کشاورزی مازندران در گذر انقلاب/ از رسیدن به خودکفایی تا تلاش برای امنیت غذایی و تولید پایدار

خبرگزاری فارس مازندران ـ زکیه اقبالی| بررسی روند توسعه اقتصادی در نقاط مختلف جهان در طول زمان حاکی از آن است که کشورهای توسعه یافته با تکیه بر مزیت‌های نسبی توانسته اند از ظرفیت‌های داخلی اقتصادی و فرصت های موجود در عرصه بین‌المللی به بهترین شکل استفاده کرده و مسیر رشد، توسعه، افزایش درآمد سرانه و بهبود سایر شاخص‌های توسعه یافتگی را به طور همزمان دنبال کنند.

عمده کشورهای توسعه‌یافته دنیای امروز، کشاورزی را به عنوان بخش زیربنایی توسعه اقتصادی خود انتخاب کردند و با استفاده از ظرفیت های فراوان این بخش‌ به توسعه سایر بخش‌ها نیز دست یافتند.

بخش کشاورزی در روند رشد توسعه اقتصادی نقش‌های متعددی بر عهده دارد که از مهمترین آن می‌توان تامین مواد خام اولیه مورد نیاز صنایع بالادستی، تامین نهاده‌هایی مانند نیروی کار و مصرف تولیدات سایر بخش‌های زیربنایی را نام برد و به همین منظور سلامت و امنیت غذایی کشور به طور مستقیم به تولیدات کشاورزی وابسته است و هر گونه اختلالی در روند تولید این بخش می‌تواند به طور مستقیم امنیت غذایی و حتی سیاسی آن کشور را تهدید کند.

جایگاه بخش کشاورزی به عنوان موتور محرک رشد و توسعه اقتصادی در ساختار شهری و روستایی است که در فرآیند توسعه اقتصادی کشور نقش بی‌نظیری داشته است.

بخش کشاورزی از مهمترین بخش‌های اقتصادی کشور است که امنیت غذایی جامعه به آن وابسته است و به همین منظور نگاهی به دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه کشاورزی با بررسی شرایط و اوضاع کشاورزی ایران قبل از انقلاب و مقایسه آن در بعد از انقلاب گویای بسیاری از حقایق است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد رژیم پهلوی با استراتژی نادرست خود باعث بیمار شدن اقتصاد ایران شده بود که نشانه‌های این بیماری را در عرصه‌های مختلف اقتصاد می‌توانستیم مشاهده کنیم.        
اصلاحات ارضی یا همان بیمار شدن اقتصاد ایران سبب شد بخش زیادی از کشاورزی ایران از بین برود و واردات محصولات کشاورزی از خارج کشور بسیار زیاد شد و بسیاری از محصولات کشاورزی مانند گندم و برنج در آن دوران از خارج کشور وارد ایران می‌شد.

اما طی بیش از ۴ دهه‌ای که از عمر انقلاب اسلامی می‌گذرد کشور در بسیاری از بخش‌های مختلف کشاورزی از جمله تولید گندم و دیگر محصولات مورد نیاز و اساسی نه تنها به خودکفایی رسیده، بلکه به کشور صادرکننده هم تبدیل شده است.

امروزه خودکفایی در تولید گندم به عنوان یک محصول استراتژیک و تامین امنیت غذایی جمعیت ۸۵ میلیونی کشور، از مهمترین اقدامات وزارت جهاد کشاورزی در طی سال‌های پس از انقلاب است.

با توجه به اینکه در گذشته نظام ارباب رعیتی در کشاورزی ایران پیش از اصلاحات ارضی حرف اول را می‌زد بخش کشاورزی همواره یکی از بخش‌های اقتصادی مورد توجه مسؤولان پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.

طی چهار دهه گذشته، ارﺗﻘﺎی اﻣﻨﻴﺖ ﻏﺬایی و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﻛﺎﻻﻫﺎی اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮای ﺟﻤﻌﻴﺖ رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﻛﺸﻮر و استقلال و کاهش وابستگی به واردات با اتکا به تولیدات داخلی از طریق اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎ، ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎ، استعدادها و ﻣﻨﺎﺑﻊ، از ﺟﻤﻠﻪ اولویت های نظام جمهوری اسلامی ایران در ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزی ﺑﻮده اﺳﺖ.

با توجه به تمام ﻛﺎﺳتیﻫﺎیی که بخش کشاورزی تا قبل از انقلاب اسلامی مانند ساختار سنتی، محرومیت و عدم توسعه مناطق روستایی و بروز ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲﻫﺎی متناوب و کاهش فزاینده منابع آب در ۴۰ سال گذشته به آن مبتلا بوده است، تولیدات محصولات کشاورزی از سال ۵۶ تا ۱۴۰۰ از ۲۶ میلیون تن به حدود ۱۳۰ تن افزایش یافته است که ۷.۶ میلیون تن آن مربوط به مازندران است که نشان دهنده توجه انقلاب اسلامی به امنیت غذایی و برخورداری از حمایت و توسعه بخش کشاورزی است.

در این مدت ﺳﻬﻢ ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزی در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﻲ (GDP) ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ رﺷﺪ ﻣﻄﻠﻖ اﻗﺘﺼﺎد ﻣلی از ۵.۸ درﺻﺪ ﺑﻪ ۱۰ درﺻﺪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻬﻢ ارزش اﻓﺰوده ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﻛﺸﺎورزی در ارزش اﻓﺰوده ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﻲ ﺑﻴﺶ از ۳۲.۵ درﺻﺪ است ﻛﻪ حکایت از ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ در اﻗﺘﺼﺎد ملی دارد و در این بین سهم مازندران از ارزش تولید ناخالص بخش کشاورزی حدود ۸۰۷ هزار و ۷۸۴ میلیارد ریال برآورد شده است.

با توجه به نوسانات اقتصادی کشور، بخش کشاورزی به عنوان یک بخش باثبات، از نرخ رشد مثبت برخوردار بوده و در برخی از سال‌ها رشد اقتصادی کشور به واسطه رشد بخش کشاورزی بوده است. نرخ رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی مازندران نیز حدود ۱۷۶ هزار و ۷۱۳ میلیارد ریال برآورد شده است.

شاخص‌های سرانه تولید

در این مدت اگرچه جمعیت کشور با ۱۳۲ درﺻﺪ رشد از ﺣﺪود ۳۵ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﻪ حدود ۸۵ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ بالغ شده است، لیکن تولیدات کشاورزی با رشد ۳۶۸ درصدی از رشد جمعیت پیشی گرفته است. به این ترتیب ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ محصولات کشاورزی نیز ﺑﺎ رﺷﺪی ﻣﻌﺎدل ۱۰۳ درﺻﺪ از حدود ۷۴۰ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻪ ۱۵۰۰ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.

اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزی مازندران ﻧﺎشی از اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮاﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت زراﻋﻲ، ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ، دام و ﻃﻴﻮر و آﺑﺰﻳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ استان به بیش از ۳ میلیون تن، تولید ﻣﺤﺼﻮﻻت زراعی به ۲ میلیون و ۹۸۰ هزار تن، تولید ﻣﺤﺼﻮﻻت شیلاتی حدود ۱۱۰ هزار تن و تولید ﻣﺤﺼﻮﻻت دام و ﻃﻴﻮر به حدود یک میلیون تن طی ﭼﻬﺎر دﻫﻪ اخیر رسیده اﺳﺖ.

روند افزایش تولید موجب شده است تا ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫـﺎی داﺧﻠـی استان، تولیدات مرغ، مرکبات، برنج، گل و گیاه، کیوی و محصولات شیلاتی به سایر استان‌ها و حتی خارج از کشور صادر شود.

تولید در زیر بخش‌های کشاورزی

در چند سال گذشته برای اولین‌بار طرح پرورش ماهی در قفس‌های استان تعبیه شده در آب دریاها اجرا شده و با این روش بیش از ۶۰۰ تن ماهی تاکنون تولید شده است.

به دلیل محدودیت منابع، به ویژه محدودیت منابع آب که حکایت از کاهش بیش از ۷۰ درصدی سرانه آب تجدیدپذیر در نیم قرن گذشته دارد، رشد بخش کشاورزی را در ۴۰ سال گذشته بایستی عمدتا مرهون تدابیر مدیریتی در ارتقای بهره‌وری، به ویژه بهره وری آب کشاورزی که اکنون به بیش از ۴۲ درصد رسیده و به ازای هر مترمکعب آب هزار و ۲۲۰ گرم محصول تولید می‌شود، توسعه امور زیربنایی، استفاده از دانش و فنآوری نوین و سرمایه‌گذاری مناسب در این زمینه دانست؛ چنان که با وجود کاهش بارش و منابع آب، مجموعه تدابیر موجب رشد چشمگیر تولیدات کشاورزی شده است.

طی چهار دهه گذشته تاکنون ۵۸ هزار و ۳۱۹ هکتار اراضی شالیزاری استان تجهیز و نوسازی شد و ۲۵۰۰ هکتار احداث شبکه های فرعی آبیاری انجام شد، همچنین در سال‌های گذشته ۲ هزار هکتار آببندان استان لایروبی شد.

امور زیربنایی

سامانه‌های نوین آبیاری به عنوان یکی از زیرساخت‌های افزایش بهره‌وری آب در زراعت مورد حمایت بوده و از این رو از اراضی تحت سامانه‌ها از حدود ۳۷ هزار هکتار در سال ۱۳۵۶ به بیش از ۲ میلیون هکتار در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است. زهکشی زیرزمینی نیز برای اولین بار به مساحت ۳۹۰ هزار هکتار بعد از انقلاب اسلامی در کشور انجام گرفته است و امسال نیز ۱۴۰۰ هکتار اراضی آبگیر منطقه فرح آباد ساری با اعتبار ۱۶.۲ میلیارد ریال زهکشی اجرا شد.

گلخانه‌ها به عنوان یکی از تاسیسات زیربنایی تولید و بهره‌وری در کشاورزی استان، به ۳۸۵ هکتار رسیده است.

خدمات گیاهپزشکی و حفظ نباتات

با استفاده از فنآوری های نوین در استان نظیر پهپادها، مبارزه غیرشیمیایی با استفاده از تجهیزات در ۳۶۸ هزار و ۵۳۰ هکتار مزارع و باغات استان انجام شد.

کنترل بیولوژیک و غیرشیمیایی آفات به عنوان یک روش سازگار با محیط زیست در سال های بعد انقلاب توسعه یافته است. در سال های گذشته مبارزه با آفت مگس میوه در باغات استان به طور جدی مورد ردیابی، پایش و مبارزه قرار گرفت و ۱۴۹ هزار هکتار از باغات استان برای مهار این آفت ردیابی شد.

توسعه و نوسازی مکانیزاسیون کشاورزی

ﻧﻘﺶ ﻣﺎﺷﻴﻦ‌آﻻت در ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ها و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺎﻳﻌﺎت در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزی ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ. طی ﭼﻬﺎر دﻫـﻪ اﺧﻴـﺮ ﺣـﺪود ۲۱ ﻫﺰار و ۹۶۴ دﺳﺘﮕﺎه اﻧﻮاع ﺗﺮاﻛﺘﻮر، ﺑﻴﺶ از ۷ هزار و ۲۹۰ دﺳﺘﮕﺎه اﻧﻮاع ﻛﻤﺒﺎﻳﻦ، ۳ ﻫﺰار و ۸۶۸ دﺳﺘﮕﺎه اﻧﻮاع نشاکار و ﺑﻴﺶ از ۷۶ ﻫﺰار و ۴۳۳ دﺳـﺘﮕﺎه اﻧـﻮاع تیلر در ﺑﺨـﺶ ﻛﺸﺎورزی ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.

صنایع تبدیلی و غذایی

ﺑﻬﺮه‌ﺑﺮداری از ﻓﻨﺎرویﻫﺎی ﻧﻮﻳﻦ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺗﺒﺪﻳلی و ﺗﻜﻤﻴلی و اﻓﺰاﻳﺶ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺟﺬب ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻛﺸﺎورزی در ﭼﻬﺎر دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﺎ ﺗﺤﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧﻪ‌ای ﻛﻪ پروانه تاسیس در زمینه محصولات باغی، زراعی، دامی و شیلاتی به ﻇﺮﻓﻴﺖ ۳۰۸ هزارتن در سال گذشته در استان صادر شد.

به گزارش فارس؛ آنچه از بررسی آمار و اطلاعات مربوط به کشاورزی استان مازندران در ۴۰ سال گذشته بر می آید موید این است که سرمایه‌گذاری و اقدامات بسیار خوبی در راستای امنیت غذایی و تولید پایدار با رویکرد کشاورزی اقتصادی و صادرات محور صورت گرفته است که همگی این اقدامات به برکت انقلاب اسلامی و تلاش مسؤولان و همت والای کشاورزان استان بوده است که با عزمی جهادی در راستای تامین غذای سالم و امنیت و اقتدار غذایی اقدام کرده اند.

انهتای پیام/۸۶۰۳۵/ج/ی