سرویس علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛ حل مشکلات کشور توسط نخبگان و حرکت به سمت دانش‌بنیان‌شدن اقتصاد، ضروری‌ترین نیاز امروز کشور است. صنایع باید نیازهایشان را به دانشگاه‌ها ارائه کنند و جامعه علمی، با راه‌حل‌های کاربردی و فناورانه این نیازها را برطرف کنند. باید این ارتباط به شکل موثر و مستمر شکل بگیرد تا بتوان به سمت پیشرفت کشور و باز شدن گره‌های کور حرکت کرد. بخش «ارتباط صنعت و دانشگاه» در وزارت علوم یکی از مهمترین بخش‌هایی است که باید این وظیفه را با قدرت پیگیری کند؛ اما متاسفانه در ده سال اخیر عملکرد بسیار ضعیفی داشته است و در دوره جدید وزارت، به تحولی اساسی نیاز دارد. این در حالی است بنظر می‌رسد وزیر علوم نسبت به این اداره غفلت کرده و نقش کلیدی آن در ارتباط موثر دانشگاه‌ها با صنعت را به طرح‌هایی نظیر «نان» خلاصه می‌کند. در این گزارش به بررسی دقیق‌تر این موضوع پرداخته‌ایم.
ارتباط صنعت و دانشگاه چه وضعیتی قرار دارد؟
وضعیت نزولی در آمار پایان‌نامه‌های کاربردی
یکی از مهمترین شاخص‌هایی که با استفاده از آن می‌توان عملکرد دانشگاه‌ها در رفع نیازهای صنعت را ارزیابی کرد، تعداد پایان‌نامه‌های مورد حمایت دستگاه‌های اجرایی است. این عدد در سال ۱۳۹۹ معادل ۶۴۶ مورد بوده است که نسبت به سال پیش از آن (۱۸۷۶ مورد)، کاهش ۳ برابری را نشان می‌دهد. این امر نمایانگر وضعیت بسیار بد ارتباط دانشگاه با صنعت می‌باشد چرا که یکی از مهمترین خروجی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری هستند. در این بازه زمانی، تعداد پایان‌نامه‌های مورد حمایت مالی نسبت به کل پایان‌نامه‌ها از ۴.۴ درصد به ۱.۵ درصد رسیده است.
همچنین تعداد دانشگاه‌هایی که از نظر ارتباط دانشگاه با صنعت در سطح قابل قبولی هستند بسیار پایین می‌باشد. دانشگاه صنعتی شریف، امیرکبیر، تهران و پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی به ترتیب با مقادیر ۱۳۷، ۱۰۰، ۹۷ و ۸۲ میلیارد تومان از نظر شاخص ارتباط دانشگاه با صنعت در رتبه یک تا چهار قرار دارند و مابقی دانشگاه‌ها مطابق شکل زیر در وضعیت نامناسبی می‌باشند.
مبلغ قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه توسط دانشگاه‌ها
طبق گزارش عملکرد وزارت علوم و آمار منتشر شده در سایت اداره ارتباط با صنعت این وزاتخانه، حجم قراردادهای جذب شده دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در سال ۱۳۹۹ معادل ۹۹۷ میلیارد تومان (۳۵ میلیون دلار) بوده است. ای در حالی است که میزان صادرات محصولات دانش‌بنیان معاونت علمی در سال ۱۳۹۹ معادل یک میلیارد دلار بوده است. در واقع با مقایسه خروجی های این دو نهاد، میزان قراردادهای دانش‌بنیانی و ارتباط با صنعت تحت مدیریت اداره ارتباط با صنعت وزارت عتف تنها ۰.۰۳ درصد خروجی شرکت‌های دانش‌بنیان تحت مدیریت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بوده است که نشان از عملکرد ضعیف دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم دارد.
افت ۳۱ پله‌ای ایران در شاخص ارتباط دانشگاه با صنعت
بر اساس گزارش سازمان مالکیت فکری جهان(WIPO) ایران در ۴ سال گذشته در شاخص ارتباط دانشگاه و صنعت به عنوان یکی از شاخص‌های نوآوری ۳۱ پله افت کرده است.
آمارهای معتبر بین المللی نیز از ضعف شاخص مهم ارتباط صنعت و دانشگاه در ایران حکایت دارد. سازمان مالکیت فکری در جدیدترین گزارش خود که در سال ۲۰۲۱ منتشر شده است، کشورهای جهان را بر اساس میزان همکاری دانشگاه و صنعت در حوزه تحقیق و توسعه رتبه بندی کرده است.
براساس این گزارش از میان ۱۳۲کشور، جمهوری اسلامی ایران در جایگاه بین المللی ۱۲۰ قرار گرفته است که در مقایسه با ۴ سال اخیر ۳۱ پله افت داشته است. این درحالی است که رتبه کشورهای همسایه در سال‌های اخیر نه تنها نزولی نبوده بلکه روند رو به رشدی داشته‌اند. افت زیاد جایگاه ایران در شاخص ارتباط دانشگاه با صنعت نه تنها وجهه ایران در جهان و منطقه را خراب می‌کند بلکه نشان دهنده این است که مدیریت کارآمدی در کشور برای مدیریت ارتباط دانشگاه با صنعت وجود ندارد.
وضعیت ارتباط صنعت و دانشگاه در کشورهای همسایه
زلفی‌گل چه برنامه‌ای دارد؟
خبرگزاری فارس در یک سال گذشته طی گزارش‌های مختلف، به بررسی وضعیت این بخش و ارائه راهکارهای کارشناسی پرداخته است. در همین راستا از «محمدعلی زلفی‌گل» وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، برنامه این وزارتخانه در راستای تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت را جویا شدیم. او در پاسخ به خبرنگار فارس گفت: ما نمی‌توانیم برای صنایع برنامه داشته باشیم. این صنایع هستند که باید به سراغ جامعه علمی و دانشگاهی بیایند و از توانمندی های آن‌ها استفاده کنند. اما اینکار را می‌توان از طریق قانون انجام داد.
زلفی‌گل در پاسخ به این سوال که وظیفه دفتر ارتباط با صنعت و جامعه وزارت علوم چیست و آیا این دفتر در ایجاد و شکل دهی موثر به ارتباط دانشگاه‌ها با صنایع موفق بوده است یا خیر؟ با اشاره به ناکارآمدی این دفتر توضیح داد: متاسفانه این بخش زیاد موفق نبوده است چرا که صنایع به دانشگاه‌ها میدان نمی‌دهند. در واقع ما به یک حلقه واسط احتیاج داریم که مانند یک بنگاه معاملاتی این ارتباط را میان صنعت و دانشگاه برقرار کند. از این رو ما طرح «نان» را که نظام ایده‌ها و نیازهاست طراحی کرده ایم تا نیازهای صنایع دولتی و خصوصی را مشخص کنیم و در معرض دید پژوهشگران، اساتید و دانشجویان قرار دهیم و بگوییم که اگر موضوعاتتان را در حوزه نیارهای صنایع تعریف کنید هم خود صنعت از طرح شما حمایت می‌کند و هم وزارت علوم از دانشجویان ارشد و دکترایی که پایان نامه و رساله دکترایشان مرتبط با این نیازها باشد، حمایت می‌کند.
سامانه «نان» جای دفتر ارتباط صنعت و دانشگاه را نمی‌گیرد
«نظام ایده‌ها و نیازهای وزارت علوم» که از آن به عنوان سامانه «نان» یاد می‌شود، تلاش می‌کند با جمع آوری نیازهای صنایع خصوصی و دولتی، رساله‌های دانشجویان دکتری و ارشد را به سمت رفع این نیازها هدایت کند. ارائه نیازهای صنعت به دانشگاهیان گرچه یک اقدام موثر است اما تنها یک مرحله مقدماتی برای انعقاد قرارداد میان دانشگاه و صنعت است و عملا نمی‌‌تواند جایگزین مأموریتی مهمی باشد که برای دفاتر ارتباط صنعت و دانشگاه تعریف شده است. چرا که انعقاد یک قرارداد میان دانشگاه و صنعت علاوه بر به‌هم‌رسانی نیازها به دانشگاه، به مولفه‌های مهم دیگری نیز نیاز دارد که یک سامانه نمی‌‌تواند پاسخگوی آن باشد.
انعقاد یک قرارداد میان دانشگاه و صنعت علاوه بر به‌هم‌رسانی نیازها به دانشگاه، به مولفه‌های مهم دیگری نیز نیاز دارد که یک سامانه به تنهایی نمی‌‌تواند پاسخگوی آن باشد.
به طور مثال برخی از فناوری‌های صنعتی، علی‌رغم سادگی بین‌رشته‌ای هستند و لازم است به پروژه‌های کوچکتر شکسته شوند و این امر نیاز به افراد متخصص دارد. از طرف دیگر یکسان نبودن ادبیات میان دانشگاه و صنعت باعث می‌شود اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها که بیشتر به پژوهش مشغول هستند در برطرف کردن دقیق انتظارات صنعت دچار مشکل شوند.از این رو ضروری است تا افرادی که در شناسایی نیازهای صنایع و ادبیات پژوهشی دانشگاه تخصص دارند با ذکر پروژه‌های مورد نیاز صنعت و تبدیل آن به چند پروژه کوچکتر مسائل و مشکلات صنایع را برای دانشگاه قابل هضم نمایند.
از این رو وزیر علوم باید با شناخت دقیق نیازمندی‌های ارتباط صنعت و دانشگاه، برنامه‌ای عملیاتی برای تحول در اداره ارتباط با صنعت وزارت عتف داشته باشد و حلقه‌های عملیاتی برای تحقق این ارتباط تعریف کند تا ضعف عملکردی اداره‌ای که برای تحقق این موضوع در وزارت عتف تأسیس شده است را جبران کند.
چرا کشتی ارتباط با صنعت وزارت علوم به گل نشسته است؟
«محسن عمادبیگی» کارشناس علم و فناوری با توضیح درخصوص چرایی وضعیت نامناسب کشور در شاخص ارتباط دانشگاه با صنعت می‌گوید: علی‌رغم اتفاقات مثبتی مانند ایجاد معاونت فناوری در وزارت علوم افتاده است ولی اثرات چنین اتفاقاتی در کوتاه مدت قابل ارزیابی نیست. اداره ارتباط با صنعت مسئول پاسخگویی به وضعیت فعلی است و در طول یک دهه گذشته نتوانسته است مدل‌های ارتباط با صنعت را به روز نموده و کارآمد سازد. واقعیت این است که ساز و کار دولتی ارتباط با صنعت کارآمد نیست به عبارت دیگر، ادارات ارتباط با صنعت شامل مدیران و کارمندانی هستند دغدغه و تخصص حل چالش‌های صنعت را ندارند و در صورت واداشتن مدیران دانشگاهی برای ارتباط بیشتر با صنعت، این مدل جوابگو نخواهد بود چرا که ارتباط با صنعت خود یک شغل تخصصی است.
یک راه‌حل پیشرو برای بهبود این وضع وجود دارد
یکی از موثرترین و موفق ترین راهکارهای جهان برای کاهش چالش‌های مسیر ارتباط صنعت و دانشگاه، بهره‌گیری از نظام کارگزاری تبادل فناوری در دانشگاه‌ها است. کارگزارهای علم و فناوری که عموما از بخش خصوصی و در یک حوزه تخصصی فعالیت می‌کنند، کسب و کار خود را در به‌هم‌رسانی و یکسان‌سازی ادبیات بین صنعت و دانشگاه تعریف کرده‌اند. این شرکتها در نقش تسهیلگر می‌توانند در حوزه ارتباط با صنعت، خدماتی از جمله جمع‌آوری تقاضاهای موجود در صنعت برای تحقیق و توسعه و ارائه به دانشگاه ، ارائه مشاوره حقوقی در زمینه عقد قرارداد، کمک در حوزه شکستن پروژه مورد نیاز صنعت و تبدیل آن به چند پروژه کوچکتر، مشاوره در زمینه اخذ تضامین مورد نیاز صنعت برای پروژه‌ها و... ارائه کنند.
این کارشناس علم و فناوری با ارائه راهکارهایی عملیاتی ارتقا ارتباط دانشگاه با صنعت، بکارگیری کارگزاران تبادل فناوری را یک ضرورت دانست و گفت: نفوذ در شبکه‌های صنعتی، شناسایی تقاضا، تهیه RFPهای فنی و علمی، پیدا کردن مجری مناسب دانشگاهی (اعضای هیئت علمی، استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های مستقر در دانشگاه) نیازمند صبر و مداومت در پیگیری و آشنایی با ادبیات اساتید دانشگاه است. همچنین، آشنایی با پیچیدگی‌‌های مالکیت معنوی، بازاریابی و فروش محصول، اصول مذاکره و بهم‌رسانی، شکست پروژه‌های صنعتی و مدیریت آن‌ها، ارزش‌گذاری فناوری‌های دانشگاهی، انجام مطالعات امکان‌سنجی مالی و فنی برای تهیه تضامین فناورانه از جمله مواردی هستند که خود تخصص و شغل به حساب می‌آیند و از عهده ادارات ارتباط با صنعت و بخش حقوقی دانشگاه برنمی‌آید.
کارگزارهای تبادل فناوری می‌توانند با استقرار در دانشگاه‌ها، ارائه این خدمات به صنعت و دانشگاه و دریافت حق‌الزحمه چالش‌های فی‌مابین دانشگاه و صنعت را حل نمایند. همچنین با ایجاد معاونت فناوری توسط وزارت علوم، فرصتی مناسبی پیش آمده تا در مورد الگوهای تعامل دانشگاه و صنعت تجدیدنظر شود و از الگوهای جدیدی مثل کارگزارهای تبادل فناوری حمایت لازم انجام شود.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
