به گزارش خبرگزاری فارس از قم، یکی از خصوصیات بارز معماری اسلامی ایران کاشی‌کاری است و برخی از پژوهشگران ایران را اولین کشوری می دانند که این شیوه را برای استحکام و تزیین بنا به کار برده است.
در اواخر دوره ایلخانی و آغاز عهد تیموری هنر کاشی کاری با سابقه ای حدود سه قرن به زیباترین شکل خود یعنی کاشی معرق تجلی یافت و از اواخر دوره تیموری و آغاز دوره صفوی استفاده از نوع دیگر کاشی معروف به کاشی خشتی یا هفت رنگ متداول شد.
از دیگر انواع کاشی‌های تزیینی دوره اسلامی نوع طلایی و زرین فام است تولید کاشی زرین فام از اواخر دوره سلجوقی آغاز شد و در دوره ایلخانی به اوج ظرافت و زیبایی رسید و از این دوره به تدریج نام سفالگر و تاریخ ساخت در کاشی ظاهر می‌شود و این هنر از اوایل قرن ششم قمری وارد مرحله جدیدی شد و ساخت کاشی‌های مربع کوکبی، چندضلعی و محرابی رایج شد.
خاندان ابو طاهر از کاشی‌سازان معروف این دوره بودند که در شهر کاشان سکونت داشتند و محمدبن ابی طاهر کسی است که کاشی های مرقد شریف حضرت معصومه(س) در قم را در تاریخ ۶۰۲ هجری قمری ساخته است که اولین کاشی تاریخ دار ایران به شمار می‌رود.
چنانچه از گزارشات تاریخی استفاده می شود تا قبل از دوره صفویه توجه چندانی به مرمت، بازسازی و آرایش ابنیه مبارکه قم نمی شد اما این امر در دوره سلاطین صفوی که به امور مذهبی علاقه نشان می دادند رواج گرفت به گونه ای که از نگاه سیاحان اروپایی عصر صفوی، حرم حضرت معصومه(س) چشم نواز ترین منظره شهر قم توصیف شده است که با گنبد و مناره‌هایی از جنس کاشی‌های الوان بهترین و با شکوه‌ترین بنای شهر بوده است.
شاه بیگی بیگم دختر شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۲۵ قمری ایوان شمالی و سایر قسمت‌های بنای اصلی آستانه را ساخت و آن را با کاشی‌های معرق و فیروزه فام آراست و شالوده صحن امام هادی(ع) را پی‌ریزی کرد. پس از او شاه طهماسب ضریحی از کاشی ساخت و به این صورت کاشی کاری نقش مؤثری در تزیین حرم مطهر در طول تاریخ ساخت حرم مطهر داشته است.
اما در عصر قاجار بیشترین تحولات حرم حضرت معصومه(س) مربوط به دوره فتحعلی شاه است که ارادت خاصی به این بارگاه نورانی داشت که علاوه بر طلاکاری گنبد و ایوان طلا و همچنین آینه‌کاری‌ها اقدام به تزیین صحن‌ها و رواق‌ها و کاشی‌کاری‌های نفیس در این آستان مقدس کرد و بسیاری از کاشی‌کاری‌های دوره قاجار در صحن امام هادی (ع) موجود است که به تازگی مورد مرمت قرار گرفته است.
حرم مطهر ابتدا با کاشی آراسته شده بود ولی از تزیینات گذشته به جز کتیبه کمربندی روی ازاره و حاشیه آن چیزی باقی نمانده است زیرا در هر دوره طبق روش و سلیقه امرای آن عصر کاشی ها برچیده شده و به جای آن با آیینه کاری زینت داده شده است.
در دو طرف ایوان طلا ایوانچه های کوچک تر دیگری از دوره صفویه باقی مانده است که از نظر هنر کاشی کاری بسیار ممتاز و کاشی کاری آن با زمینه آبی نشان دهنده هنر کاشی‌کاران آن دوره است.
همچنین حد فاصل بین ایوان ها هم با سنگ و کاشی زینت یافته است و چند جرز آن به صورت معرق کاشی کاری شده است که البته در دوره معاصر در صحن عتیق مرمت هایی اتفاق افتاده است.
چند کتیبه در ایوان طلا وجود دارد که از نظر هنری و خطاطی قابل توجه است؛ اولین کتیبه، کتیبه معرق کمربندی به عرض نیم متر و طول ۱۴ متر است از آثار فتحعلی شاه قاجار است که به خط ثلث سفید و زمینه لاجوردی نوشته شده و نویسنده آن سید رضا رضوی از هنرمندان عصر قاجار است و در متن آن احادیث معتبری نوشته شده است. کتیبه دوم کمربندی معرق است که در دوره شاه اسماعیل همزمان با احداث ایوان نصب شده و عرض آن ۶۰ سانتیمتر و طول آن ۱۴ متر است و کتیبه سوم که به صورت عمودی است از آثار فتح علی شاه قاجار و تاریخ نگارش و نصب آن به ۱۲۲۵ قمری بر‌می‌گردد و نقش های گل و بوته به طرزی هنرمندانه نقاشی شده و بر روی آن آیاتی از قران مجید نوشته شده است.
به طور کلی کتیبه های روی کاشی ها به سه دسته تقسیم می شوند که شامل آیات و سور قرآنی، احادیث و روایات نورانی امامان معصوم(ع) و اشعار حماسی شاهنامه فردوسی می شود.
مجموعه ای از کاشی های خشتی زرین فام دارای کتیبه هایی به خط ثلث برجسته شامل سوره های قران به ویژه سوره یاسین و عبارات صلوات کبیر است که در این بخش هر کاشی شامل یک یا چند کلمه برجسته بوده که مجموعه متعددی از انها عبارت یک آیه یا یک سوره را تشکیل می دهند.
مجموعه از کاشی ها هم معرق با کتیبه قرآنی به خط ثلث است که معمولا طول هم مجموعه به چندین متر می رسد و به دوره صفوی و قاجاری تعلق دارد.
برای تکمیل اطلاعات تاریخی استفاده شده در این نوشته، از کتاب «آشنایی با تاریخچه معماری حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س)» نوشته محمد آقازاده استفاده شده است.
امروزه نیز کاشی کاری های متنوعی در جای جای حرم مطهر حضرت معصومه (س) توسط استادان کاشی کاری وجود دارد که از نظر هنری جلوه خاصی به حرم مطهر داده است و این مکان مقدس را مزین کرده است.
انتهای پیام/78023
