به گزارش خبرگزاری فارس از قزوین، مردم ایران از دوران باستان بر اساس باورهای خود زمستان را به دو چله بزرگ و کوچک تقسیم نموده و آخرین شب پاییز را که شب چله نام دارد با برگزاری جشن سپری می کردند.
هر یک از اقوام ایرانی برای جشن «شب چله یا یلدا» آداب و رسوم مختص به خود را دارند گرچه برخی از این رسوم بین تمام اقوام ایرانی مشترک است.
مردم قزوین نیز مانند سایر اقوام ایرانی از دیرباز آداب و رسوم ویژه ای برای جشن یلدا داشته اند و دارند.
به عقیده مادربزرگ های قزوینی اگر در شب چله، ننه سرما گریه کند، باران می بارد و اگر پنبه های لحاف او بیرون بریزد، برف می آید و اگر گردنبندش پاره شود، شاهد بارش تگرگ خواهیم بود.
محمد حسن سلیمانی تاریخ پژوه قزوینی در گفت وگو با خبرنگار فارس در خصوص آیین ها و رسوم شب یلدا در این استان توضیحاتی ارائه کرد که در ادامه می خوانید.
در مورد فلسفه برگزاری جشن شب یلدا توضیح دهید؟
اساسا شب یلدا یک آیین مربوط به دوران باستان است. از آن هنگام که انسان از غارها بیرون آمد و کنار رودها یکجانشینی را در پیش گرفت و معیشت انسان از شکار به کشاورزی و دامپروری تغییر یافت، سعی کرد با آسمان ارتباط داشته و ستارگان را بشناسد و تغییرات اقلیمی را پیش بینی کند.
ایرانیان باستان دو فصل بهار و زمستان را داشتند که فصل بهار از اول فروردین شروع شده و تا آبان ادامه داشت و فصل زمستان از آبان تا پایان اسفند بود.
رهاورد این تقسیم فصول این بود که ایرانی ها اوج زمستان را به دو قسمت چله بزرگ و کوچک تقسیم می کردند که چله بزرگ از نخستین روز دی تا دهم بهمن و چله کوچک نیز از یازدهم تا پایان بهمن ماه بود.
براساس این باور، همواره ایرانیان معتقد بودند که چله بزرگ و کوچک دو برادر هستند.
شب چله در فرهنگ ایرانی نه فقط از آن جهت که بلندترین شب سال است بلکه از این جهت که نوید دهنده انقلاب فصول و سرآغاز زایش دوباره خورشید بود، اهمیت زیادی داشت.
از دیدگاه ایرانیان باستان فردای شب چله با طلوع خورشید روزها بلندتر می شد و تابش نور ایزدی افزایش می یافت و بلندترین شب سال را شب زایش مهر یا خورشید می نامیدند. چون این شب برای آنها عزیز بود، آتش روشن کرده و جشن بزرگی برگزار می کردند.
در قزوین نیز مانند همه اقوام ایرانی شب چله با سنت ها و آیین هایی همراه بوده و هست. سنت هایی که برخی از آنها با گذر زمان به بوته فراموشی سپرده شده و برخی دیگر هم همچنان پویا و برقرار است.
از قدیم الایام مردم قزوین جشن شب یلدا را به چه صورت برگزار می کنند؟
قزوینی ها این آیین را با رفتن به خانه بزرگترها به جا می آورند گرچه دو سه سالی بود که به دلیل شیوع بیماری کرونا شرایط دورهم جمع شدن فراهم نبود اما از سال گذشته به اجرای آیین های کهن برگشتیم.
به باور مردم قزوین صرف هندوانه و میوه های مختلف خشک و تر سرخ رنگ از جمله انار و خرما همراه با خوراکی های دیگر مانند آجیل زمستانه و انگور آوینگی شگون داشته و زمستان پربرکتی را نوید می داده است.
همچنین در باور قزوینی ها خوردن هندوانه در زمستان باعث قوت تن و جان در تابستان می شد و مزاج انسان را از عطش و خستگی دور می کرد.
قزوینی ها برای وعده شام شب چله چه رسمی داشته و دارند؟
معمولا در شب چله مردم قزوین از قدیم رسم دارند در وعده شام غذاهایی چون هویج پلو، شیرین پلو و سبزی پلو با ماهی دودی را سر سفره بیاورند و با خوردن این غذاها بلندترین شب سال را به نخستین صبح زمستان گره بزنند.
در قدیم مردم برخی از مناطق و محلات قزوین که باغدار بودند، شب یلدا کله پاچه گوسفند بار می گذاشتند اما بعد از خوردن شام، استخوان های آن را بیرون نمی ریختند بلکه نگه می داشتند تا در فصل بهار و پاییز در جالیز خود بریزند.
برخی نیز استخوان های کله پاچه را می سوزاندند و خاکستر آن را در جالیز می ریختند تا محصولات آن ها دچار شته نشود.
پختن آش شیر برنج و خوردن آن با شیره انگور یکی دیگر از رسوم قزوینی ها در شب چله به شمار می رود و از قدیم معتقد بودند که خوردن این غذا در شب چله خاصیت زیادی دارد.
کدام یک از رسوم شاخص قزوینی ها در شب چله همچنان پابرجاست و اجرا می شود؟
از رسوم دیگر مردم قزوین در شب چله که همچنان به قوت خود باقی مانده است، فرستادن خنچه چله به خانه نوعروس است گرچه این رسم در سایر نقاط ایران نیز وجود دارد اما این رسم در قزوین شکوه و آیین خاصی دارد.
در قدیم قزوینی ها در چند نوبت به خانه نوعروس خنچه می فرستادند اما در شب چله این موضوع اهمیت ویژه ای برای قزوینی ها دارد که الان هم با تشریفات خاصی انجام می شود.
در قدیم مادر و خواهران داماد هفت رقم میوه خشک و آجیل چهار مغز شور و شیرین، انجیر، انگور، انار، شیرینی و کله قند را در خنچه های بسیار زیبا می آراستند و همراه با کادویی مانند پارچه یا لباس یا طلا برای نوعروس می فرستادند. در قدیم طبق کشان این هدایا را به خانه نوعروس می بردند.
هر اندازه خانواده داماد وضعیت مالی بهتری داشت، تعداد طبق ها بیشتر بود اما افرادی که وضع مالی متوسط یا پایین تر داشتند این هدایا را در یک مجمع یا سینی بزرگ قرار داده و به خانواده نوعروس تحویل می دادند.
در مورد رسم شال انداختن که از رسوم مختص مردم قزوین در شب چله است، توضیح دهید.
شال انداختن یکی از رسوم قدیمی مختص مردم قزوین در شب چله به شمار می رود، براساس آن پسر جوانی که از دختری خوشش می آمد برای بیان علاقه خود در شب چله شال کمر خود را باز کرده و از پشت بام خانه دختر که به آن درجی سران یا باجی خانه می گفتند، آویزان می نمود اگر خانواده دختر تمایل به این ازدواج داشتند به آن شال هدیه ای مانند جوراب می بستند.
مهمترین هدفی که برپایی جشن یلدا دنبال می کند چیست؟
همه این رسم و رسوم که در فرهنگ ما نهادینه شده است یک فرصت برای افزایش ارتباط میان افراد با محوریت بزرگان خانواده می باشد.
شب یلدا فقط یک دورهمی خانوادگی نیست بلکه در این شب باید گوشی ها را کنار گذاشت و در کنار خانواده و با خانواده بود تا با افزایش محبت ها، شکاف های ارتباطی که در این سال های اخیر عمیق تر شده است را کاهش داد و به سمت اهمیت دادن به نهاد خانواده به عنوان نخستین واحد اجتماعی و تعمیق روابط خارجی احساسی خانوادگی که امروز به عنوان یک خلأ در جامعه ایرانی مطرح است.
پیشنهاد شما برای برگزاری هرچه ساده تر و صمیمانه تر جشن یلدا در شرایط اقتصادی فعلی چیست؟
در گذشته مردم ما عموما اقلام چندانی برای جشن شب چله نداشتند مانند آنچه که در شب چله های دهه پنجاه می دیدیم. اساس این دورهمی ها در شب «چله بزرگ» خوردن و آشامیدن نیست و مهم نیست که در سفره و میز محفل خانوادگی ما چه چیزی گذاشته باشند بلکه مهم باهم بودن، در کنار هم بودن، تعمیق علایق، احساسات و عواطف درون خانوادگی و احترام گذاشتن به بزرگان خانواده و از درد هم با خبر شدن است.
گزارش از حدیثه امین زاد
پایان پیام/
