به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در تاشکند، سیاست خارجه ازبکستان در سال گذشته میلادی، روابط این کشور با روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا و موضع گیری «تاشکند» در مقابل تغییر قدرت در قرقیزستان موضوعاتی است که در این سال از اهمیت خاصی برخوردار است
روابط کرونایی
سال گذشته میلادی زیر سایه پاندمی کرونا گذشت. بدین دلیل بسیاری از کشورها و نخبگان برای کنترل وضعیت، ناچار با ستیزه جویی‌های داخلی مقابله کردند.
بسیار از کشورها موضوعات و مشکلات در صحنه سیاست خارجی را در درجه دوم قرار دادند. آنان با موقعیت جدید خود را سازگار و از آن سود بردند.
در سال 2020 میلادی، سیستم بهداشتی، کمبود ماسک، دستکش، تجهیزات پزشکی،کیت‌های آزمایشگاهی، دستگاه‌های تنفس مصنوعی و همچنین تقاضا برای تولید واکسن مهم‌ترین موضوعات کشورها بودند.
این پاندمی به کشورها کمک کرد تا بدانند درحقیقت چه کسانی با آنان هم پیمان هستند و در شرایط بحرانی برای کمک می‌توان حساب کرد.
به دلیل کمبود وسایل یادشده کشورهای بسیاری به یکدیگر از طریق ارسال کمک‌های بشردوستانه کمک کردند و این اقدام خیرخواهانه یک مظهر شراکت بین کشورها در دوران سخت بود.
ازبکستان سریعا خود را با شرایط جدید دیپلماسی سازگار و کمک‌های بشردوستانه خود را ارسال کرد. این کشور در ماه فوریه نخستین کمک بشردوستانه خود را به چین، کشوری که در اوج پاندمی بود، ارسال کرد. در پاسخ به این کمک «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین نامه تشکر را به همتای ازبک خود ارسال کرد.
این گام توسط «تاشکند» به طور بارز نشان داد که رئیس جمهور این کشور آگاه است که باید به یکدیگر کمک کرد و نباید به اینکه کشورش با این بیماری درگیر نمی‌شود، امید ببندد.
در ماه مارس ویروس سریع وارد اروپا شد و در اوایل ماه آوریل به آسیای مرکزی رسید. «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور بارها گفته بود داشت که آسیای مرکزی در اولویت سیاست خارجی قرار دارد.
بدین دلیل بیشترین کمک‌های بشردوستانه به قرقیزستان، تاجیکستان و افغانستان ارسال شد. ترکمنستان تنها کشوری بود که کمک بشردوستانه به آن ارسال نشد. این کشور با ازبکستان مرز مشترک دارد اما مقامات آن شیوع ویروس در این کشور را به رسمیت نشناختند. بدین دلیل ارسال کمک بشردوستانه به این کشور صلاح نبود.
قرقیزستان دریافت کننده اصلی کمک‌ها بود که ازبکستان به این کشور چند هزار تن گندم، دستگاه‌های تنفس مصنوعی، دستگاه‌های تولیدکننده اکسیژن و وسایل حفاظت فردی برای پزشکان ارسال کرد. علاوه بر این، این دو کشور در مورد ساخت مشترک بیمارستان‌های جدید برای بیماران کرونایی به توافق رسیدند.
تمام این طرح‌ها با کمک مالی ازبکستان تامین شد و در آینده نیز ادامه خواهد داشت که این امر را می‌توان به عنوان تلاش برای ارائه کمک به مردم برادر قرقیزستان تلقی کرد.
تاجیکستان نیز تعداد بسیاری کمک بشردوستانه دریافت کرد. این کشور خودروهای اورژانس، وسایل حفاظت فردی، کانتینرهای بیمارستانی، مواد غذایی و چند گروه پزشکان برای مشاوره اعزام کردند.
افغانستان نیز ضمن دریافت تجهیزات پزشکی، مواد غذایی، وسایل حفاظتی، لباس و دیگر وسایل از توجه طرف ازبکی دور نمانده است.
علاوه بر کشورهای یادشده، ازبکستان به روسیه، آذربایجان، قزاقستان، بلاروس، ایران، مجارستان کمک‌های بشردوستانه ارسال و از ترکیه، روسیه، آلمان، لهستان، امارات، کره جنوبی و چین کمک‌های بشردوستانه دریافت کرد.
ایمن‌سازی موضوع مهم سیاسی در سال 2020 میلادی بود. ازبکستان برای دریافت واکسن از طریق سازمان بهداشت جهانی درخواست کمک کرد اما در این میان آزمایش واکس‌های خریداری شده به طور مثال، واکسن روسیه «اسپوتنیک وی» یا واکسن چینی را در میان شهروندان خود آغاز کرد یا در اسرع وقت آغاز می‌کند. انتخاب واکسن یک موضوع مهم سیاسی است.
پیش بینی می‌شود ایمن سازی کلی فقط در سال 2021 میلادی آغاز می‌شود. بدین دلیل ضرورت انتخاب در سال گذشته میلادی مهم نبود.
آسیای مرکزی و دوستی محتاطانه
موضوع دیگر مورد بررسی، منافع سیاست خارجی و دستور کار منطقه‌ای است که از اواخر سال 2016 میلادی با رنگ‌های جدید جلوه کرد.
در این راستا دیدارهای رایزنی روسای جمهور منطقه به وجود آمد. نخستین دیدار در سال 2018 میلادی در شهر «آستانه» و دومین دیدار در آخر سال 2019 میلادی در شهر «تاشکند» برگزار شد.
با پاندمی کرونا، امیدهای بزرگی برای سومین دیدار رایزنی که قرار بود در پاییز سال 2020 میلادی در «بیشکک» برگزار شود، بسته شد اما ماه اکتبر وزارت امور خارجه ازبکستان اعلام کرد که در پی شیوع پاندمی برگزاری آن را به سال 2021 میلادی به تعویق انداختند.
علاوه بر این، در اوایل ماه اکتبر در قرقیزستان قدرت دوباره تغییر کرد که موجب تغییر زمان آن شد. وزارت امور خارجه ازبکستان اعلام کرد که دیدار رایزنی دوره‌ای در صورت بهبود وضعیت کرونا در آخر سال 2021 میلادی در شهر «عشق آباد» برگزار می‌شود.
یک اتفاق رویداد مهمی برای منطقه بود که قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان در تاریخ 9 اکتبر سال 2020 میلادی در ارتباط با اعتراضات در قرقیزستان بیانیه مشترک صادر کردند.4 کشور منطقه در بیانیه مشترک به شهروندان قرقیزستان تذکر دادند که همه کشورهای منطقه یک گذشته دارند و آینده مشترک را می‌سازند. در حقیقت آنها از مردم این کشور خواستند هر چه زودتر به این نابسامانی‌ها پایان دهند.
گرچه متن بیانیه مشترک در سایت ریاست جمهوری قزاقستان منتشر شد، اما در واقع ازبکستان در صدور آن تلاش‌های بسیار کرد. «تاشکند» نسبت به «انقلاب سوم» در جمهوری همسایه عاقلانه واکنش نشان داد. در این میان ارسال کمک‌های بشردوستانه را نیز متوقف نکرد.
پس از انتخابات ماه ژانویه ازبکستان مانند دیگر کشورهای منطقه باید با نخبگان جدید سیاسی قرقیزستان در مورد خط مش قبلی برای همگرایی در منطقه به توافق برسد.
ازبکستان برای توافق موفقیت آمیز با رئیس جمهور منتخب قرقیزستان اهمیت بسیاری قائل است. چون موضوع تعیین و علامت گذاری مرزهای دولتی در دستور کار قرار دارد. علاوه بر این، باید موضوع درون‌بوم‌های موجود (ناحیه «سوخ» بزرگ‌ترین آنها است) را حل و فصل کرد.
بدون حل و فصل مسائل مرزهای دولتی قرقیزستان و تاجیکستان همگرایی واقعی در منطقه وجود نخواهد داشت و نخبگان ازبک باید در این مسیر سریع عمل کنند.
آمریکا؛ همه در اطراف افغانستان
روابط ازبکستان و آمریکا از سال 2017 میلادی به طور قابل ملاحظه‌ای تشدید شد. در این امر دو عامل مستقل از یکدیگر به وجود آمد.
میرضیایف بر خلاف «کریم اف» رئیس جمهور قبلی این کشور، اهمیت حل و فصل صلح آمیز اوضاع افغانستان را درک کرده، به قدرت رسید. در آمریکا «ترامپ» انتخاب شد. یکی از وعده‌های پیش از انتخاب ترامپ کاهش تعداد نیروهای نظامی در خارج و همچنین اخراج کامل واحدهای آمریکایی از افغانستان بود.
رئیس جمهور آمریکا می‌توانست نیروهای نظامی را فقط در شرایط انعقاد صلح بین دولت مرکزی «کابل» و «طالبان» به طور کامل خارج کند که در این موضوع ازبکستان کمک قابل ملاحظه‌ای ارائه کرد.
تلاش‌های آمریکا، ازبکستان و دیگر بازیکنان تا حدودی به ثمر نشست و در آخر ماه فوریه سال 2020 میلادی در «دوحه» قراردادی بین آمریکا و طالبان امضا شد. این قرارداد خروج نیروهای آمریکا از افغانستان را طی 14 ماه در صورتی که کابل و طالبان گفت‌وگوهای بین الافغانی را در مورد تشکیل دولت انجام دهند، در نظر دارد.
امضای این سند یک موفقیت سیاست خارجی ازبکستان بود. اما اواخر سال مشهود بود که طالبان نمی‌خواهد با کابل به توافق برسد و در این زمان وضعیت بی ثبات شد.
پیش از امضای قرارداد افغانستان در اوایل ماه فوریه «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا به ازبکستان سفر کرد. دیدار قالب С5+1 وزرای امور خارجه آسیای مرکزی و وزیر امور خارجه آمریکا که در آن امنیت منطقه، سرمایه گذاری، حقوق بشر و دیگر مسائل جهانی را بررسی کردند، یک رویداد مهم بود.
پس از عزیمت وزیر امور خارجه، آمریکا استراتژی جدید در آسیای مرکزی تا سال 2025 میلادی را منتشر کرد. در آن 6 هدف که دو مورد مرتبط با افغانستان، مندرج بود. این به طور واضح نشان می‌دهد که آمریکا وضعیت گفت‌وگوهای بین الافغانی و تنظیم بعدی مناقشات را نظرسنجی خواهد کرد.
اکنون که ازبکستان در این امر فعالیت بیشتر از خود نشان می‌دهد، می‌توان تصور کرد که همکاری‌های نزدیک با آمریکا حداقل تا سال 2025 میلادی حفظ شود.
در پی شیوع پاندمی و انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا روابط بین دو کشور نزدیک به آخر ماه نوامبر سال گذشته میلادی تشدید شد. آن زمان «عبدالعزیز کامل اف» وزیر امور خارجه ازبکستان طی سفر رسمی به آمریکا رفت. رئیس دفتر سیاست خارجی ازبکستان با «مت پوتینگر» معاون مشاور امنیت ملی آمریکا دیدار کرد.
پوتینگر در این دیدار بر سیاست فعال ازبکستان مبنی بر ارائه کمک بشردوستانه در دوران پاندمی و کمک ارسال شده به افغانستان و همچنین تلاش‌های این کشور در پیشبرد پروسه‌های همگرایی در منطقه تاکید کرد.
علاوه بر این کامل اف با «کریستوفر میلر» سرپرست وزارت دفاع آمریکا دیدار کرد. آنها در این دیدار موضوع مبارزه با تروریسم و همکاری‌های نظامی را بررسی کردند.
جالب اینجا است که در گزارشات در مورد نتایج پیرامون افزایش پتانسیل موسسات دفاعی صحبت شد. قبل از این دیدار در ماه اکتبر سال 2020 میلادی میرضیایف در تاشکند ژنرال «کنت مکنزی» فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا را به حضور پذیرفت. در چارچوب این دیدار همکاری‌های دوجانبه نظامی و نظامی- فنی بررسی شد.
پیشبرد در زمینه همکاری‌های نظامی با آمریکا یک خبر خوب برای ازبکستان به شمار می‌آید. چون امکان ایجاد تنوع بخشی بین صادرکنندگان فن آوری‌های نظامی، بدون محدودیت فقط با روسیه، فراهم می‌کند.
همچنین در پایان سفر کامل اف در واشنگتن تصمیمی در مورد تغییر قالب رایزنی‌های دوجانبه سالانه با دیالوگ شراکت راهبردی اتخاذ شد و نخستین نشست در قالب جدید باید در شهر تاشکند در سال 2021 میلادی برگزار شود.
ماه آخر سال گذشته میلادی ازبکستان با خبری خوشحال شد که آمریکا این کشور را از فهرست کشورهای ناقض آزادی مذهبی حذف کرده است. این یک خبر بسیار مهم است. چون به موقع می‌تواند در بحث و بررسی پیشنهادی در کنگره آمریکا در مورد فروش تسلیحات یا ارائه کمک، به نفع این کشور عمل کند.
اتحادیه اروپا- گرم تر
در سال گذشته میلادی ازبکستان جایگاه کشور ذینفع GSP+ یعنی تسهیلات تجاری در صادرات کالاها به بازار عمومی اتحادیه اروپا را کسب کرد. در نتیجه این کشور می‌تواند بدون مالیات 6200 نوع کالا را در مقابل 3000 نوع کالای کنونی صادر کند. اما اتحادیه اروپا هرگونه تسهیلات تجاری را با تامین سطح شایسته حقوق بشر ارائه می‌دهد. بدین دلیل دولت ازبکستان به این موضوع توجه زیاد مبذول دارد.
با وجود تمام دستاوردهای سیاست میرضیایف در زمینه حقوق بشر، در ماه اکتبر اتحادیه اروپا با ظرافت به ازبکستان به مسائل مبنی بر آزادی بیان، ثبت سازمان‌های غیردولتی، حفظ شکنجه، خشونت در زندان‌ها، برابری جنسیتی و حقوق زنان اشاره کرد. معلوم می‌شود که اگر ازبکستان می‌خواهد در آینده نیز از همکاری با اتحادیه اروپا امتیاز بگیرد، باید در برخورد خود تغییرات ایجاد کند.
در سال 2020 میلادی اتحادیه اروپا در پی مشکلات مبنی بر پاندمی به منطقه کمک‌های مادی قابل ملاحظه‌ای ارائه کرد. به طور مثال، پس از دیدار وزرای به کشورهای آسیای مرکزی معادل 134 میلیون یورو برای تحکیم سیستم بهداشتی اختصاص داد. پیش از این در ماه مارس اروپا به ازبکستان معادل 40 میلیون یورو برای توسعه کشاورزی، در ماه سپتامبر 2 میلیون یورو برای خریداری وسایل حفاظت فردی برای پزشکان تخصیص داد.
علاوه بر این، اتحادیه اروپا از تلاش ازبکستان برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی مانند آمریکا حمایت می‌کند. بدین دلیل مرکز تجارت بین المللی به دستور اتحادیه اروپا طرح کمکی را اجرا می‌کند.
و اما روسیه
در نیمه اول سال 2020 میلادی روسیه گرفتار مشکلات داخلی خود از جمله ایجاد دولت جدید به ریاست «میشوستین»، مبارزه با پاندمی، آمادگی برای همه پرسی عمومی در مورد ارائه متممات به قانون اساسی و هفتاد و پنجمین سالگرد پیروزی بود.
در عرصه سیاست خارجی روسیه فقط در نیمه دوم سال فعالتر شد. اما این نیمه دوم پر از رویدادها مانند اعتراضات در بلاروس، جنگ در «قره باغ»، انقلاب سوم در قرقیزستان بود. در مرکز توجه روسیه حوادث نگران کننده قرار گرفته بود. بدین دلیل روابط با ازبکستان در درجه دوم اهمیت قرار گرفته است.
پیوستن ازبکستان به اتحادیه اقتصادی ارواسیا به عنوان کشور ناظر یک رویداد مهم در روابط دو کشور بود. ازبکستان توانسته به روسیه جواب رد بدهد. عضو کامل اتحادیه نشد و در این میان با روسیه نزاع نکرد که این یک پیروزی دیپلماسی ازبکستان بود.
«والنتینا ماتویینکو» در چارچوب سفر خود به تاشکند به چشم انداز بازگشت ازبکستان به سازمان پیمان امنیت دسته جمعی اشاره کرد اما نمایندگان این کشور به آن هیچ توضیحاتی ندادند. از سال 2012 میلادی این کشور به موضع عدم پیوستن به بلوک‌های نظامی- سیاسی به طور شدید پایبند است و «مسکو» گرچه از تغییر موضع امیدوار است، این را درک می‌کند.
امروز دو موضوع بزرگ دیگر از جمله گفت‌گوها در مورد اتحادیه اقتصادی ارواسیا و ساخت نیروگاه هسته‌ای در دستور کار قرار دارد که به آن موضوع صادرات واکسن‌های «اسپوتنیک وی» آهسته اضافه شد.
تولید واکسن روسی به «مسکو» ابزار تکمیلی را در گفت‌وگوها به تاشکند داد. چون برای تاشکند آغاز سریع ایمن سازی، نجات یافتن از قرنطینه سوم و ضربه جدید به اقتصاد بسیار مهم است. «مسکو» نیز علاقمند به صادرات واکسن است. چون ازبکستان صادرکننده مناسب نیروی کار به بازار روسیه است. روسیه در آخر ماه دسامبر سال گذشته میلادی اعلام کرد که یک میلیون دوز واکسن برای مهاجران کاری را در اختیار ازبکستان قرار می‌دهد.
مهاجران ازبک یک فرصت دو طرفه است. تاشکند شدیدا وابسته به حواله‌های پولی کارگران است و روسیه نیز آنچنان به نیروهای کاری ازبک وابسته است. به طور مثال، در نیمه اول سال 2019 میلادی برای کار به روسیه از ازبکستان تقریبا یک میلیون نفر سفر کرد که دو برابر نیروی کار مهاجر تاجیک به روسیه است.
در سال گذشته میلادی حدود 30 درصد تمام کارگران ازبک مقیم روسیه به خانه بازگشتند و اکنون نمی‌توانند بازگردند. موضوع باز شدن مرزها بین دو کشور در سال 2021 میلادی مانند مساله مهاجران از اهمیت بسیاری برخودار خواهد شد. اگر گفت‌وگوها در مورد اتحادیه اقتصادی ارواسیا به خوبی پیش رود، کارگران می‌توانند امتیازات معینی را دریافت کنند.
ترکیه؛ پول، گردشگری، اتحادها
همکاری‌های ازبکستان با ترکیه سال به سال اوج می‌گیرد. در سال 2020 میلادی میرضیایف با سفر رسمی برای دیدار با «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه به «آنکارا» سفر کرد. این سفر پرثمر بود از جمله قراردادهای به ارزش یک میلیارد دلاری امضا شد. در چارچوب گفت‌وگوها زمینه‌های مختلف مانند بهداشتی، آموزشی، گردشگری بررسی شد.
ترکیه برای ازبکستان به عنوان یکی از مسیرهای ترانزیتی برای صادرات کالاها به اروپا مهم است. ازبکستان برای ترکیه به عنوان بازار بالقوه فروش مهم است. این دو کشور از چشم انداز بزرگی برای توسعه گردشگری برخوردار هستند.
ازبکستان روابط خود را با ترکیه در زمینه همکاری‌های نظامی- فنی گسترش داد. در ماه اکتبر سال 2020 میلادی وزیر دفاعی ملی ترکیه به تاشکند سفر کرد و با رئیس جمهور و همتای ازبک خود دیدار کرد. وزرای دفاع دو کشور قراردادی را در مورد گسترش همکاری‌های نظامی و ظامی- فنی امضا کردند.
یک فضای مهم دیگر برای همکاری‌های ازبکستان و ترکیه شورای کشورهای ترک زبان – سازمانی که ترکیه در آن از نفوذ کامل برخودار است، می‌باشد.
پس از آغاز پاندمی، شورای ترک زبان کشورهای عضو را برای مبارزه مشترک با کرونا متحد کرد. در ماه آوریل نشست ویدئویی برگزار و در آن رئیس سازمان جهانی بهداشت شرکت کرد. در این نشست ویدئویی میرضیایف ابتکار ایجاد مرکز نظرسنجی و پیش بینی وضعیت همه گیری و همچنین تشدید اقدامات از طریق وزرای بهداشت را مطرح کرد.
همچنین در ماه دسامبر هیئت شورای ترک زبان به ازبکستان سفر کرد. فردای آن روز معلوم شد که در ازبکستان شبکه جدید تلویزیونی اختصاص یافته فقط برای گردشگری ایجاد می‌شود.
انتهای پیام/ح
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
