خبرگزاری فارس- گروه هنر: در میان دانشگاهیان عراق رایج است که «کتاب‌ها در مصر نوشته و ترجمه می‌شود، در لبنان چاپ می‌شود و در عراق خوانده می‌شود». این جمله تا حدودی گویای این مساله است که سالیانی دراز اندیشه معاصر غربی در کتاب فروشی‌ها و بازار کتاب عراق موجود بوده است. موضوعاتی از این دست نشان می‌دهد میدان فرهنگی هنری عراق همچون ایران میدانی پویا است و جریان‌های مهمی در آن در حال تنفس هستند. استقبال مارکت هنر(بازار) و رشد قیمت آثار هنرمندان این کشورها به‌خصوص در حوزه هنرهای تجسمی خود گویای همه چیز است.
*آنچه به‌عنوان هنرهای تجسمی عراق می‌شناسیم
آنچه به‌عنوان هنر معاصر کشور عراق می‌شناسیم، قدمتی کمتر از یک سده دارد. در یک دسته‌بندی کلی، صحنه هنر معاصر عراق را می‌توان به سه دوره کلی تقسیم کرد:
دوره اول: دوران سلطنت هاشمی تا انقلاب (۱۹۲۱ تا ۱۹۵۸)
دوره دوم: دوران رژیم بعث (۱۹۶۸ تا ۲۰۰۳)
دوره سوم: دوره پسابعثی (۲۰۰۳ تا به امروز)
اولین نسل‌های هنرمندان مدرن عراقی در اروپا به تحصیل پرداختند و با سبک‌های هنر مدرن به خوبی آشنایی داشتند. آن‌ها با جریان‌های مدرن و مدرنیسم متاخر از امپرسیونیسم گرفته تا فوویسم، کوبیسم، سورئالیسم و سوپر ماتیس و... آشنایی داشتند. از جمله این هنرمندان دو چهره سرشناس یعنی جواد سلیم و فائق حسن هستند که سایر هنرمندان به طور مستقیم یا غیر مستقیم شاگردان این هنرمندان بزرگ بوده‌اند.
نقاشی از فائق حسن که در آن رویکردهای کوبیستی کاملا مشهود است
این هنرمندان به منظور تکوین هنر مدرن عراقی، تلاش کردند زیبایی‌شناسی هنر مدرن را که عبارت بود از دوری جستن از ارجاع مستقیم به فرم‌های طبیعی (طبیعت‌گرایی) و در نظر گرفتن جهانشمولی اصول زیبایی‌شناسی فرم، با میراث عراقی که عبارتست از میراث بین‌النهرینی، اسلامی و فرهنگ عامه در آمیزند. بنابراین، نقاشی‌های مدرن عراق در قیاس با نمونه‌های اروپایی دارای عناصر و نشانه‌هایی است که بازنمودی از «هویت» عراقی هستند. در صد سال اخیر فضای حادسیاسی و هزارتوی غریب جنگ و بی‌سامانی باعث مهاجرت بسیاری از هنرمندان عراقی شده است. اما بسیاری از آن‌ها همچنان آثارشان را معطوف به موضوعات خاورمیانه انتخاب می‌کنند و مانند بسیاری دیگر از خیل هنرمندان مهاجر عرب از پرداختن به مساله خاورمیانه دست نکشیده‌اند.
به زعم کارشناسان در خاورمیانه و مشخصاً عراق، به واسطه تاریخ و نفوذ تمدن‌های کهن، هنر تا قرن بیستم همواره خاصیتی تزیینی داشته و تنها در شرایط خاصی مانند جنگ، قحطی و اشغال و در مواردی اندک پا را از جنبه‌های تزیینی و کاربردی فراتر گذاشته است. همچنین مدرنیسم غربی و به طبع آن هنر مدرن در قرن بیستم نیز مانند سایر کشورهای منطقه با بازگشت دانشجویان اعزامی به اروپا، وارد عرصه عمومی و آکادمیک عراق شده است. در این میان، می‌توان بیشترین تاثیر مهاجرت هنر معاصر غرب به عراق را در شاخه‌های هنرهای تجسمی این سرزمین، ردیابی کرد و بازشناخت.
با مطالعه تاریخ عراق معاصر می‌توان گفت، با استعمار عراق توسط بریتانیا که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم تا انقلاب ۱۹۵۸ ادامه داشت، تأکید بسیاری بر «وحدت» وجود داشت و ناسیونالیسم بسیار پررنگ بود. با رهایی از استعمار، عراق در استثمار حاکمان داخلی گرفتار آمد و چرخشی از مسئله «وحدت» به «برابری و عدالت اجتماعی» صورت گرفت و اندیشه‌های سوسیالیستی برجسته‌تر شد. متعاقباً هنر معاصر عراق نیز در دوره اول (هاشمی) بر هویت عراقی و عرب و در دوره دوم (بعث) بیشتر بر مسائل و جریان‌های اجتماعی تأکید دارد. بنابراین گفتمان‌های غالب موجود در هنر معاصر عراق، در هر یک از سه دوره تاریخ این کشور را می‌توان به خلق هنری با هویت عراقی و مدرن در دوران اول؛ دادن جایگاه خاص به ایدئولوژی بعثی و شخص صدام حسین (گفتمان رسمی بعثی) و خلق هنر متعهد و حساس به واقعیت اجتماعی مانند شرح رابطه قدرت و سرنوشت انسان، تأکید بر «وطن» و سرنوشت آن در دوره دوم؛ و پرداختن به مسئله مهاجرت و شرایط عراق و عراقی‌ها پس از اشغال آمریکا در دوره سوم، در نظر گرفت.
*ایده «بازگشت به ریشه‌ها» در هنر مدرن و معاصر عراق
از سال‌های ۱۹۵۰، یعنی آغاز تکوین هنر مدرن عراقی، جریان «بازگشت به ریشه‌ها» اندیشه محوری و جدایی ناپذیر از هنر مدرن عراق بوده است. اکثر هنرمندان مدرن نسل اول، از جمله جواد سلیم و شاکر حسن السعید، ایده تداوم فرهنگی و پیوند سنت و مدرنیته و «الهام از میراث» را محور اصلی آفرینش هنری خود قرار دادند و این رویکرد را به نسل های بعدی منتقل کردند.
«بازگشت به ریشه‌ها» و «تداوم فرهنگی» از مهمترین مفاهیم در این جنبش هنری مدنظر است، و هر هنرمند، روشی فردی برای نشان دادن تداوم فرهنگی-هنری دارد؛ برخی به واسطه فرم، تکنیک، ترکیب‌بندی، پالت رنگ، نمادها، و برخی به واسطه مضمون و حتی عنوان اثر هنری. گاه الهام از میراث به صورت بارز از طریق به کار بردن نقوشی مانند خوشنویسی، گنبد و چشمان سومری نمود پیدا می‌کند، گاه تنها از طریق معنای ضمنی که اثر به آن اشاره می‌کند که در مورد اخیر شرح هنرمند بر اثر خود می‌تواند راهنمایی مهم در تفسیر اثر باشد.
*جواد سلیم تجلی مدرنیسم عراقی
جواد سلیم (۱۹۲۱-۱۹۶۱) را بنیانگذار هنر مدرن در عراق می‌دانند. سلیم در آنکارا به دنیا آمد و در سال ۱۹۲۱ همراه خانواده هنرمندش به بغداد بازگشت.
جواد سلیم سهم به سزایی در معرفی زیبایی‌شناسی جدید اعم از کوبیسم، سورئالیسم و به طور کلی مدرنیسم در کشور عراق داشته است. از شاخص‌ترین آثار او می‌توان از نقاشی صورتِ دختر یا زندانیِ سیاسی مجهول نام برد. او در دهه سی میلادی به پاریس و سپس رم سفر کرد و در رشته مجسمه‌سازی تحصیلات آکادمیک را در فضای داغ هنرِ کوبیستی و سوورئالیستی پاریس پشت سر گذاشت. سپس به بغداد بازگشت و به تدریس مجسمه‌سازی و مرمت آثارِ باستانی سومر و آشوری پرداخت. مجدداً در اواخر دهه‌ی چهل میلادی به اروپا بازگشت و در انگلستان تحصیلات تکمیلی را پشتِ سر گذاشت. همزمان با ورود دوباره‌ی او به عراق، دانشکده هنرهای زیبای بغداد در سال ۱۹۵۱ تأسیس شد. تدریس او در سِمتِ ریاست گروه مجسمه‌سازی در دانشگاه، راهِ جدیدی را برای شکوفایی جریاناتی مانند هنر کوبیستی، انتزاعی و هنر مفهومی در بغداد کلید زد.
*کشف سه اثر موزاییکی دیده نشده از جواد سلیم
به تازگی سه اثر موزاییکی از جواد سلیم کشف شده است، به نقل از نشنال نیوز؛ این سه اثر در سال ۱۹۵۶ م. در خانه نوری فتح پاشا (سیاستمدار) نصب شدند و ورودی، سالن پذیرایی و اتاق خانواده خانه را در منطقه مرفه غرب بغداد در المنصور تزئین کردند. با این حال، پس از آنکه پاشا و خانواده‌اش عراق را ترک کردند، این خانه دست نخورده باقی ماند و موزاییک‌ها به فراموشی سپرده شد.
این آثار پس از آنکه حیدر سالم الجعفری هنرمند عراقی با بازماندگان خانواده پاشا تماس گرفت، کشف و در دید عموم قرار گرفت. هر کدام از موزائیک‌ها که در سبک انتزاعی و در پس زمینه‌های آبی و قرمز تیره کار شده اند، تقریباً ۸.۵ متر در ۲.۸۲ متر و ۲.۸۳ متر در ۷ متر هستند.
سلیم با اینکه پیشرو در هنر مدرن و معاصر بود، از اولین هنرمندانی بود که در آثارش به میراث فرهنگی پرداخت و توانست سبک عراقی متفاوتی را ایجاد کند که بعدها توسط اعضای گروه هنر مدرن بغداد «الهام گرفتن از میراث» نام گرفت. امروزه، او بیشتر به خاطر بنای یادبود آزادی شهرت دارد. این بنا که یادآور انقلاب ۱۹۵۸ عراق است، در میدان تحریر بغداد قرار دارد. سلیم در سال ۱۹۶۱ در ۴۲ سالگی درگذشت و بسیاری از آثارش در غارت مرکز هنری بغداد (سال ۲۰۰۳) پراکنده شد.
کشف این آثار موزاییکی دوباره نام جواد سلیم را به عنوان یکی از بنیانگذاران هنر مدرنیسم و معاصر عراق را بر سر زبان‌ها انداخته است.
نقاشی‌های جواد سلیم که به شکل روشنی ایده بازگشت به ریشه‌ها در آن ها دیده می‌شود، رویکردی مدرنیستی را پیش می‌کشند، در این آثار با اینکه از نمادها و نشانه‌های بومی بهره برده است، توجه به حدود رسانه نقاشی و چیستی آن، بازی با سطوح، تخت بودن نقاشی، و نوع تونالیته‌های رنگی نیز کاملا مبتنی بر عناصر هویتی عراق صورتبندی شده‌اند.
انتهای پیام/
