون به تکمیل زنجیره‌های تولید محصولات مختلف در کشور کمک کرده است، اما مشکل در جایی است که این حمایت‌ها از حد و حدود خود خارج می‌شوند.

در یک حالت ایده‌آل، یک کارآفرین با تأسیس یک شرکت سعی می‌کند روز به روز بر کمیت و کیفیت محصولات تولیدی خود بیافزاید. این شرکت با حضور رقبا و فعالیت کارآفرینان دیگر مجبور است به سمت نوآوری برود و به کمک خلاقیت و بهره‌گیری از فناوری‌های مختلف و در نظر گرفتن راهبردهای مختلف مانند کاهش هزینه‌های تمام‌شده، جایگاه خود را در بین رقبا حفظ کند.

گاهی در یک کشور، حمایت‌های بالادستی سبب می‌شود که قیمت کالاها و خدمات مختلف کاهش یابد و از حالت واقعی خود خارج شود. تجربه‌های مختلف نشان می‌دهد که بسیاری حمایت‌های دولتی نه تنها موجب شکوفایی صنعت نمی‌شود، بلکه از حرکت آن‌ها به سمت نوآوری و توسعه محصولات خود نیز جلوگیری می‌کند. از دلایل مهم این امر، آن است که حمایتی که از این شرکت‌ها می‌شود، صرفه اقتصادی حرکت به سمت نوآوری را دور از انتظار می‌کند.

حمایت‌ها و تسهیلات دولتی در کوتاه‌مدت به تکمیل زنجیره ارزش محصولات کمک می‌کند، اما در بلندمدت باعث جلوگیری از ورود سایر رقبا، انحصار و کاهش چشمگیر کیفیت محصولات تولیدی می‌شود. در شرایط تورمی مانند کشور ایران، چه بسا این کاهش کیفیت در شرایطی باشد که حتی خرید محصولات کم‌کیفیت هم صرفه اقتصادی نداشته باشد.

همچنین اگر صنعت خودرو را در نظر بگیریم، یکی از اصلی‌ترین دلایل انحصار شرکت‌های خودروسازی و توسعه نیافتن آن، حمایت‌های بی‌بدیلی است که از این شرکت‌ها انجام می‌شود. علی‌رغم اینکه صنعت خودروسازی مجبور است به سمت استفاده از فناوری‌های به روز برود، این امر به دلیل سیاست‌های نادرست حمایتی به کندی پیش می‌رود، تا جایی که محصولات تولیدی علی‌رغم سهم بالای 5 درصدی از تولید ناخالص ملی، توان حضور در بازارهای خارجی را ندارند.

وظیفه دولت در قبال دانش‌بنیان‌ها چیست؟

در حمایت از دانش‌بنیان‌ها، نقش تنظیم‌گرانه و مداخله هوشمند دولت حائز اهمیت است تا دانش‌بنیان‌ها به سرنوشت صنایعی مانند خودروسازی‌ها دچار نشود. در مداخله هوشمند، سیاست‌گذاری‌ها به نحوی است که حمایت‌ها و تسهیلات به سمت تقاضا هدایت می‌شود و در قسمت عرضه، تنظیم‌گری و بسترسازی صحیح از مأموریت‌های مهم دولت است.

ایجاد یک بستر مناسب رقابتی در این زمینه باعث می‌شود شرکت‌ها برای باقی ماندن در عرصه رقابتی، به سمت توسعه فناوری و نوآوری بروند. در مورد بنگاه‌ها و صنایع بزرگ نیز سیاست‌گذاری‌ها باید به نحوی باشد که این بنگاه‌ها به سمت نوآوری هل داده شوند.

زمینه‌های ایجاد تنظیم‌گری صحیح در قانون جدید

با تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان در سال گذشته، بستر جدیدی مهیا شد که بتوان به کمک آن تعریف شرکت‌های دانش‌بنیان و به تبع آن، حمایت‌های دانش‌بنیانی را اصلاح کرد و نقش تنظیم‌گری دستگاه‌های دولتی را پررنگ‌تر کرد.

یکی از سیاست‌های دنبال شده در این قانون، اختصاص اعتبار مالیاتی به امور تحقیق و توسعه است که باعث می‌شود بنگاه‌ها و صنایع بزرگ ترغیب شوند به سمت فناوری‌های روز و استفاده از نوآوری در فرایندهای خود حرکت کنند.

نکته مهمی که در خصوص اعتبار مالیاتی وجود دارد این است که این نوع حمایت به صورت هزینه‌محور است و هرچه شرکتی بیشتر در تحقیق و توسعه هزینه کند، اعتبار مالیاتی کسب شده توسط آن نیز بیشتر است. همچنین این نوع حمایت مشکلات معافیت مالیاتی یا حمایت‌های مضرّ دیگر را ندارد.

این نوع نگاه حمایتی باعث می‌شود فعالیت‌های دانش‌بنیانی به جای شرکت‌های دانش‌بنیان مورد حمایت قرار گیرند. یعنی هر شرکتی از هر نوعی که باشد می‌تواند در تحقیق و توسعه هزینه کند و مورد حمایت قرار گیرد.

بر همین اساس لازم است تعریف و ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان را طوری اصلاح کرد که حمایت‌ها و تسهیلاتی که برای این شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شود، در نهایت به شکوفایی آن‌ها و رقابت‌پذیری محصولات آن‌ها منجر شود. در این امر می‌توان از بازیگران دیگری چون پارک‌های علم و فناوری نیز کمک گرفت تا نقش تنظیم‌گری دولت محقق شود. برای صدور مجوز دانش‌بنیانی و تسهیل گسترش فعالیت‌های دانش‌بنیانی لازم است تا نظام ارزیابی مشارکتی و مبادی‌محور تشکیل شود.

تسهیل ورود شرکت‌ها به زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان با تغییر ارزیابی‌ها و حمایت‌ها

باید توجه داشت که تغییر نظام ارزیابی به معنای جلوگیری از رشد شرکت‌های دانش‌بنیان نیست، بلکه به عکس، با تغییر ارزیابی‌های دانش‌بنیان و ایجاد نقش تنظیم‌گری دولت، اقبال شرکت‌ها به تحقیق و توسعه نیز بالا خواهد رفت و در نتیجه آن، ظهور بازیگران جدید در زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان تسهیل خواهد شد.

معصومه پاشایی، عضو هیأت رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در این باره می‌گوید: یکی از بهترین کارهای که مجلس در زمینه تسهیل و رشد اقتصاد دانش‌بنیان انجام داد، قانون جهش تولید و حمایت از شرکت ‌های دانش‌بنیان بود. در واقع این قانون توسط مجلس به تصویب رسید تا به سمت یک گذار صنعتی از وضعیت نامطلوب صنعتی به سمت یک اقتصاد فناورانه حرکت کنیم.

وی اضافه کرد: قرار نیست با استاندارد صنعت 60 سال پیش به تداوم صنعتی ‌شدن ادامه دهیم و باید مسیر صنعتی شدن تغییر اساسی کند و قانون جهش تولید دانش‌بنیان در این زمینه بوده است. مسیری را که صنعت از طریق تسهیل ورود فناوری و وقوع تحقیق و توسعه می‌رود، همان مسیر دانش‌بنیان کردن اقتصاد ملی است.

پاشایی، با اشاره به اهمیت ورود فناوری به صنعت و دانش‌بنیان شدن اقتصاد ملی گفت: بحث دانش‌بنیان‌ها بحث ویژه‌ای در اقتصاد ایران است که می‌خواهد اقتصاد را جهش دهد و در عین حال قشر جوانی را که وارد حوزه جدیدی شده‌اند، را مورد حمایت قرار دهد. چراکه در برخی جاها علوم و کارخانه‌های ما قدیمی شده‌اند و می‌خواهند فناوری نوینی را وارد صنعت و تولید کنند. مسیر اصلی تحقق دانش‌بنیان شدن اقتصاد ملی از طریق ورود فناوری و تحقیق و توسعه به صنعت امکان‌پذیر خواهد شد.

او با تأکید بر ضرورت گسترش شرکت‌های دانش‌بنیان اظهار کرد: کشور ما در حال گذار از یک اقتصاد مبتنی بر مدیریت سنتی و انرژی ارزان به سمت یک اقتصاد بر مبنای فناوری و بهره‌وری بالاست.

معصومه پاشایی، نماینده و عضو هیأت رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی

تسهیل گسترش دانش‌بنیان‌ها به کمک صدور مجوز از مبادی‌های مختلف

عضو هیأت رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس اظهار داشت: متاسفانه شیوه فعلی ورود شرکت‌های صنعتی به زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان با چالش‌های فراوانی روبرو است و برای تکمیل قانون جهش تولید دانش‌بنیان نیاز است که ورود شرکت‌ها به این فضا تسهیل گردد و در همین زمینه به مانند قانون تسهیل صدور مجوزها، از طریق مبادی مختلف ارتباطی شرکت‌ها با زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور نظیر پارک های علم و فناوری یا ستادهای مختلف، امکان ورود به فضای دانش‌بنیان فراهم شود.

پاشایی در تأکید لزوم حمایت از نوپاها عنوان کرد: هدف قانون مجلس حمایت از دانش‌بنیان‌های کوچک‌تر و مواردی است که می خواهند کارشان را آغاز کنند. هیچ‌کدام از صنایع بزرگ ما از اول بزرگ نبودند، ولی این باور را باید به مدیران داد که به دنبال روزومه‌سازی نباشند که این را که بزرگ‌تر است را تحویل بگیرم. ما باید تعداد را زیاد کنیم و دست کوچک‌ترها را بگیریم.

نماینده مردم مرند و جلفا در پایان خاطرنشان کرد: بنای ما این است که کار انجام شود. توصیه می‌کنم با نگاه بهتری نگاه کنند و از قانون مجلس نهایت استفاده را داشته باشند. مجلس هم این قول را به شرکت‌های دانش‌بنیان می‌دهد که نظارت ویژه‌ای بر اجرای قانون داشته باشد.

پایان پیام/