پرسش‌های فلسفی درباره سینما/ آیا می‌توانیم از فیلم‌ها چیزی بیاموزیم؟

به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری فارس، چاپ نخست «فلسفه سینما» در ۴۹۶ صفحه به قیمت ۲۳۹ هزار تومان توسط انتشارات پارسه، روانه بازار نشر شده است.

این کتاب شامل ۳ بخش است: بخش اول: آیا به نظریه فیلم نیازی داریم؟ بخش دوم: فیلم چه ماهیتی دارد؟ بخش سوم: آیا فیلم‌ها مؤلف دارند؟ بخش چهارم: فیلم ها چگونه احساساتمان را درگیر می‌کنند؟ بخش پنجم: آیا فیلم‌ها باید راوی داشته باشند؟ بخش ششم: آیا فیلم‌ها می‌توانند منتقد اجتماعی باشند؟ بخش هفتم: از فیلم‌ها چه می‌توانیم بیاموزیم؟ 

کتاب «فلسفه سینما» با گردآوری و ویراستاری تامس وارتنبرگ و آنجلا کارن با ترجمه محمدرضا اسمخانی و هانیه‌سادات سرکی چاپ شده است.

در پیشگفتار این کتاب که مؤلفان آن برای چاپ در ایران نوشته‌اند، می‌‌خوانیم: ما از انتشار کتاب فلسفه سینما به زبان فارسی بسیار خرسندیم. این امر شاهدی بر رشد مستمر علاقه به سینما به منزله یک رسانه نزد فلاسفه در سراسر جهان است. تصور اینکه آثار فلاسفه فیلم از طریق این ترجمه و ترجمه‌های مشابه به نحو گسترده‌تری در ایران و جاهای دیگر منتشر می‌شوند، بسیار هیجان انگیز است.

فلسفه دانشی رها از بند زمان است که پرسش‌هایی کهن درباره مباحثی از قبیل معنای زندگی را مطرح می‌سازد، ولی این ظرفیت را نیز دارد که با ابراز علاقه مندی به مسائل و معضلات برخاسته از توسعه‌های فرهنگی معاصر همچنان به روز و متناسب با اقتضائات زمانه باقی بماند. مطمئناً فیلم و فرم‌های هنری هم ریشه‌اش از قبیل سینمای دیجیتال، تأثیر بسزایی بر زندگی‌های ما داشته اند. پس تعجبی ندارد که فلاسفه، به طور فزاینده، توجه شان را به عرصه سینما جلب می‌کنند تا پرسش های زیباشناختی را مورد پژوهش قرار دهند. برخی از این پرسش ها، پرسشهایی باستانی اند که به افلاطون و ارسطو بازگشت دارند، مانند ماهیت درگیری عاطفی ما با داستان. پرسش های دیگر، از قبیل اینکه آیا میتوان گفت فیلمها مؤلف یا خالقی واحد دارند، وقتی مطرح می‌گردند که به امکان های جدید بیان یا نمایش هنری فکر کنیم که رسانه ای مشارکتی مثل سینما مهیا می سازد.

وقتی این مجموعه گلچین را در سال ۲۰۰۵ منتشر کردیم، هیچ کتابی در دسترس نبود تا برای کلاس‌های دوره های زیبایی شناسی و فلسفه سینما سودمند باشد. از آن پس، شاهد تحولاتی بوده ‌ایم.

* پرسش‌های متافیزیکی درباره سرشت فیلم

در بخش دیگری از این پیشگفتار آمده است: یکی از ویژگی‌های بسیار نظرگیر فلسفه سینما این است که چگونه از همه حوزه‌های متفاوت فلسفه استفاده می‌کند تا فیلم به منزله فرم هنری را مورد تأمل قرار دهد: پرسش‌های متافیزیکی درباره سرشت فیلم، پرسش‌های زیباشناختی درباره «تألیف» و روایت، مسائل معرفت شناختی درباره اینکه آیا می توانیم از فیلم ها چیزی بیاموزیم و مسائل سیاسی - اجتماعی درباره ارتباطات و مناسبات سینما با جامعه. گستره و دامنه چنین مسائلی نشان میدهد که فلسفه سینما از بیش‌ترین منابع ممکن برای رسیدن به اهدافش بهره می‌برد. این مجموعه به گونه ای ساختار و سامان یافته است تا همه این حوزه ها را به خوانندگانش معرفی کند.

با توجه به شکوفایی صنعت سینمای ایران، انتشار این مجموعه به زبان فارسی اهمیتی ویژه برای آن دارد. بسیاری از فیلم‌های ایرانی معاصر، آثار هنری شاخصی‌اند که برای بررسی پرسش های کلاسیک زیباشناسی بسیار شایسته‌اند، پرسش هایی که وقتی مطرح می شوند که بررسی می‌کنیم که چگونه درگیر سینما هستیم و چگونه آن را ارزیابی می‌کنیم. این فیلم های درخشان همچنین پرسش‌های تفکر برانگیزی درباره جامعه و فرهنگ ایران پیش می‌کشند و از این طریق به طور عام تر پرسش‌های مهم و معناداری را درباره زندگی انسان مطرح می‌کنند، که کندوکاو در آنها به خوبی در چارچوب فلسفه سینما می‌گنجد.

امیدواریم این مجموعه بتواند تا حدی به تأملات و تفکرات بیشتر از سوی دانشجویان سینمای ایرانی دامن بزند؛ تأملاتی درباره اهمیت فیلم به عنوان فرم هنری و به طور خاص تر - درباره نقشی که سینما می تواند در جامعه ایرانی ایفا کند.

به نظر می‌رسد هدف کتاب «فلسفه سینما» آن است که دانشجویان در حوزه فلسفه و فیلم را با مسائل و مناقشاتی آشنا سازد که فلسفه سینما را شکل می‌دهند. ما دامنه گسترده‌ای از مقالات را گرد آورده‌ایم که به دست فلاسفه، نظریه پردازان فیلم و حتی منتقدین فیلم نوشته شده اند، به طوری که انواع و اقسام رهیافت های اتخاذ شده نسبت به فلسفه سینما را منعکس می سازند. هفت پرسشی که برای دسته بندی این متون به کار می بریم انعکاس دهنده اساسی ترین مسائلی است که فلاسفه درباره فیلم و سینما به منزله یک رسانه فرهنگی و هنری مطرح کرده اند.

بخش اول حاوی مقالاتی است که این پرسش را طرح می کنند که آیا ضرورت دارد نظریه ای» درباره فیلم طرح ریزی کنیم و اگر لازم است به چنین نظریه ای چه شکل و صورتی میتواند داشته باشد. مسئله مطرح در اینجا مستلزم فهم کاریست که فیلسوف در تأملاتش بر موضوعی خاص، مثل فیلم، انجام میدهد.

بخش دوم مقالاتی را شامل می شود که می‌کوشند سرشت فیلم را به دقت مشخص سازند تصور فلاسفه عمدتا این است که حل و فصل این پرسش هستی شناختی پیش شرط لازمی است که صدور حکم درباره سایر مسائل فلسفی مطرح شده در این متن منوط به آن است. این پرسش که آیا فیلم ها مؤلف دارند، این مسئله را پیش می کشد که آیا تجهیزات فناورانه عظیم به کار رفته در تولید فیلم های امروزی، مانع اطلاق مفهوم سنتی «تألیف» به فیلم می شوند یا خیر. این همان پرسشی است که در بخش سوم طرح می گردد.

از همان زمانی که افلاطون هنرمندان را از دولت ایده آل خود طرد کرد (به این دلیل که آثار آنها نه به عقل، بلکه عواطف متوسل میشوند) فلاسفه نسبت به ساحت هنر مظنون و بدگمان بوده اند. مقالات بخش چهارم به پرسش درگیری عاطفی ما با فیلم می‌پردازد.

ما همگی با راویان افزوده به متن آشناییم. راویانی که اطلاعاتی درباره یک فیلم به ما می دهند، داده هایی که به واسطه تصاویر یا دیالوگ انتقال نمی یابند. مقالات بخش پنجم این پرسش عام تر را مطرح می کنند که آیا لازم است به همه فیلم ها - حتی آن دسته فیلمهایی که فاقد راوی عیان و آشکار هستند. این گونه بنگریم که به واقع راویانی دارند. فلاسفه با واکاوی این پرسش، ساختار بلاغی فیلم را آشکار می سازند، ساختاری که غالبا از زیر نظر و توجه بینندگان می گریزد.

آیا فیلم ها می توانند نسبت به جوامعی که به تصویر می کشند، انتقادهایی جدی طرح کنند، یا آیا چیزی درباره فیلم به مثابه رسانه وجود دارد که آن را محکوم به حمایت و پشتیبانی از ساختارهای اجتماعی موجود می کند؟ این مسئله را در بخش ششم فلاسفه‌ای مورد بحث قرار میدهند که می خواهند رابطه بین فیلم و جامعه را واکاوی کنند.

در آخر، بخش هفتم پرسشی را مطرح می سازد که چه بسا (یگانه) پرسش فلسفی اصیل درباره فیلم باشد: آیا می‌توانیم از فیلم‌ها چیزی بیاموزیم؟ مقالات این بخش این مسئله را مورد مداقه قرار می‌دهند که چگونه فیلم می تواند محملی برای روشنگری فلسفی باشد.

* متنی برای دوره‌های آموزشی فلسفه‌محور

همچنین در پشت جلد این کتاب می خوانیم: «فلسفه سینما» منتخبی از متون و نوشتارهای مبنایی از حوزه های فلسفه، مطالعات سینما و نقد فیلم است. این اثر که بر محور مجموعه‌ای از پرسش‌های فلسفی درباره سینما سامان یافته است، می‌کوشد با عرضه دیدگاه‌های مختلف و متعارض، تصویری روشن و گویا از مسائل کلیدی این قلمرو به نمایش بگذارد: ارزش نظریه فیلم، سرشت فیلم، مناقشات درباب نظریه مؤلف، ماهیت روایت فیلم، درگیری احساسی ما با سینما، سینما و نقد اجتماعی و در نهایت این مسئله که از سینما چه درس هایی می توان آموخت.

این اثر، به لطف نوشتارهای تفکر برانگیز بخش‌های هفتگانه‌اش و نیز مقدمه‌های سودمند ویراستاران در ابتدای هر بخش، نه تنها به متنی مرجع برای دوره‌های آموزشی فلسفه محور در مطالعات سینما و نقد فیلم تبدیل شده، بلکه اثری خواندنی و درس آموز برای همه علاقه مندان فلسفه یا سینما است.

انتهای پیام/