به گزارش خبرگزاری فارس از گرگان، دیوار دفاعی گرگان (دیوار تاریخی جرجان) که آن را در کتب تاریخی بنام های دیوار بزرگ اسکندر یا دیوار سرخ هم یاد کردند، قدمت آن تقریبا به اندازه دیوار چین به طول ۲۰۰ کیلومتر بوده و در سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی رسیده است.
این دیوار در بین اهالی منطقه به مارسرخ هم مشهور بوده و علت ان استفاده از اجرهای سرخ در قسمت میانی دیوار است.به عقیده کارشناسان این دیوار مانند دیوار چین به منظور دفاع از مرزهای کشور و مقابله با نفوذ دشمنان ساخته شده است.
با توجه به اینکه این دیوار در مسیر ثبت جهانی شدن بوده و اعتباراتی برای احیا ان در نظر گرفته شده خبرنگار خبرگزاری فارس با حمید عمرانی رکاوندی مدیر پایگاه دیوار تاریخی جرجان گفت‌وگویی انجام دهده که با هم می خوانیم.
فارس: در ابتدا تاریخچه‌ای از دیوار تاریخی جرجان را بیان کنید.
عمرانی رکاوندی: دیوار تاریخی جرجان که در کتب تاریخی بنام های دیوار بزرگ سکندر، سد فیروز، سد انوشیروان، قزل الان(به زبان ترکمنی مار سرخ) مشهور است دارای ۲۰۰ کیلومتر طول بوده و از دریای خزر تا جنگل گلستان امتداد دارد.
در طول این دیوار ۳۶ قلعه و سه برج نگهبانی با پلان مربع و مستطیل شکل احداث شده است.
بسیاری از باستان شناسان این دیوار را به دوره مادها، اشکانیان و دیگر سلسله شاهان در ان دوران نسبت می‌دهند. اما با آزمایشات انجام شده در داخل و خارج از کشور بر روی آجرها، خاک‌ها و باقیمانده ذغال‌ها در کنار کوره ها مشخص شد که این دیوار‌مربوط به اواخر دوره ساسانیان و در قرن پنجم و ششم میلادی بوده است.
با توجه به مطالعات انجام شده دیوار بزرگ چین به عنوان بلندترین دیوار جهان مربوط به قرن ۱۶ میلادی بوده پس دیوار بزرگ تاریخی جرجان نه تنها در ایران بلکه در جهان یک شاهکار و معماری ویژه است و در حال حاضر بعد از دیوار چین و دیوار برلین سومین دیوار بزرگ جهان است.
فارس: این دیوار نسبت به دیگر دیوارهای بزرگ جهان چه مزیت هایی دارد؟
عمرانی رکاوندی: دیوار بزرگ جرجان به همراه تاسیسات وابسته به عنوان شاخص ترین استحکامات دفاعی محسوب می شود که از دریای خزر و ان سوی قفقاز که ان زمان جزو ایران بوده تا حوالی روستای زاو در منتهی الیه شرق گلستان امتداد داشته و علاوه بر یک سد دفاعی دارای یک سامانه پیچیده هیدرولیک یا ابرسانی بوده و به عنوان یک سامانه هیدرولیک نه تنها در خاورمیانه بلکه در جهان شاخص است.
در ضلع جنوبی دیوار دفاعی جرجان خندق هایی برای پذیرایی از کوره های اجرپزی با عمق ۲ متر در زمین ساخته شده که ابعاد ان ۸.۵ و ۸.۶ متر بوده و در جهت شرق به غرب و یا شمال به جنوب و بر خلاف وزش باد احداث شده است.
در این خندق‌ها سکوهایی برای نگهداری خشت های تولید شده در ۱۱ ردیف به فاصله تقریبا ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر از یکدیگر ساخته شده تا جریان هوا، گرما و حرارت حاصل از مواد سوختنی داخل کوره عبور کند.
همچنین در پشت این دیوار بزرگ تاریخی حدود ۳۶ تا ۳۸ قلعه به مساحت های پنج تا ۱۰ هکتار کشف شده که برای دفاع از منطقه ساخته شده و معماری انها در نوع خود خاص و ویژه است. بزرگترین خندق که در منطقه کشف شده ۳۳۰ هکتار وسعت داشته و برج های نگهبانی متصل به دیوارهای قلعه نیز در فواصل منظم و در چهارگوشه ان قرار دارند.
فارس: به نظر شما چه عواملی سبب ساخت این دیوار بزرگ تاریخی شده است؟
عمرانی رکاوندی: با توجه به اینکه در ان زمان سبک زندگی اقوام مهاجم به صورت ایلی بوده و هدف انها در زندگی در زمین های خاصلخیز بوده است احتمال می رود این دیوار بخاطر جلوگیری از تاخت و تاز مرزهای شمال ایران که دارای اراضی بکر و حاصلخیز بوده احداث شده باشد.همچنین این دیوار در ان سوی قفقاز نیز کشیده شده که بخاطرمقابله با امپراطور روم شرقی از یک سو و قوم هون و دیگر اقوام شمالی از سوی دیگر است.
فارس: درباره چگونگی کشف این دیوار بزرگ تاریخی و فعالیت‌های صورت گرفته بر روی آن توضیحاتی دهید؟
عمرانی رکاوندی: ۸۵ سال پیش اشمیت باستان شناس آمریکایی در زمان عکسبرداری هوایی از دشت گرگان متوجه خطوط مارپیچی سرخ رنگ بر روی اراضی این منطقه می‌شود که هرگز تصور نمی‌کرد این خطوط مهمترین اثر تاریخی جهان باشد.
رنگ‌قرمز اجرها به خاطر نوع خاک و وجود اهن زیاد در این خاک‌ها بوده و ابعاد ان نشان می دهد این آجرها حدود ۶۰۰ سال قدمت دارد.
فارس: وضعیت کنونی این دیوار را توضیح دهید؟
عمرانی رکاوندی: متاسفانه بین دهه ۱۳۱۰ تا ۱۳۴۰ بخش اعظمی از این دیوار تخریب شده و از بین رفته است. بر اساس شواهد مردم اهالی منطقه در آن زمان این دیوار ۳ متر ارتفاع داشته و مردم در ان زمان غافل از اینکه یک اثر تاریخی بزرگ بوده بر روی آن رفته و اجرهای ان را برای فروش از داخل دیوار در می‌آوردند. بخشی از این اجرها نیز در ساخت و ساز منازل همان مناطق بکار رفته که خوشبختانه شواهد آن موجود است.
شاید این دیوار به مانند دیوار چین عینیت فیزیکی نداشته و جذبه ای برای گردشگران نداشته باشد زیرا بیشتر این دیوار در داخل زمین قرار دارد.اما آثار و شواهد این دیوار نشان دهنده یک اثر شاخص و بزرگ تاریخی در قرن پنجم و ششم میلادی و دوره ساسانیان است.
در حال حاضر بخش شرقی در منتهی الیه شهرستان کلاله نسبت به بخش غربی در حوالی دریای خزر اسیب کمتری دیده و بنا است مرمت و احیا این بخش اغاز کننده احیا این دیوار بزرگ تاریخی باشد.
به نظر می‌رسد دیوار تمیشه بخشی از این دیوار بزرگ تاریخی باشد و باستان شناسان در حال مطالعه و تحقیق بوده تا مشخص شود که ارتباطی بین این دو دیوار وجود دارد یا خیر.
در آن زمان سطح اب دریای خزر پایین تر از سطح کنونی بوده و احتمال می رود این دیوار متصل شده به دیوار تمیشه بوده که بخاطر بالا امدن سطح اب دریا به زیر آب رفته و قطعا بخشی زیادی از ان تاکنون تخریب و از بین رفته است.
فارس: مطالعات جدی بر روی این دیوار از چه زمانی شکل گرفته است؟
عمرانی رکاوندی: می توان گفت تا دهه ۷۰ این اثر بزرگ تاریخی تقریبا ناشناخته بود و خاطرم هست بنده در ان زمان در دانشگاه تهران تحصیل می کردم هیچ صحبتی از این دیوار بزرگ تاریخی جرجان در دروس دانشگاهی نبود. در این دهه با کمک میراث فرهنگی و کارشناسان مربوطه این اثر بیشتر شناخته شد و سال ۷۸ این اثر بزرگ تاریخی کشور‌ما به ثبت ملی رسید.
بعد از ثبت ملی در دهه ۸۰ پایگاه دیوار تاریخی جرجان راه اندازی و تاسیس شد و از سال ۸۰ تا ۸۴ کاوش هایی بر روی این دیوار انجام گرفت.
در سال ۸۴ همزمان با برگزاری همایش باستان شناسان شمال شرق کشور در گرگان، پژوهش گران و باستان شناسان داخلی و خارجی در این همایش شرکت کردند که طی بازدیدهای انجام شده از اثار تاریخی استان گلستان، اقای سوئیر باستان شناس اسکاتلندی علاقمند به همکاری با پزوهشکده و باستان شناسی ایران بر روی دیوار تاریخی جرجان شد و طی پنج سال کاوش ها و مطالعات خوبی در این حوزه انجام داد.
در ان زمان بر اساس مطالعات بر روی حوزه‌های علوم مختلف یک کتاب ۷۰۰ صفحه ای بنام «امپرطوری ساسانی در دشت گرگان» تالیف و زوایا مختلف این دیوار به رشته تحریر در آمد.
در کنار این فعالیت ها طرح های مطالعاتی حفاظت و مرمت از این دیوار تاریخی بزرگ نیز همزمان با برگزاری همایش ها و نشست های مختلف انجام شد.
از سال ۹۳ تا سال ۹۵ سه فصل دیگر در زمینه کوره ها، قلعه ها، کانال ها،سد، بخشی از دیوار تمیشه و غیره کاوش و مطالعاتی صورت گرفته است.
فارس: در حال حاضر برای مرمت و احیای این اثر تاریخی بزرگ چه فعالیت هایی نیاز بوده و در این زمینه چه اعتبارات تخصیص یافته است؟
عمرانی رکاوندی: با همکاری استانداری و اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری گلستان انجام فرایند ثبت جهانی ان در یونسکو انجام و شهریورماه گذشته پرونده این دیوار تاریخی به دبیرخانه یونسکو ارسال شد که این دبیرخانه نظر موافق خود را در بهمن ماه اعلام نموده و اکنون منتظر برگزاری جلسه موردنطر هستیم. در حال حاضر چهار پرونده دیواربزرگ تاریخی جرجان، بافت تاریخی ماسوله، تپه هکمتانه و اسیاب بادی ایران در وزارت میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری قرار دارد و باید دید که این وزارتخانه کدام پرونده را برای ثبت جهانی یونسکو انتخاب می کند.
این اثر تاریخی برای ثبت جهانی نیاز به کاوش های جدید ندارد و کاوش های سال قبل جوابگو سوالات یونسکو بوده و تنها باید اقداماتی نظیر حصارکشی، نصب تابلو راهنما، فیلم مستند و غیره انجام شود.
در حال حاضر برای مرمت، احیا و حفاظت از دیوار تاریخی جرجان در چهار منطقه در شهرستان کلاله به نام های گوربور، یاساقلیق، قره دیب و ساری سو مبلغ ۳۰ میلیارد ریال اعتبار اولیه در نظر گرفته شده و امید داریم در ادامه برای حفاظت و مرمت این اثر تاریخی منابع ملی و استانی تخصیص پیدا کند.
فارس: به نظر شما برای حفاظت و مرمت این دیوار بزرگ تاریخی نیاز به احداث پایگاه است و تاکنون در این راستا چه اقداماتی انجام شده است.
عمرانی رکاوندی: با توجه به طول این دیوار بزرگ تاریخی نیاز به احداث چهار پایگاه در گمیشان، گنبدکاووس(مرکز دیوار)، شهرستان کلاله( انتهای دیوار) و تمیشه (ابتدای دیوار) بوده و تاکنون عملیات اجرایی پایگاه گمیشان با اعتبار ۳۰ میلیارد ریال اغاز شده و در مرحله سفت کاری بوده که با ترزیق اعتبار می‌توان آن را به بهره برداری رساند.
با توجه به وجود اقلیم های متفاوت مانند دشت و جنگل، بیابان، دریا، وجود خلیج و تالاب ها، پوشش جانوری و گیاهی مختلف در استان گلستان از یک سو و تنوع محصولات کشاورزی، وجود اقوام مختلف، اداب و رسوم، غذاهای سنتی متنوع و دیگر ظرفیت های‌مهم این استان در حوزه گردشگری امیدوار بود با احیا و مرمت این دیوار بزرگ تاریخی، احداث زیرساخت های مناسب مانند هتل و اقامتگاه های بومگردی نه تنها در جذب گردشگر موفق بود بلکه اقتصاد استان، ارتباطات و بسیاری از حوزه های دیگر تحت تاثیر حوزه گردشگری قرار گرفته و سبب تحول خوبی در استان گلستان خواهد شد.
انتهای پیام/۸۳۰۲۱
