امتیاز شیلات شمال و دردسرهای طولانی! / «لیانازوف» روس چگونه سلطان خاویار جهان شد؟

همین دیروز|گروه تاریخ خبرگزاری فارس- امین رحیمی: داستان از آنجا شروع شد که در دوره ناصری روسیه شمال ایران را می‌خواست و انگلیس جنوب ایران را و به‌قول ناصرالدین قاجار «اگر بخواهم یک گشت و گذار یا شکار به شمال، شرق یا غرب کشور بروم باید با نماینده دولت انگلیس مشورت کنم و اگر بخواهم به جنوب بروم باید نظر روسیه را جویا گردم». در این شرایط ناصرالدین به انگلیسی‌ها امتیاز رویتر و انحصار بهره‌برداری از معادن ایران و تأسیس بانک شاهی را داده بود و روس‌ها هم امتیاز می‌خواستند و «استپان لیانازوف» روس که سرمایه‌داری زرنگ بود و برای خودش پدیده‌ای بود امتیاز شیلات شمال را می‌خواست. عاقبت ناصرالدین امتیازاتی به روس‌ها داد و دربار قاجار هم امتیاز شیلات را در سال ۱۲۵۵ شمسی داد به لیانازوف که در امتیازدهی به خارجی‌ها توازن قوا برقرار شود! طبق این امتیازنامه که ۱۰ ساله و با اجاره ۵۰ هزار تومان بود، قرار شد انواع ماهی حلال‌گوشت دریای خزر متعلق به ماهیگیران ایرانی باشد و ماهی‌های حرام‌گوشت و باقی موجودات دریایی را لیانازوف صید کند و نکته جالبش اینکه لیانازوف انواع ماهی خاویاری ایران را هم صید می‌کرد و در روزگار خودش شد سلطان خاویار جهان!

نفوذ انگلیس در جنوب و روسیه تزاری در شمال ایران به‌قدری بود که ناصرالدین قاجار گله می‌کرد که حتی برای سفر به جنوب و شمال ایران باید از این کشورها اجازه بگیرد!

اجاره را اجاره می‌دادند!

لیانازوف چند سالی بود و بعد مُرد و پسرانش شدند وارث امتیازنامه؛ همان برادران لیانازوف. آنها هم که همچنان در کار خاویار و فروش انواع آبزیان بودند در سال ۱۲۷۲ شمسی آمدند ایران و یک قرارداد جدید نوشتند و هر کاری خواستند در سواحل خزر انجام دادند. لیانازوف‌ها با کلک و رشوه به‌تدریج امتیاز صید انواع ماهی‌ حلال‌گوشت را هم گرفتند یا به هر ترتیب مدعی‌اش شدند و در شهرهای ساحلی خزر این امتیاز را به دیگران هم اجاره می‌دادند و به‌روایت تاریخ این وسط یک نفر هم بوده که:«صید ماهیان حلال را از روس‌ها به مبلغ ٢٢ هزار تومان اجاره و به مبلغ ٨٠ هزار تومان به صیادان انزلی اجاره داد». کار به جایی رسید که ماهیگیران انزلی در سال ۱۲۸۵ شمسی شورش کردند و دردسر درست شد برای همه.

عکسی از صیادان ایرانی در دریای خزر در اواخر دوره قاجار

اگر خبردار شوند...

لیانازوف‌ها چه کار می‌کردند؟ در همه کارهای ماهیگیری دخالت می‌کردند و به مردم محلی زور می‌گفتند؛ طبق نوشته روزنامه «حبل‌المتین»: «شیلاتی را که لیانازوف از دولت ایران اجاره دارد وصید ماهی می کند، معلوم است، ولی [هستند] صیادهای فقیر که جداگانه از خود دام می‌گذارند و صید ماهی می‌کنند و به مصرف یا فروش می‌رسانند؛ لکن یک جور ماهی است که او را سوف می‌گویند و لیانازوف به زور و جبر آن را از صیادهای فقیر و بیچاره هر هزار قطعه را پانزده قران خریده پول می‌دهد و اگر کسی آن ماهی سوف را در یک‌جایی به‌قدر خوراک خود نمک کند و شور نماید و برای خود احتیاطا بخواهد نگه‌دارد... و خبردار شوند فورا آن ماهی را ضبط کرده تماما مال خود می‌کنند. احیانا شخصی اگر در میان چلیک [بشکه] ماهی‌های دیگر، پنج قطعه از آن سوف را بخواهد از انزلی به مازندران یا بادکوبه بفرستد وقتی که خبردار شوند با سرعت هر چه تمام‌تر برمی‌آیند اسبابی فراهم می‌آورند آن بیچاره باید کلی خسارت به او وارد شود».

واگذاری امتیاز شیلات شمال به خارجی‌ها دردسری تاریخی بود و در دوره قاجار و پهلوی، دعوا و مرافعه بر سر آن به مجلس ایران هم کشیده می‌شد

عاقبت چه شد؟

مشکلات شیلات شمال فقط همین نبود. لیانازوف‌ها اجاره‌بها را سر وقت نمی‌دادند و در سال‌های پس از ۱۲۹۳ شمسی به بهانه اینکه جنگ جهانی است دیگر اجاره‌بها را ندادند. دولت ایران هم امتیازنامه را لغو کرد و کار به دعوا و مرافعه حقوقی طولانی کشید. بعد هم که در روسیه انقلاب بلشویکی شد و شوروی آمد این شوروی خودش مدعی بود و خودش را مالک امتیاز لیانازوف می‌دانست و عاقبت پس از کشمکش‌های طولانی یک شرکت شیلات مشترک تأسیس شد تا غائله بخوابد و ایران و شوروی شریک باشند در ماهیگیری در سواحل ایران؛ نام شرکت هم «کمپانی مختلط ایران و شوروی» بود. این شرکت هم بعدها منحل شد و شیلات شمال ایران در دوره پهلوی اول و اوایل پهلوی دوم همچنان محل مناقشه‌های سیاسی در داخل و خارج ایران بود و پُر از قراردادهای فسادانگیز بود تا اینکه بالاخره در دولت «محمد مصدق» که تبِ ملی‌سازی بالا گرفته بود بالاخره شیلات دریای خزر هم ملی شد در سال ۱۳۳۱ شمسی.

امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست

امروز ۲۹ تیر مصادف با ۲۰ ژوئیه میلادی و ۹ ذیحجه هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.

ـ روز عرفه (روز نیایش)
ـ شهادت حضرت «مسلم بن عقیل» (ع) در کوفه در سال ۶۰ قمری
ـ رحلت «علامه طبرسی» عالم بزرگ و مفسر شهیر قرآن کریم در سال 548 قمری
ـ درگذشت «برنارد ریمان» ریاضی‌دان معروف آلمانی در سال ۱۸۶۶ میلادی
ـ آغاز عملیات «والفجر ۲» در جریان جنگ تحمیلی در سال ۱۳۶۲ شمسی

انتهای پیام/