به گزارش خبرنگار تئاتر خبرگزاری فارس، از قدیم الایام در ایران و دیگر کشورهای اسلامی در ایام ماه محرم به مناسبت شهادت امام حسین(ع) و یارانشان تعزیه ها و نمایش های آیینی و مذهبی زیادی برگزار می شد و ایرانیان نیز علاقه مند به تماشای این نمایش ها و تعزیه ها بودند چرا که می خواستند برای عزاداری هایشان در غم شهادت امام و یارانش مویه کنند.
بنابراین این نمایش های دینی و مذهبی ریشه و مایه دیرینه دارد و حتی با گذشت زمان و پیوستن به مدرنیسم و پست مدرنیسم، تئاتر دینی در ایران از بین نرفته و جایگاه خود را حفظ کرده است ، در عرصه نمایش های میدانی این آثار مذهبی و دینی تماشاگران بیشتری را هر ساله جذب می کند و ما هم هنوز شاهد این هستیم که در ایام محرم و ماه مبارک رمضان نمایش های مذهبی زیادی بالاخص به صورت میدانی و خیابانی برگزار می شود و مردم زیادی را به خود جذب می کند.
امسال اما به دلیل تفاوت وضعیت دنیا و ایران به دلیل شیوع ویروس کرونا این طور نمایش های یا لغو شده و یا آنهایی هم که برگزار می شوند، با رعایت تمام پروتکل ها و فاصله های اجتماعی خواهند بود. یکی از نمایش هایی که در سال های گذشته مورد اقبال زیاد عموم مردم قرار گرفته «خورشید کاروان» است که با پروداکشن قوی و زیاد هرساله برگزا رمی شود و اقبال زیادی کسب کرد و مخاطبان زیادی در عرصه نمایش های آیینی داشت.
عده‌ای عقیده دارند آوازه ماجرای عاشورا قبل از تولد امام حسین(ع) در بین انبیای الهی پیچید، سیاوش معادلی برای امام حسین(ع) در میان ایرانیان باستان شد. دامنه آیین سووشون به دوران پس از اسلام و زمان گسترش تشیع کشید و پس از آن برای سالار شهیدان اجرا شد. تعزیه در سال‌های طولانی، تغییرات نرمی داشت اما روح خودش را حفظ کرد تا پای تئاتر مدرن به ایران باز شد. اکثر هنرمندان تئاتر ایران راهی جدا از اجراهای تاریخی-مذهبی را پی گرفتند.
به هرحال شاخه دیگری هم پدید آمد که سعی کرد در قالب تئاتر مدرن، محتوای مذهبی شیعی را بریزد. گاهی برای این منظور از تئاتر کلاسیک یونان وام گرفته می‌شد و چیزی روی صحنه‌ها می‌رفت که شبیه نمایشی از یونانیان باستان به شیعیان امروز درباره قیام عاشورا یا سایر رویدادهای تاریخی-مذهبی شیعه شد.
به مناسبت ماه محرم تصمیم داریم برخی از نمایش های مذهبی و پر مخاطب هر ساله را تحلیل و بازخوانی کنیم و تا هم شاهد کمرنگ نشدن آنها باشیم و فیلم ها و عکس های آنها را مرور کنیم تا اگر نتوانستیم امسال مثل هر سال این دست نمایش ها را داشته باشیم لااقل یادآوری از آنها کرده باشیم، در شماره سوم این دست گزارش ها پس از خورشید کاروان و تنهاتر از مسیح به اپرای عاشورا کاری از بهزاد عبدی به کارگردانی بهروز غریب پور می رسیم که سالیان سال است به طرق مختلف در تهران و شهرها و کشورهای دیگر اجرا می شود:
نمایش «خاتون» با موضوع حضرت رقیه(س) و درباره دوران اسارت تا شهادت ایشان تاکنون به اجراهای زیادی در سالن اصلی تئاتر شهر، تالار اندیشه حوزه هنری و در نهایت نیز سال گذشته در پردیس تئاتر تهران رسیده است که در این نمایش سعی شده شرایط اسرای کربلا در خرابات شام به تصویر کشیده شود.
این نمایش در چهار سال متوالی به اجرا در آمد و سال گذشته نیز به سفارش رییس سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در پردیس تئاتر تهران به اجرا رسید که مخاطبان زیادی هم داشت، نمایش خاتون بلیت فروشی پولی نداشت اما هر شب بیش از ظرفیت مخاطب وارد سالن میشدند و تمامی سالن از تئاتر شهر تا حوزه و پردیس تئاتر تهران پر از جمعیت می شد.
داستان نمایش درباره بی بی آسیه است ، شخصی که مقابل قصر یزید و در تیررس قصر در شهر شام در خرابه ای زندگی می کند و به هیچ وجه هم حاضر نیست خانه اش را به مآموران دولتی یزید بفروشد. ماجرای وجود مبارک حضرت رقیه(س) در این کار به خوبی به تصویر کشیده شده و مخاطب را تا انتها با خود همراه می کند.
به گفته عوامل نمایش و کارگردان کار حسین عالم بخش داستان از اسناد موثق تاریخ اسلام گرفته شده که قابل بررسی است اسنادی که مربوط به بازگشت اسرای کربلا و زندگی حضرت رقیه(س) است.
نمایش خاتون طرح یک سریال سیزده قسمتی تلویزیونی در ابتدا بوده که عالم بخش معتقد است به اجرا نرسیده و بعد از آن هم فیلمنامه اش تهیه شده اما پس از آن تصمیم بر این شده که در صورت حمایت، نسخه تلویزیونی کار تولید شود. در این کار تلاش بر این بوده که محتوایی مذهبی در قالبی با اصول و مبانی تئاتر به صحنه بیاید که منتقدان معتقدند درام خوبی از آب در آمده و مفاهیم تئاتری با چارچوبی صحیح دینی و مذهبی در آن قالب ریزی شده است.
خیلی از کارهای مذهبی بوده اند که در این سال ها آمده ورفته اند بدون اینکه در اذهان باقی بمانند اما برخی نمایش های مذهبی چون خورشید کاروان و خاتون از آن دست کارهایی هستند که ماندگار شده اند حتی خیلی هایشان در شهرها و کشورهای دیگر هم اجرا شدند به طور مثال همین نمایش خاتون سال گذشته پس از اجرا در تهران در شهرستان اردستان نیز 10 شب به اجرا رفت و برنامه سوریه، عراق و لبنان داشتند که امسال به دلیل شرایط کرونایی هیچ چیز هنوز برای اجرای این کار در تهران و شهرستان و دیگر کشورها مشخص نیست.
بازیگران این نمایش در سال های اخیر علی برجی، فرهاد بشارتی، امید زندگانی، بهار ارجمند، عطیه غبیشاوی، کیمیا ملائی ، منوچهر علیپور ، شهرام عبدلی، سیروس اسنقی، کریم اکبری مبارکه و ... بوده اند که برخی از آنها در سال هایی تغییر کرده اند.
نسخه بلند خاتون که قرار بود سال گذشته اجرا شود، 120 دقیقه بود اما به نسبت کاراکترهای بیشتر با داستان پراکت و جذاب تری داشت که به گفته گروه به دلیل کمبود وقت و مسائل مالی سال گذشته نیز همان نمایشنامه قبلی به اجرا در آمد حال سوال این است که اگر این نمایش قرار هست یا قرار بوده امسال نیز به صحنه بیاید با توجه به تغییر مدیریت سازمان فرهنگی هنری شهرداری، به اجرا می رسد یا خیر؟
طبق آمارها این نمایش در طول چهار سال گذشته بیش از 50 هزار تماشاگر داشته و پیشنهاداتی برای اجرا در تالار وحدت، تماشاخانه سنگلج و ... نیز داشته که البته به پردیس تئاتر تهران سال گذشته رسید و خوب مکانی هم به لحاظ فضایی و امکاناتی بود هرچند شاید عده ای تصور کنند پردیس قدری نسبت به سایر تماشاخانه ها فاصله دارد اما با توجه به امکانات پردیس و فضایی که در اختیار دارد برای نمایش های بیگ پروداکشن فضای خوبی است.
از دیگر ویژگی های نمایش خاتون علاوه بر توجه به امکانات فنی و نمایشنامه نویسی می توان به ارتقای سطح معنوی کار هم توجه کرد که کمی از سایر کارهای با ارزش ندارد. بنابراین این کار صفحات مغفول تاریخ را ورق زده و به لحاظ فنی و حرکتی نیز کار قابل قبولی بود و به اسرار واقعه عاشورا قبل و بعد از آن پرداخت.
برخی از بازیگران این کار همه چهره های سینمایی و برخی تئاتری هستند شاید یکی از چیزهایی که منتقدان درباره این کار می گویند ضعف برخی بازی ها بوده که البته برخی دیگر آن را مطرح نکرده اند.
خاتون نمایشی از وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مردم شام با ورود امویان و تأثیرگذاری آنها بر مردم شام و آشنایی شان با اسلام ناب است. این اثر به شیوه ای کاملا رئال و تاریخی و با استفاده از متون ادبی اجرا در آمد که البته اجرای ان نیز به این بی آلایشی و سادگی کار افزود در عین حال که اصول فنی در آن رعایت شد.
برای اجرای این نمایش خلاف خیلی از آثار تئاتری مذهبی در مناسبت هایی چون محرم که به مصیبت خوانی و روضه خوانی خلاصه می شود، از این مسائل پرهیز شده و احساسات مخاطب با مفاهیم مذهبی درگیر می شود که هدف اصلی ایجاد چرایی در ذهن مخاطب استه که در این دوره تاریخی چه اتفاقاتی به ویژه برای ائمه و اهل بیتشان رخ داده است.
طراحی صحنه کار کاملا بازسازی خانه خرابه بی بی آسیه است که به باورپذیری کار می افزاید ، معماری شهر شام در هزار سال پیش شاید چنین بوده و موسیقی کار نیز به صورت پلی بک است.
این نمایش توسط گروه فرهنگی هنری حواریون به همراه گروه فرمی که هر از گاهی بر صحنه حضور پیدا می کنند و اسامی شان میلاد محمد زاده، آرمان صلحی، علی آبسالان، پیمان نیکخو، رضا رحیمی، مجید مظفری، عرشیا عبدی، احسان حیدری فر و سالار حسین‌خانی، موسیقی: محمد فرشته نژاد، دستیار کارگردان: محمد رحمانی، طراح صحنه: ساسان فرهاد پور، طراح لباس: سهیلا جوادی، طراح چهره: ماریا حاجیان، طراح حرکات فرم: میلاد محمد زاده، طراح نور: رضا خضرایی، مدیرصحنه: احمد مغربی و جوادعیدانی، منشی صحنه: نوشین اسد زاده، دستیار طراح صحنه: علی قسمتی، دستیارلباس: سرور شریفی، دستیار صحنه و پشتیبانی: سحر سروری، ملیکا طاهر خوانی، صادق اطمینان و علیرضا عموزاد مهدیرجی، مسئول هماهنگی و پیگیری: حسین بنیاد، مسئول اجرا: مبین دودانگی، مسئول پشتیبانی:علیرضا یافتیان، روابط عمومی و مشاور رسانه: رامین سفری، مسئول مدعوین: اعظم توکلی، شورای رسانه و ارتباطات: سید مهدی نقیب، محمد امین قاسمی، علی پازوکی و محراب محمدزاده، گرافیست: امیر شهرابی، عکاس: نیلوفر افشار و ساناز طالبی و ساخت تیزر: .You studio و در برخی سال ها نیز این عوامل تغییر کرده اند.
حسین عالم بخش کارگردان این کار و یکی از ده چهره برتر هنرمندان تئاتر انقلاب در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی از سوی مرکز هنرهای نمایشی این نمایش را آماده کرده و در این سال ها آن را زنده نگه داشته است که با بهره گیری از تاریخ اسلام و اسناد مختلف به بحث اوضاع شام و بازگشت اسرای کربلا و محوریت داستان حضرت رقیه(س) پرداخته است. خاتون به غفلت مردم و ارتباط نادرستشان با اهل بیت عصمت و طهارت پرداخته و دسیسه های بنی امیه و استقامت بانوی صبر سیدالشهدا(ع) را به تصویر کشیده است.
فضای داستانی کار در کنار پیام های کربلا و ظلم و جور به اهل بیت(ع) از مزیت های این اثر نمایشی است. «آریحا» دختر کوچک نصرانی یتیم است که نزد عمویش یوحنا که تاجر جوانی است رفت و آمد دارد، او با همبازی خود در حجره‌ای مشغول بازی است. مأموران حکومت در هنگام حضور در خرابه با حمیده یکی از غساله‌های شهر که همدم آسیه است، برخورد کرده و می‌خواهند آن خرابه را از پیرزن بخرند.
خاتون با فضایی مینیمال و خط داستانی شخصیت ها را به تماشاگر معرفی می کند ، از دیالوگ های گل درشت در این کار خبری نیست، بلکه به جای آن مکان و زمانی خاص بی آلایش نشان داده می شود و دیالوگ ها در جایگاه خود به تماشاگر ارائه داده می شود. ویژگی دیگر این کار استفاده از فضایی همه فهم برای مخاطب است که شاید حتی تا به حال تئاتر هم ندیده باشند برخی شاید معتقد باشند که این ضعف تئاتر است اما در واقع اینطور نیست چرا که با شعار تئاتر برای همه می بایست تئاتر را برای مردم آماده کنیم نه اقشار خاصی.
بنابراین استفاده از زبان آشنا با فضاهای مشخص برای مخاطبان در کنار کنکاش تاریخی و ایجاد حس واقعه کربلا و پیامدهای آن با نشان دادن مصائب حضرت رقیه(س) به خوبی دل و جان مخاطب را با خود همراه می کند بنابراین قصه بسیار سرراست به سراغ مفاهیم می رود ، مخاطبی که متوجه محتوا و روایت است. در کنار اینها کمترین ابرازی هم برای خلق این داستان در نظر گرفته شده که به خوبی فضای تئاتر را نمایش میدهد.
انتهای پیام/
