خبرگزاری فارس- شاهرود: توجه به آثار تاریخی و کهن در شهرهای استان سمنان همواره یکی از دغدغه‌های اهالی فرهنگ و تاریخ کشورمان بوده و از این‌رو، این حوزه دارای حساسیت‌های ویژه‌ای است که باید به آن بیشتر توجه شود.
در صفحه ۳۸۰ کتاب «شناسنامه آثار تاریخی کومش، استان سمنان» نوشته عبدالرفیع حقیقت که انتشارات کومش آن را منتشر کرده، آمده است: «در شهر شاهرود مسجدی هست که به نام مسجد امام حسن (ع) معروف می‌باشد. طبق نوشته مؤلف مطلع الشمس، مسجد مذکور در میان بازار و پهلوی چناری بزرگ واقع است. طول این مسجد، ۲۷ قدم و عرض آن، ۱۷ قدم و ساختمان آن از خشت خام می‌باشد.
سقف مسجد با تیر و تخته پوشیده شده، چهارده ستون از تیر در دو ردیف میان مسجد کار گذاشته شده؛ از جمله ستون بزرگی است از تیر که بالای آن، منبت‌کاری است. قرینه این ستون، ستون دیگری هم به همین نحو موجود است.
در قدمت این مسجد شکی نیست و محقق است که قبل از آنکه آبادانی جدید شهر شاهرود به این طرف کشیده شود، این مسجد و حمامی که در جنب آن است، دایر و در جمع آبادی پیش بوده که افغان‌ها آن را خراب کرده‌اند».
اما این مسجد که در میان بومیان شاهرودی دارای ارزش و احترام قابل‌توجهی بوده، طی هفته‌های گذشته تیتر رسانه‌ها شده؛ اما ماجرا از چه قرار است و در نهایت چه اتفاقی برای این بنای کهن و مورد علاقه شاهرودی‌ها رخ خواهد داد؟
نمایی از مسجد زیبای امام حسن عسکری (ع) در شاهرود
مؤثران: بنا متعلق به دوران صفوی است/ میراث فرهنگی: قابلیت ثبت ندارد
در روزهای اخیر که تب بالای بهسازی یا تخریب و نوسازی این مسجد کهن در شاهرود بالا گرفته، واکنش‌های مختلفی نیز از سوی گروه‌ها، شخصیت‌ها و حتی برخی متخصصان امر بروز کرده است.
عده‌ای عقیده دارند که بر اساس مستندات موجود در برخی کتب قدیمی به جای مانده، از تخته‌های منبت مسجد، قطعه‌ای متضمن عباراتی قرآنی به خط ثلث باقی مانده که امروز در موزه شاهرود نگهداری می‌شود و شیوه نگارش کتیبه به آثار صفوی و حتی قبل از آن می‌ماند.
بنای کنونی مسجد مشتمل بر شبستان بزرگ ستون‌داری است که با مصالح و شیوه جدید بنا شده و در ضلع جانب قبله شبستان، محرابی ساده و گچی قرار دارد که ظاهراً مربوط به بنای قدیمی مسجد است.
اطراف این محراب در دوره اخیر گچ‌بری شده و مسجد امام حسن (ع) به خاطر تقدس خاص و قدمتی که دارد، از اماکن مهم مذهبی ساکنان شاهرود است.
این بنا در بافت سنتی چهارسوق، جوار خیابان ۱۵ خرداد شاهرود واقع شده و بنای اولیه آن بر اساس مدارک و شواهد موجود، حداقل از آن دوره صفوی است.
این بنا در دوره‌های بعد به‌طور مرتب تعمیر و بازسازی شده و سرانجام در دوره پهلوی، به غیر از محراب، تجدید و توسعه پیدا کرده است؛ اما میراث فرهنگی در برهه کنونی، این بنا را واجد شرایط ثبت نمی‌داند.
نمایی از مسجد زیبای امام حسن عسکری (ع) در شاهرود
واکنش‌های مردم در فضای مجازی: چه کسی مسؤول است؟
تخریب یا به قولی بهسازی و ایمن‌سازی مسجد امام حسن (ع) شاهرود از همان ابتدای امر با واکنش‌های متعدد مردم در فضای مجازی مواجه شد؛ مردمی که می‌پرسیدند: در پی هر اقدامی در این مسجد، باید دانست چه کسی مسؤول است؟
عده‌ای از مخاطبان برای خبرگزاری فارس نوشته‌اند: تخریب مسجد امام حسن (ع) آغاز شده است؛ اینکه چه افراد و با چه منافعی این کار را آغاز کرده‌اند، بعدها قابل بررسی خواهد بود اما اینکه عده‌ای برایشان احترام و اعتقاد مردم شاهرود به این مسجد اهمیتی ندارد، بحث امروز مردم شاهرود است.
در ادامه تأکید شده که باید دانست مسؤول نهایی اتفاقات اخیر در تخریب این مسجد چه کسی است و آنهایی که از نقش تاریخی این مسجد در احیای فرهنگ ناب غدیر آگاهی دارند و از تقدسی که این بنا در اذهان مردم شاهرود دارد، نیز مطلع هستند، چگونه پاسخ مردم را خواهند داد؟
یک مخاطب دیگر از رسانه‌ها برای جلوگیری از هرگونه اقدامی در این مسجد کمک خواسته و برایمان نوشته است: گزارش جمعی از مهندسان در خصوص مسجد امام حسن (ع) شاهرود خطاب به اداره‌کل اوقاف و امور خیریه استان سمنان ارسال است و به نظر می‌رسد عدم اقدام قاطع اداره اوقاف شاهرود، یکی از مشکلات در این خصوص باشد.
ضمن آن که در سال‌های قبل، با اجماع تمام مهندسان نخبه و همکاری دانشگاه صنعتی شاهرود از این بنا رفع خطر و مقاوم‌سازی انجام شده است و به نظر می‌رسد، هیأت امنای جدید علقه‌ای نسبت به این بنا ندارند و از کارآمدی لازم برخوردار نیستند.
در سه سال گذشته برای حفظ بنای مسجد میلیون‌ها تومان هزینه شده و به گواه متخصصان اگر سقف تخریب شود، دیوارها و پایه‌ها فرو خواهد ریخت؛ امنا و اوقاف می‌گویند ساختمان برابر زلزله ایمن نیست؛ مگر تمام ابنیه قدیمی و تکایا طبق آیین‌نامه‌ها بنا شده‌اند؟
گزارش جمعی از مهندسان در خصوص مسجد امام حسن (ع) شاهرود
مسجد امام حسن (ع) شاهرود قابل ثبت نیست
اما به دنبال بازتاب نگرانی جمعی از مردم شاهرود در خصوص احتمال تخریب مسجد امام حسن (ع) شاهرود، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان شاهرود به مردم توضیح داد که بنای ارزشمند مسجد امام حسن (ع) شاهرود در دهه‌های گذشته با دخل و تصرف بسیار و انجام تغییرات کالبدی توسط هیأت امنای وقت از فهرست بناهای با قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی خارج شده و به لحاظ نمای آجری زیبا و تزئینات فاخر در کنار باورهای مذهبی و آیینی شهروندان و محبان اهل‌بیت (ع) واجد ارزش بوده و در زمره بناهای ارزشمند در بافت تاریخی شاهرود به شمار می‌رود.
حمیدرضا حسنی تصریح کرد: کار بهسازی داخل مسجد به شرط حفظ و مرمت نمای سنتی آغاز و توصیه‌های لازم در خصوص چگونگی ماندگاری منظر تاریخی مسجد از طرف ادارات میراث فرهنگی و اوقاف به خادمان اعلام شده و بدیهی است که مسؤولیت این مهم بر عهده هیأت امنای مسجد است.
نمایی از مسجد زیبای امام حسن عسکری (ع) در شاهرود
دنبال مقاوم‌سازی هستیم
حجت‌الاسلام رضا حاج‌حسینی، رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شاهرود که یک سر دیگر ماجرای این مسجد است، اما می‌گوید: مسجد امام حسن (ع) شاهرود یکی از اماکن مذهبی ارزشمند شهرستان شاهرود است و مردم ولایتمدار و باصفای شاهرود اعتقاد و ارادت خاصی به این مسجد دارند.
وی افزود: هر چند طبق نظر رئیس اداره میراث فرهنگی شاهرود، به علت اعمال تغییرات در مسجد در دهه ۶۰ قابلیت ثبت میراثی این بنا وجود ندارد؛ ولی به دلیل اینکه ارزش معنوی این بنا برای ما از اهمیت خاصی برخوردار بوده، برنامه‌ریزی برای مقاوم‌سازی در دستور کار هیأت امنا قرار گرفته است.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شاهرود اقدام برای مقاوم‌سازی مسجد را فرسوده شدن مسجد در گذر زمان و ادامه اقدامات صورت‌گرفته در خصوص مقاوم‌سازی مسجد توسط هیأت امنای قبلی عنوان کرد.
حاج‌حسینی تصریح کرد: با توجه به اینکه بنای کنونی مسجد به دلیل مشکلات موجود در بحث مقاومت ممکن است خطراتی برای نمازگزاران و مجاوران مسجد ایجاد کند و از آنجایی که حفظ جان و سلامتی نمازگزاران و مجاوران امامزاده از اهمیت بالایی برخوردار است، برنامه‌ریزی برای مقاوم‌سازی در دستور کار قرار گرفت.
وی با بیان اینکه بحث تخریب مسجد به هیچ وجه صحت ندارد، عنوان کرد: با توجه به ضرورت مقاوم‌سازی بنا، این اداره به هیأت امنای مسجد تأکید کرد تا قبل از شروع هرگونه فعالیت عمرانی، نسبت به انجام هماهنگی با اداره میراث فرهنگی اقدام کنند.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شاهرود خاطرنشان کرد: پس از انجام هماهنگی توسط هیأت امنا با اداره میراث فرهنگی شاهرود، نسبت به آغاز عملیات مقاوم‌سازی توسط هیأت امنا با نظارت کارشناسان فنی و میراث فرهنگی از محل کمک‌های مردم خیر شاهرود اقدام شد.
اجرای برنامه‌های مختلف در مسجد امام حسن عسکری (ع) شاهرود- تصویر مربوط به سال‌های گذشته
مقاوم‌سازی مسجد متوقف شد
اما کمی بعدتر، اجرای طرح مقاوم‌سازی مسجد تاریخی امام حسن (ع) شاهرود به دستور دادستان این شهرستان متوقف شد.
در اطلاعیه دادستانی آمده بود: پیرو نگرانی‌های اخیر مردمی در خصوص طرح مقاوم‌سازی مسجد امام حسن (ع) که در برخی رسانه‌ها نیز منعکس شد و برای اطمینان از رعایت مقررات قانونی جهت عدم لطمه به حیثیت فرهنگی و مذهبی مسجد و با توجه به شروع عملیات ساختمانی بدون هماهنگی‌های لازم با ادارات اوقاف و امور خیریه و میراث فرهنگی شهرستان توسط امنای مسجد، به دستور دادستان عمومی و انقلاب شاهرود عملیات اجرایی متوقف شد؛ هیأت امنا متعهد شدند ادامه عملیات اجرایی با هماهنگی و تحت نظر کارشناسان اوقاف و میراث فرهنگی جریان یابد.
اجرای برنامه‌های مختلف در مسجد امام حسن عسکری (ع) شاهرود- تصویر مربوط به سال‌های گذشته
۱۰ پرسش اساسی/ فرجام مسجد چه می‌شود؟
به هر تقدیر، مسجد امام حسن (ع) شاهرود این روزها یک واقعیت زنده از بی‌توجهی به میراث کهن استان سمنان و شهرستان بزرگ شاهرود است که پیش چشم همگان قرار دارد و هنوز هم به‌طور دقیق مشخص نیست که فرجام این مسجد چه می‌شود؟
اما ماجراهای این مسجد، چند پرسش اساسی را پیش روی ما قرار می‌دهد که امید است مسؤولان مربوطه به آن پاسخ گویند.
نخست اینکه طبق مستندات موجود، نام این مسجد در کتاب «مطلع الشمس» اثر محمدحسن‌خان صنیع‌الدوله (اعتمادالسلطنه) آمده که در فاصله سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۳ هجری قمری نگاشته شده؛ بنابراین ذکر نام مسجد و توجه به تاریخ نشر این کتاب، قدمت آن را نشان می‌دهد.
از طرفی، برخی مستندات دیگر قدمت این مسجد را مربوط به دوره صفوی می‌داند که هنوز از سوی مراجع ذی‌صلاح رد نشده است.
اما پرسشی که مطرح می‌شود این است که چرا چنین بنایی با قدمت تاریخی در تمام سال‌های گذشته به فهرست آثار ملی افزوده نشده و اقدام قاطعی برای ثبت آن انجام نشده است؟
دوم اینکه در گفته‌ها آمده بود که بنای مسجد امام حسن (ع) شاهرود بعدها تعمیر و بازسازی شده و توسعه یافته است. اینک سؤال اینجاست که جایگاه اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان در این حوزه چیست و آیا نباید با ورود به‌موقع، مانع از اقداماتی می‌شد که امروز این اثر مهم را از ثبت تاریخی دور کرده است؟
سوم آنکه میراث فرهنگی ادعا می‌کند دخل و تصرف بسیار طی دهه‌های گذشته باعث شده تا این اثر امروز قابلیت ثبت ملی نداشته باشد. اگر این ادعا را بپذیریم، باید پاسخ داده شود که در همه این سال‌ها میراث فرهنگی و یگان حفاظت از آثار تاریخی آن چه‌کاره بوده است که به‌راحتی دخل و تصرف در این بنا صورت گرفته و به قول مسؤولان میراث فرهنگی، تغییرات کالبدی رخ داده است؟ نظارت میراث فرهنگی در این بخش تا چه حد جدی بوده است؟
چهارم اینکه گفته شده هیأت امنای وقت مسجد امام حسن (ع) شاهرود زمینه‌ساز این بحران‌های تغییر کالبدی شده است؛ اما نکته اینجاست که آیا میراث فرهنگی تا امروز وظیفه خود را برای پیگیری حقوقی این مسأله انجام داده است؟
پنجم آنکه در نمونه مشابه دیگری در شهرستان مهدی‌شهر، وقتی مردم به سفیدکاری منار مسجد پامنار اعتراض کردند، گفته شد برای بازگرداندن این منار به اصالت خود و پیگیری‌های بعدی این اقدامات انجام شده است؛ امروز چرا همین تلاش‌ها برای بازگرداندن اصالت تاریخی به مسجد امام حسن (ع) شاهرود انجام نمی‌گیرد؟
ششم آنکه اداره کل اوقاف و امور خیریه استان سمنان مدعی است در این بنا به دنبال مقاوم‌سازی و نه تخریب است؛ ضمن قدردانی از این تلاش‌ها، باید پرسید که طرح مقاوم‌سازی به تأیید کدام مرجع ذی‌صلاح رسیده و سپس برای اجرا اقدام شده است؟
هفتم اینکه مسجد امام حسن (ع) شاهرود در شرایط کنونی به‌هرحال ممکن است خطراتی برای نمازگزاران و مجاوران مسجد داشته باشد. دادستانی هم دستور توقف عملیات بهسازی و ایمن‌سازی را صادر کرده است. در این شرایط، اگر خدای‌نکرده حادثه‌ای رخ دهد، چه کسی پاسخگو خواهد بود؟
هشتم آنکه گویا گزارشی از سوی جمعی از مهندسان به اداره کل اوقاف و امور خیریه استان سمنان ارسال شده است؛ مفاد این گزارش چیست و چرا توضیح داده نمی‌شود که اساساً این گزارش قابل اتکا بوده است یا خیر؟
نهم اینکه همواره در هر مسأله ای که بین میراث فرهنگی، اوقاف و هیأت امنای مساجد یا بقاع متبرکه تاریخی مطرح می‌شود، طرفین مسؤولیت را گردن دیگری می‌اندازند و از پاسخگویی فرار می‌کنند. این مشکل بالاخره چه زمانی و بر اساس چه سازوکاری رفع خواهد شد و وظایف دستگاه‌ها چگونه مشخص می‌شود؟
دهم آنکه چه کسی پاسخگوی هزینه‌های صورت گرفته در این قبیل بناهاست که دائماً نیز با مشکل مواجه می‌شود و چرا طرحی جامع برای مرمت و بهسازی ارائه نمی‌شود تا از بازهزینه‌ها جلوگیری شود؟
عزاداران حسینی در مسجد امام حسن عسکری (ع) شاهرود- تصویر مربوط به سال‌های گذشته
انتهای پیام/۷۴۰۰۱/م/و
