خبرگزاری فارس - گروه سلامت: حدود دو دهه از طرح برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع در کشور می‌گذرد با این وجود، اما برنامه مذکور آنگونه که باید و شاید به نتیجه نرسیده و نتوانسته موجبات تحقق اهداف موردنظر را فراهم آورد. برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع با تشکیل پرونده الکترونیک سلامت برای خانوار‌های ایرانی، طرحی بوده که در برنامه‌های چهارم و پنجم و ششم توسعه پیش بینی شده تا در کل کشور اجرایی شود، با این وجود به رغم اینکه حدود دو دهه از آغاز طرح آن در برخی مناطق و به دنبال آن تدبیر برای اجرای سراسری می‌گذرد، ولی آنگونه که باید و شاید به نتیجه نرسیده ، آن هم در شرایطی که اگر قرار بر این اساس نظام ارجاع به درستی شکل بگیرد، باید بحث پزشک خانواده عملیاتی شود، به عبارتی باید گفت نظام ارجاع الکترونیک بدون پزشک خانواده اصلا مفهومی ندارد.
لزوم تفکر سیستمی در نظام سلامت
سعید مسکینی مود، پزشک خانواده، دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در گفت‌وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری فارس در پاسخ به این پرسش که آیا اجرای برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع باعث بحران بیماریهای واگیر یا مزمن خواهد شد ؟ اظهار داشت: رویکرد امروزه طب مدرن به سمت تخصص گرایی بر مبنای سیستم های آناتومیکی است مبحثی که به گفته باربارا استارفیلد (بزرگترین حامی پزشکی خانواده) در جهان دیر یا زود به بن بست خواهد رسید.
وی ادامه داد: چرا که امروزه طبقه بندی بیماری‌ها و مداخلاتی که در جهت رفع مشکل صورت می‌گیرد در جهت درمان یک بیماری است در حالی‌که درواقع چند بیماری در وجود یک شخص به وجود می‌آید که به شدت تحت تاثیر فاکتورهای اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی است . لذا بسنده کردن به درمان‌های تخصصی در سیستم های پیچیده نظام های سلامت بدون در نظر گرفتن تفکر سیستم ها بن بستی است که در قرن بیست و یکم، سلامتی بسیاری از ساکنان کره زمین را مورد تهدید جدی قرار خواهد داد.
وی تصریح کرد: در بررسی تاریخی میزان موفقیت مداخلات پزشکی جایگاه سلطه طب بوعلی سینا به مدت ٧٠٠ سال بر کسی پوشیده نیست. این بررسی ها در اصول مداخلات بوعلی فارغ از نوع فلسفه و نگرش ایشان به طب خود به خود ما را به سمت یک تفکر نهان در پس کاربردهای بالینی طب بوعلی می اندارد که مطابق با رویکرد های تفکر سیستم های امروزی است. امروزه تفکر سیستم ها بعنوان روش کارآمد در به نتیجه رساندن مداخلات مجددا بطور جدی مورد توجه قرار گرفته است.
وی افزود: در روز پزشک به بررسی تفکر سیستم ها در مدل تصمیم گیری بوعلی سینایی بطور مختصر می‌پردازیم. شاید راهنمایی برای تفکر کسانی باشد که در عرصه سیاستگذاری سلامت قصد انجام مداخله اجرای پزشکی خانواده و نظام ارجاع را در سیستم پیچیده سلامت را دارند. اجازه بدهید ابتدا عناوینی را که کارشناسان تفکر سیستمی در گوشه کنارجراید به تصویر کشیده اند را بازگو کنیم.
احداث سدهای بیشمار منجربر بحران کم آبی شد
وی تصریح کرد: چنان که کارشناسان می‌گویند در دو – سه دهه گذشته، عدم حضور تفکر سیستمی در مدیریت آب باعث شده است که ایران با مسئله‌ای جدی و نگران‌کننده روبرو باشد. بسیاری از صنایع و سدهایی که روزی نمایندگان شهرهای مختلف با تلاش و لابی‌گری و متأسفانه بدون نگاه سیستمی برای شهر و استان خود با بودجه‌های کلان ملی ساخته بودند امروز باعث بی‌آبی منطقه آنها شده است و نه‌تنها به شهر و استان آنها، بلکه به استان‌های هم‌جوار هم آسیب جدی وارد کرده است. دریاچه ارومیه، زاینده‌رود، دریاچه هامون و بسیاری دیگر از منابع آبی ایرانمان یا کاملاً خشک شده‌اند یا آخرین نفس‌های خود را می‌کشند. بدون شک هر سدی برای حل مسئله کم‌آبی در منطقه‌ای ساخته‌شده بود و به شکل موقت توانسته بود مسئله را حل کند اما به دلیل نداشتن تفکر سیستمی در بستر زمان نتایج واقعی خود را هویدا کرد و نشان داد که چگونه حل کوتاه‌مدت و غیر سیستمی یک مسئله می‌تواند خود باعث متنوع و عمیق‌تر شدن آسیب‌های آن شود.
گسترش دانشگاه ها منجر به تولید جوانان بدون مهارت زندگی حرفه ای ، شخصی و اجتماعی شد
این پزشک خانواده افزود: برای حل نیاز جوانان به رشد و پیشرفت، کنکور و دانشگاه‌ها گسترش پیدا کردند. تمام سنین نوجوانی و جوانی جوانانمان صرف کلاس کنکور و سپس گذراندن دروس دانشگاهی معمولاً غیرکاربردی شد. فرصت طلایی داشتن یک کشور جوان گذشت. بخش مهمی از جوان‌های تحصیل‌کرده نه مهارت‌های زندگی شخصی و اجتماعی را آموخته بودند و نه مهارت‌های حرفه‌ای. همان‌طور که برای حل تست‌های کنکور راه‌های میانبر به آنها عرضه‌شده بود برای حل مسائل زندگی‌شان هم به دنبال راه‌حل‌های میانبر بودند.
وام های زود بازده با رونق دلالی زود بازده موجب تورم بیشتر و ضربه به اقتصاد کشور شد
وی گفت: برای حل مشکل بیکاری، وام‌هایی به افراد دادیم که از همان ابتدا انتظار داشتیم زودبازده باشند ! حتی آن‌هایی که به‌حق این وام‌ها را دریافت کردند نمی‌توانستند در شرایط اقتصادی ناسالم و بحران‌زده‌ای که داشتیم برای زودبازده شدن آن کاری کنند. دلالی تنها راه زودبازده بود. پول‌ها بجای کمک به اقتصاد در بالا بردن تورم و جابجایی ناسالم پول به کار گرفته شدند.
ابراهیم نوری گوشکی، متخصص پزشکی خانواده، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه به فارس گفت: تفکر سیستم ها یعنی ما با دانش کافی، همزمان به مسائل مختلف و با نگاه کوتاه و بلندمدت توجه داشته باشیم. داشتن نگاه همزمان دید کل‌نگر و جزء نگر لازمه دست یافتن به تصمیم‌های درست است.
بدون تفکر سیستمی همه ما نابود خواهیم شد
وی افزود: در تفکر سیستم ها رابطه همبستگی اجزای سیستم در مقایسه با رابطه علی و معلولی آنها از جایگاه بسیار بالاتری در خروجی سیستم ها برخوردار است. از آنجا که سیستم های پیچیده فقط براساس اطلاعات و توانایی های محاسباتی مان غیرقابل شناخت، غیرقابل کنترل و غیرقابل پیش بینی هستند بنابراین ایجاد آمادگی برای پیش بینی خروجی آن غیرقابل تحقق است. ازاین رو آنچه نیازمند آنیم حل مشکلات با رویکرد تفکر سیستم هاست نه جمع آوری اطلاعات با رویکرد علت و معلولی .
به گفته نوری، در واقع می توان گفت درسیستم های پیچیده بدون درک ساختار علت و معلولی می توان بر سیستم تاثیر گذاشت. کافی است رفتار سیستم را در مواجهه با عوامل هم بسته به درستی دریابیم . در این حالت به دست آوردن نوعی اهرم کاری( اصطلاحی در فرهنگ متفکرین سیستم ها) با پایین ترین هزینه در تغییر رفتار سیستم کاری محال و غیر ممکن نخواهد بود این نوع تفکر گرچه در مبانی طب بوعلی سینا به آن بطور مستقیم اشاره نشده است اما مهمترین علت موفقیت او در عرصه حل مشکلات سلامتی بوده است.
این پزشک خانواده افزود: البته بوعلی سینایی که در ١٠ سالگی بطورکامل بر قرآن و در ١٦ سالگی بر کلیه کتب پزشکی فلسفه و منطق دوران خود مسلط است سعی می کند اهرم های کاری سیستم ها را دریابد و در نبوغی بی نظیر فلسفه خود را بر ستون های این اهرم ها بنا نهد و ترکیبی از طب و فلسفه و منطق و مذهب را به مدت ٧٠٠ سال بر جامعه جهانی دیکته نماید.
روش تفکر بوعلی سینا در حل مشکلات سلامتی جوامع
وی گفت: درسیر تکاملی و ظهور انقلاب علم تجربی با رویکرد علت و معلولی و دستیابی همزمان به تکنولوژی های مدرن (میکروسکوپ و ..) در میابیم که رابطه علت و معلولی طب بوعلی سینایی چیزی جز نمایش تفکرات فلسفی ، منطقی و مذهبی وی نبوده است و نقطه پایان تفکرات علت و معلولی او رقم می خورد. اما روش تفکر بوعلی سینا در حل مشکلات سلامتی جوامع همواره الگوی خوبی برای تولید طب های مکمل عصر معاصر هم بوده است بعنوان مثال طب هومیوپاتی ٢٥٠ سال پیش با الهام از تفکرات بوعلی سینا به رشد و بالندگی رسید و این تفکر نهان سیستم ها که در نظریه رازآلوده بودن رابطه علت و معلولی همچنان در سیستم های اجتماعی مرتبط به سلامت برپایه کشف جنبه هایی از اهرم های کاری عوامل هم بسته نه علت و معلولی کم هزینه قرار می گیرند توانست راهگشای حل مشکلاتی از مردم دنیا باشد.
امروز که در نقطه اجرای پزشک خانواده و نظام ارجاع هستیم
نوری افزود: در سیستم بهداشتی کشورمان تنها یک نقطه درخشان در کارنامه کشورمان دیده می شود. آنهم توسعه گسترش شبکه در روستا ها بود که بنظر می رسد به اهرم کاری خوبی در سیستم پیچیده بهداشت تکیه زده بود. آری وجود همبستگی کارکرد بهورز محلی ٦ کلاسه در تغییر شاخص های بهداشتی اهرم کاری بسیار موثرتری بود از حضور پزشکان متخصص در منطقه! امروز که در نقطه اجرای پزشک خانواده و نظام ارجاع هستیم با الهام از تفکر سیستم های بوعلی سینایی سوال اساسی این است آیا در پس برنامه اجرایی تفکر سیستمی وجود دارد یا نه مانند بسیاری از مداخلات گذشته به دنبال رانت و پشت درهای بسته بدون کارشناسی و مطالعات سیستمی بعد از ١٠ سال شاهد آن خواهیم بود که کارشناسان تفکر سیستم عنوان بزنند که : اجرای برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع باعث بحران بیماریهای واگیر یا مزمن شد!
انتهای پیام/
