«گریگوری تروفیمچوک» تحلیلگر سیاسی روس و رئیس شورای کارشناسان «اتاق فکر اوراسیا» در یادداشتی که در اختیار خبرنگار دفتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس قرار داد، به بررسی پیامدهای میزبانی احتمالی برخی از کشورهای آسیای مرکزی از نظامیان آمریکایی در پی خروج از افغانستان پرداخت.
در این مطلب آمده است: اعلام «کاخ سفید» در مورد خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان به تدریج به موضوع شماره اول منطقه آسیای مرکزی تبدیل شده زیرا این عامل قادر است تمام وضعیت یکی از مناطق کلیدی دنیا که روسیه و چین را به هم پیوند می‌دهد، دستخوش تغییر و تحول کند.
کارشناسان بسیاری از کشورها در حال تلاش برای باز کردن گره این معما هستند که نیروهای آمریکایی در حال خروج از افغانستان در کجا مستقر خواهند شد.
فعلا هر 5 کشور منطقه آسیای مرکزی یعنی تاجیکستان، قرقیزستان، ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان به طور بالقوه محل استقرار نظامیان آمریکایی، متخصصان یا تجهیزات نظامی آنها دانسته می‌شوند.
مبهم باقی ماندن این موضوع به نفع آمریکا است زیرا امکان می‌دهد بدون به کار گرفتن تلاش‌های خاصی بر فضای اطلاعاتی (رسانه‌ای) منطقه کنترل خود را تامین کند.
به خصوص اینکه بسیاری از کارشناسان کشورهای منطقه، به ویژه قزاقستان بیش از حد بی‌مبالات رفتار کرده و می‌خواهند به همه ثابت کنند که ثبات مداوم و آینده روشن اقتصادی در انتظار منطقه است؛ نه از جنگ خبری خواهد بود و نه از تروریسم.
ترکمنستان به دلیل سیاست بی طرفی خود نمی‌تواند از نامزدهای احتمالی اصلی برای میزبانی نظامیان آمریکایی دانسته شود.
میزبانی قزاقستان محتمل است، اما تا حدود خاصی چرا که «نورسلطان» به طور کامل متوجه این موضوع است که نباید دست خود را دهان «تمساح» کند، زیرا امکان دارد، به طور کامل بلعیده شود.
در حال حاضر 3 کشور منطقه را می‌توان میزبانان احتمالی نظامیان آمریکایی دانست؛ تاجیکستان، قرقیزستان و ازبکستان.
با این وجود بسیاری از مسائل می‌تواند ضمن اجرای این روند تغییر کند. ضمن اینکه قزاقستان و ازبکستان حتی هنوز قبل از اعلام زمان خروج نیروهای غربی از افغانستان سعی کردند با در اختیار قرار دادن قابلیت‌های حمل و نقلی و زیرساختی خود جهت انتقال محموله‌های آمریکایی به افغانستان به اصطلاح دل واشنگتن را به دست بیاورند. به این منظور راه آهن و بنادر دریایی خود را نیز در نظر گرفتند. از آنجا که چنین خدماتی به طور رایگان ارائه نشده بود، بسیار مورد توجه «کاخ سفید» قرار نگرفت.
با این حال آمریکا با در نظر گرفتن عوامل مختلف، محل‌هایی را برای استقرار انتخاب خواهد کرد. عواملی مانند وجود مرز طولانی با افغانستان، منابع آبی، هم مرزی با چین، تاجیکستان را به بهترین گزینه تبدیل خواهد کرد. به این دلیل آمریکا می‌تواند این کشور را محل استقرار انتخاب کند.
اما چندی قبل از سوی یکی از کارمندان سفارت چین در «دوشنبه» که نخواست نامش افشا شود، اطلاعاتی بیرون آمده بود که چنانچه این اتفاق بیفتد، «پکن» آن را تهدید برای خود تلقی خواهد کرد که نتیجه گیری‌ها و پیامدهایی برای تاجیکستان در پی خواهد داشت.
طبیعی است «مسکو» نیز واکنش‌های جدی نشان خواهد داد.
چنین وضعیتی با توجه به اینکه آسیای مرکزی حلقه اتصال پروژه‌های استراتژیک و حیاتی چین و روسیه و از جمله اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کمربند اقتصادی جاده ابریشم است، می‌تواند انگیزه هایی برای حرکت فعال‌تر «مسکو» و «پکن» در جهت اتحادیه نظامی - سیاسی را ایجاد کند.
پکن اجازه نخواهد داد آمریکا علاوه بر فشار روی مهمترین ارتباطات حمل و نقل دریایی چین، برای قطع ارتباطات خشکی اش اقدامی انجام دهد. چین متوجه این نکته است که در صورت افزایش فشارهای آمریکا بر «دوشنبه» ملزم به خروج از چارچوب معمول بیانیه‌های رسمی خواهد شد و از ارتش خود کمک خواهد گرفت.
در هر صورت دیر یا زود این امر برای چین به واقعیت تبدیل خواهد شد که به این دلیل از مدت‌ها قبل به لحاظ روانشناسی برای چنین کاری آماده بوده و قصد عقب نشینی از آسیای مرکزی را ندارد. به ویژه اینکه چین با تاجیکستان، قرقیزستان و سایر کشورهای منطقه برنامه‌های استراتژیک اقتصادی را در دست اجرا دارد.
در صورت «عقب نشینی» آمریکا از افغانستان، ایران نیز کنار نخواهد ماند بلکه می‌تواند به این اتحاد سیاسی- نظامی بپیوندد. در این صورت سود مالی که کشورهای میزبان نظامیان و تجهیزات آمریکایی روی آن حساب باز کرده‌اند، می‌تواند صفر شود. علاوه بر آن از دست دادن وام‌های پکن، به طور خودکار باعث از بین رفتن اعتماد سیاسی نسبت به این کشورها خواهد شد.
از نگاه واشنگتن، قرقیزستان هم می‌تواند به محل مناسب جهت استقرار «لانه‌های» آمریکایی تبدیل شود. صرفاً به این دلیل که «بیشکک» در رابطه با این موضوع هیچ گاه رفتار ثابت نداشته گاهی مجوز حضور پایگاه‌های نظامی خارجی را صادر و گاهی دیگر به طور موقت اقدام به اخراج آنها کرده است.
با توجه به هرج و مرج و تغییر مداوم قدرت در قرقیزستان، برای آمریکا هیچ امری در این کشور غیر ممکن نخواهد بود.
اما ازبکستان با دولت نسبتاً جدید خود برای آمریکا در قیاس با 15 سال قبل که روابط میان دو کشور به راحتی و به طور فعال پیش می‌رفت، مشکل دار تر خواهد بود. ضمن اینکه قوانین ازبکستان حضور پایگاه‌های نظامی در قلمرو این کشور را ممنوع اعلام کرده است. با این وجود مسیر ترانزیتی قزاقستان-ازبکستان-افغانستان پرسش‌هایی را ایجاد می‌کند که در آینده می‌تواند بر اهمیت موضوع افزاید.
این نکته نیز قابل توجه است که ترکمنستان نمی‌تواند به طور دائم پشت بی‌طرفی خود پنهان شود و چنانچه آمریکا به صورت جدی اقدام به «فتح» آسیای مرکزی کند، به وضعیت بی طرفی این کشور کسی اهمیت نخواهد داد.
«عشق آباد» طی سال‌های اخیر به سختی مرزهای خود با افغانستان را حفظ کرده است. اما این فقط یک آزمایش یا امتحان سبک از ناحیه افغانستان بود که مهمترین اتفاقات ممکن است در آینده رخ دهد.
به عبارت دیگر اکثر کشورهای منطقه به صورت فرضی آماده پذیرش پول و پایگاه‌های آمریکایی هستند. با این حال آنها باید طیف وسیعی از تهدیدهای مربوطه را که می‌تواند در پی چنین یک تصمیمی بروز کند، مد نظر قرار دهند.
بدون تردید وضعیت مالی این کشورها به شدت تضعیف خواهد شد، زیرا هیچ گونه کمک‌های مالی آمریکا قادر به جبران خساراتی نخواهد بود که در پی مختل شدن عملکرد طبیعی سازمان هایی نظیر اتحادیه اقتصادی اوراسیا یا سازمان همکاری‌های شانگهای به میان خواهد آمد.
علاوه بر آن چنین اقدامی به معنای تهدید مستقیم برای سازمان پیمان امنیت جمعی خواهد بود که از 5 کشور آسیای مرکزی 3 کشور (قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان) در آن حضور دارند.
اما همان گونه که اشاره شد، در صورتی که آمریکا نیروهای خود را از افغانستان به شمال هدایت کند، پس عامل اصلی در تعیین وضعیت تحولات آتی منطقه واکنش های چین خواهد بود.
چین به خوبی درک می‌کند که این «تور» آمریکایی به طور خودکار منجر به افزایش فعالیت‌های تروریستی در سراسر آسیای مرکزی خواهد شد. در این رابطه این سوال زیاد اهمیت ندارد که آیا اقدامات طالبان فراتر از مرزهای افغانستان خواهد رفت یا خیر.
به طور واقعی انتقال تروریست‌ها از همه نقاط داغ جهان و از جمله آنهایی که از سوریه بیرون رانده شده اند، به افغانستان امکان پذیر می‌شود. بنابراین پکن اجازه نخواهد داد آمریکا به عنوان رقیب اصلی ژئوپلیتیک در مجاورت مرزهایش، از جمله در تاجیکستان قرار گیرد.
واشنگتن باید درک کند که خروج نیروهایش از افغانستان نه تنها باعث مقاومت در برابر این پروژه در داخل آسیای مرکزی خواهد شد، بلکه برای آمریکا یک جنگ خارجی جدید را هم در پی خواهد داشت که بعید است واشنگتن قدرت تحمل آن را داشته باشد.
در چنین شرایطی عدم اعلام مواضع قاطع و روشن کشورهای آسیای مرکزی می‌تواند منجر به از دست دادن اعتماد و حمایت‌های متحدان نظامی، سیاسی و اقتصادی آنها شود. به ویژه اینکه در تاجیکستان پایگاه نظامی روسیه حضور داشته و چنانچه «دوشنبه» آماده پذیرش چنین ریسکی باشد، پس آن را می‌توان بی ملاحظگی عنوان کرد.
فقدان موضع مشخص از سوی رهبری تاجیکستان در مورد موضوع میزبانی از پایگاه نظامی آمریکا به طور خودکار نه تنها در روابط با چین و روسیه، بلکه همچنین با ایران که همانند دو کشور یادشده در لیست اهداف سنتی پنتاگون قرار دارد، تنش ایجاد خواهد کرد.
واشنگتن هنوز به طور صریح به پرسش‌ها در رابطه با امنیت داخلی افغانستان از جمله شرایط اضطراری مربوط به کارمندان نمایندگی دیپلماتیک روسیه پاسخ نداده است. بدیهی است که چنین طرحی از اقدامات و حملات تروریستی می‌تواند نسبت به آسیای مرکزی نیز به کار گرفته شود که از قبل بسیار واضح است.
بنابراین لازم است که اقدامات غیرقانونی نظامیان غربی علیه مردم غیرنظامی افغانستان به طور علنی محکوم شود. بدون چنین تحقیق و رسیدگی بین المللی نمی‌توان نتایج حضور نظامی خارجی در خاک افغانستان را جمع بندی کرد.
مسئله فقط محدود به آمریکایی‌ها هم نیست، زیرا به عنوان مثال تاکنون هیچ شفافیتی در مورد نقش نظامیان استرالیایی در مرگ غیرنظامیان در افغانستان وجود نداشته و کشورهای غربی و دولت فعلی افغانستان نیز برای انجام تحقیقات در رابطه به این جنایات مانع ایجاد می‌کنند. تردیدی نیست که چین به عنوان عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعاً این مسئله را نیز مورد بررسی قرار خواهد داد.
درگیری‌های مسلحانه بین تاجیکستان و قرقیزستان شکاف‌های منطقه‌ای دیگری ایجاد می‌کند که واشنگتن با استفاده از آن می‌تواند دو همسایه نزدیک را در مقابل هم قرار دهد. «کاخ سفید» قطعاً از این وضعیت استفاده خواهد کرد تا به عنوان «داور» هر دو طرف، نقش آفرینی انجام دهد.
برای جلوگیری از منفجر شدن آسیای مرکزی همه این عوامل و پیامدهای احتمالی نه تنها باید در نظر گرفته شوند، بلکه هنوز که دیر نشده باید از آنها جلوگیری کرد. در این راستا نقش حوزه رسانه‌ای می‌تواند بسیار مهم باشد.
انتهای پیام/ح
